Metody nauki czytania – która jest najlepsza?

Nie sposób jednoznacznie określić idealny moment do rozpoczęcia nauki czytania, ponieważ każde dziecko rozwija się we własnym i właściwym dla siebie tempie. Dlatego też czas, w którym należy zacząć przygodę z czytaniem, powinien być wyznaczony przez rodziców (lub ewentualnie pedagoga, logopedę bądź psychologa dziecięcego) na podstawie obserwacji dziecka. Oczywiście nie należy odwlekać tego momentu w nieskończoność – w polskim systemie edukacyjnym naukę czytania rozpoczyna się dopiero na etapie wczesnoszkolnym, czyli wtedy, kiedy dziecko ma 6–7 lat. Niemniej jednak w większości przypadków dzieci są gotowe, by podjąć ją znacznie wcześniej. 

Stosunkowo często – zwłaszcza na forach internetowych i grupach na Facebooku – można spotkać się z opinią, że nie należy uczyć dziecka czytać, ponieważ jest to obowiązek szkolny i maluch będzie się nudzić na lekcjach. Jest to błędne przekonanie, ponieważ dziecko, które wcześniej opanuje tę umiejętność, będzie postrzegane w szkole jako zdolniejsze. Ponadto czas, w którym rówieśnicy malucha będą poświęcać na opanowanie czytania, będzie mógł wykorzystać na naukę innych rzeczy (np. tabliczki mnożenia). 

W różnego rodzaju opracowaniach naukowych można spotkać się z pojęciem „gotowości do czytania”, poprzez którą można rozumieć znajdowanie się na takim stadium rozwoju, które pozwoli dziecku na przyswajanie nowych umiejętności. Na tę gotowość składają się trzy aspekty: gotowość psychomotoryczna, słownikowo-pojęciowa i emocjonalno-motywacyjna. W praktyce oznacza to, że dziecko spełnia poniższe warunki:

• rozpoznaje i odróżnia od siebie symbole graficzne, 
• rozpoznaje znaczenie dźwięków,
• zna alfabet i umie łączyć poszczególne litery w pary, 
• prawidłowo mówi, 
• ma sprawną rękę dominującą i umie ją kontrolować, 
• umie utrzymać uwagę i koncentrację przez dłuższy czas, 
• wykazuje gotowość i motywację do podjęcia nauki czytania poprzez ciekawość świata i zadawanie pytań, 
• wykazuje zainteresowanie książką. 

Jeśli stwierdzimy, że nasze dziecko jest gotowe do tego, by podjąć naukę czytania, to kolejnym krokiem jest wybór metody, która sprawi, że ten proces będzie efektywny.

Odimienna metoda nauki czytania opracowana przez Irenę Majchrzak zakłada wczesne rozpoczęcie nauki czytania przy pełnym zrozumieniu czytanego przez dziecko tekstu. 

Opiera się ona m.in. na filozofii Marii Montessori, która stworzyła system wychowania dzieci, bazujący na umożliwieniu im swobodnego rozwoju. Podstawową ideą przyświecającą odimiennej metodzie nauki czytania jest indywidualne podejście do każdego dziecka. 

Na początku tej nauki dziecko poznaje słowo, którego znaczenie zna i które jest dla niego ważne, czyli swoje imię. Ten punkt wyjścia pomaga sprawnie wprowadzić dziecko w świat literek, głosek i semantyki. Za sprawą tej metody pierwszym słowem, przeczytanym przez dziecko, będzie jego własne imię. 

Nie bez znaczenia przy tym jest to, że metoda ta pozwala też wzbudzić początkową ciekawość u malucha. Na początku tego procesu dziecko poznaje litery, które występują w jego imieniu, a wraz z upływem czasu zaczyna poznawać również litery składające się na imiona rodziców, pozostałych członków rodziny (rodzeństwa, babć, dziadków), a także koleżanek i kolegów. W ten sposób dziecko może nauczyć się całego alfabetu, a poznawane litery, czy też szerzej – wyrazy, mają silny ładunek emocjonalny, dzięki czemu maluch łatwiej je zapamiętuje. 

Jeśli już dziecko opanuje imiona, to przychodzi kolej na różne przedmioty z otoczenia dziecka (zabawki, ubrania, meble, etc.). Chcąc zaciekawić malucha, możemy wprowadzać go w odpowiedni nastrój, każąc mu rozszyfrowywać różnego rodzaju przedmioty. Można to zrobić np. w konwencji bajkowej. Odimienną naukę czytania według koncepcji Ireny Majchrzak można praktykować już na trzyletnim dziecku. Przy czym warto pamiętać, że dużo zależy od systematyczności – najlepiej uczyć dziecko czytać przez ok. 20 minut każdego dnia.

Popularną metodą nauki czytania jest również metoda prof. Bronisława Rocławskiego, która nazywana jest metodą glottodydaktyczną syntetyczno-analityczną. Jej podstawowym założeniem jest równoczesna nauka czytania i pisania, przy jednoczesnym rozumieniu tekstu. Kluczową kwestią w tej metodzie jest kształtowanie w dziecku nawyków czytelniczych już od najmłodszych lat za pośrednictwem zabawy. 

W glottodydaktyce duży nacisk kładzie się na bierne przyswajanie znaków graficznych za pomocą specjalnie opracowanych klocków LOGO, na których ściankach znajdują się różne litery. Po opanowaniu sprawnego komunikowania się i postrzegania słuchowego następuje bierne poznawanie znaków graficznych, a tuż po nim rozwój pamięci wzrokowej poprzez rozpoznawanie kształtu liter. 

W dalszej kolejności dziecko uczy się swobodnie posługiwać przyrządami do pisania oraz rozpoznawania stron (lewej i prawej ręki). Wówczas, gdy dziecko przekroczy 6 rok życia, należy wprowadzić ćwiczenia umożliwiające rozpoznawanie liter, sylab, a następnie wyrazów. Po opanowaniu tych umiejętności należy wdrożyć czytanie całościowe, a w dalszej kolejności uczyć dziecko czytania ze zrozumieniem i tzw. czytania cichego. W celu utrwalenia tych umiejętności warto zachęcać dzieci do samodzielnej lektury.

Metoda czytania globalnego cieszy się coraz większą popularnością wśród rodziców. Za twórcę tej metody uważa się Glenna Domana – amerykańskiego fizjoterapeutę. Niekiedy można spotkać się z określeniem „metoda Domana”. 

Wedle tego naukowca dziecko należy uczyć czytania już od… pierwszych dni jego życia, a dokładniej od momentu, kiedy zaczyna widzieć na tyle wyraźnie, by zobaczyć zapisane słowo. Już od tego czasu należy pokazywać dziecku karty z zapisanym słowem. Nie uczymy niemowlęcia liter alfabetu, ani tym bardziej reguł ortograficznych. Co istotne, przy pokazywaniu danego słowa należy je dziecku przeczytać. W ten sposób powiąże ono graficzny ciąg znaków (wyraz) z określonym brzmieniem, analogicznie jak to robi z twarzą swoich rodziców, czy kształtami zwierząt. 

Metoda globalnego czytania Domana zakłada, że dziecko – po pewnym czasie – będzie w stanie przeczytać każdy, nawet nieznany wyraz. Działa tu ten sam mechanizm, co przy nauce języka ojczystego. Mózg dziecka „wie”, że dana litera odpowiada konkretnemu dźwiękowi.

Niekiedy pedagodzy wykorzystują do nauki czytania metodę krakowską (nazywaną również metodą prof. Jagody Cieszyńskiej), w której kluczowym aspektem jest tzw. symultaniczno-sekwencyjna nauka czytania, rozwijająca jednocześnie m.in. słuch, wzrok, system językowy, pamięć, motorykę małą i dużą, zachowania społeczne, a także myślenie przyczynowo-skutkowe. Obejmuje ona trzy etapy: powtarzania, rozumienia i nazywania. W pierwszym etapie dziecko powtarza sylaby, w drugim wskazuje czytaną przez dorosłego sylabę, a w trzecim potrafi samo ją odczytać i nazwać. Jest to jednocześnie tzw. nauka czytania metodą sylabową.