Marzanna – skąd się wziął zwyczaj topienia Marzanny?

Marzanna, zwana również Mareną, Moreną, Moraną, Morą, Śmiercią, Śmietką czy Śmiercichą, to słowiańska bogini symbolizująca zimę i śmierć. W starosłowiańskich wierzeniach uosabiała ona uśpioną naturę i koniec okresu wegetacyjnego roślin, szczególnie zbóż. Jej panowanie nad światem zmarłych wiązało się z jej rolą bogini ziemi i wód.

Marzanna była nie tylko boginią śmierci, ale także przemiany. Zgodnie z tradycją, aby nastała wiosna, należało symbolicznie uśmiercić Marzannę. Kukła marzanny wykonywana ze słomy symbolizowała słowiańską boginię i była topiona lub palona podczas ceremonii pierwszego dnia wiosny. Wierzono, że ten obrzęd to pewnego rodzaju ofiara mająca zapewnić przyszły urodzaj i dobrobyt.

Symboliczne topienie Marzanny miało na celu pożegnanie zimy i powitanie wiosny. Po “śmierci” Marzanny jej miejsce zajmowało inne słowiańskie bóstwo – Jaryło, które symbolizowało zieloną porę roku – wiosnę i nadchodzące po niej lato. Marzanna, bogini uśpionej natury, zimy i śmierci, przemieniała się w Dziewannę, uosobienie rozkwitającego zielenią życia i lata. Wraz z tą przemianą następowało uwolnienie ducha roślinności, a szczególnie zboża.

Marzanna była więc nie tylko boginią zimy i śmierci, ale także symbolem cyklicznej zmiany pór roku i odnowy życia. Jej “śmierć” i “odrodzenie” stanowiły kluczowy element starosłowiańskich obrzędów powitania wiosny.

Zwyczaj topienia Marzanny, który jest jednym z niewielu starosłowiańskich obrzędów przetrwałych do naszych czasów, ma swoje korzenie w dawnych wierzeniach Słowian. Marzanna, uosabiająca zimę i śmierć, była boginią, której symboliczna “śmierć” miała na celu pożegnanie zimy i powitanie wiosny.

Pierwsze wzmianki o tym obrzędzie pochodzą już z XV wieku. Synod Poznański z 1420 roku nakazywał duchowieństwu zakazywać tego słowiańskiego zwyczaju, jednak bezskutecznie. Na przełomie XVII i XVIII wieku próbowano tę tradycję zastąpić zrzucaniem z wieży kościelnej kukły symbolizującej Judasza, ale również bez powodzenia.

Zwyczaj ten obchodzony był w różny sposób, w zależności od regionu. W niektórych miejscach Marzannę topiono, w innych najpierw palono.

Tradycyjny obrzęd topienia Marzanny odbywa się w pierwszy kalendarzowy dzień wiosny, czyli 21 marca.

Zwyczaj ten jest obchodzony przede wszystkim przez dzieci i młodzież szkolną oraz ludowe lokalne zespoły, ale biorą w nim udział również dorośli, zwłaszcza opiekunowie dzieci. Choć dziś jest to bardziej zabawa niż obrzęd, to nadal stanowi ważny element radosnego świętowania zmiany pory roku i nadejścia wiosny. W niektórych regionach Polski Marzannę topi się, w innych najpierw ją pali.

Warto zauważyć, że choć zwyczaj ten ma swoje korzenie w dawnych obrzędach pogańskich, to dzisiaj jest on traktowany raczej jako folklorystyczna tradycja niż religijny obrzęd. Mimo to, dla wielu osób jest to ważny element świętowania nadejścia wiosny i pożegnania zimy.

Ciekawostką jest fakt, że dzień topienia Marzanny pokrywa się z tzw. Dniem Wagarowicza, kiedy to dzieci i młodzież tradycyjnie “wagarują”, nie idąc do szkoły. Jest to kolejny dowód na to, jak silnie tradycja topienia Marzanny jest zakorzeniona w polskiej kulturze.

Tradycyjny obrzęd topienia Marzanny ma swoje korzenie w starosłowiańskich wierzeniach. Wierzono, że aby nastała wiosna, należy symbolicznie uśmiercić Marzannę.

Ceremonia topienia Marzanny była związana z początkiem wiosny i miała formę pochodu. Kukła Marzanny, wykonana najczęściej ze słomy lub płótna, była obnoszona po wszystkich domach na wsi przez dzieci trzymające dodatkowo gałązki jałowca. W trakcie tego obrzędu wkładano ją do każdego mijanego zbiornika z wodą, co miało symbolizować jej podtapianie. Pod koniec dnia starsi mieszkańcy wioski zabierali kukłę i wyprowadzali poza granicę wsi, a następnie podpalali i wrzucali do wody.

W orszaku wynoszącym Marzannę brali udział wszyscy mieszkańcy wsi lub tylko niezamężne dziewczęta, w zależności od regionu. Kukłę niesiono ponad głowami, obchodzono z nią wszystkie chałupy, a następnie w milczeniu wyprowadzano poza zamieszkane granice. Tam zdzierano z niej ubranie, palono, topiono lub po prostu wyrzucano. Następnie każdy jak najszybciej wracał do domu.

Zwyczaj ten był obłożony różnymi zakazami i przesądami. Nie wolno było dotykać pływającej w wodzie kukły, bo groziło to uschnięciem ręki. Z miejsca topienia należało odejść jak najszybciej nie oglądając się za siebie, inaczej groziła choroba. Należało też uważać, by się nie potknąć i nie upaść, gdyż wróżyło to śmierć w ciągu roku.

Po unicestwieniu Marzanny wprowadzano do wsi Gaik Zielony, czyli gałąź sosnową lub świerkową, ozdobioną wstążkami i innymi ozdobami. Tak przybrany gaik – symbol wiosny, obnosiły dziewczęta od chaty do chaty, otrzymując w zamian od gospodyń obwarzanki, kawałki ciasta, jajka czy drobne pieniądze.

Ceremonia topienia Marzanny była więc ważnym elementem dawnych słowiańskich obrzędów związanych z przemianą pór roku i powitaniem wiosny. Mimo że przez wiele lat był uznawany za pogański i krytykowany przez Kościół, to jednak przetrwał do naszych czasów i jest nadal obchodzony w wielu regionach Polski.

Współcześnie, topienie Marzanny jest traktowane przede wszystkim jako zabawa i okazja do świętowania nadejścia wiosny. Wiele szkół podstawowych organizuje specjalne wydarzenia związane z tym zwyczajem, które najczęściej są elementem obchodów Dnia Wagarowicza, przypadającego na pierwszy dzień wiosny.

Tradycja ta jest kultywowana przede wszystkim przez dzieci i młodzież, które przygotowują własnoręcznie kukłę Marzanny. Kukła ta jest zwykle wykonana ze słomy, ubrana w łachmany lub lokalny strój ludowy i nadziana na kij, co ułatwia jej noszenie. Następnie, w grupie, niesie się ją nad najbliższy zbiornik wody, gdzie ewentualnie jest podpalana lub rozbierana ze szmat i przy tradycyjnych pieśniach lub wierszyku “Marzanno, marzanno, Ty zimowa Panno”, wrzuca się ją do wodnej toni.

W niektórych regionach kraju marzannę się topi, w innych najpierw pali. Na Śląsku poza typowym topieniem Marzanny kultywuje się też zwyczaj chodzenia z gaikiem, wspomnianą już sosnową gałązką, symbolizującą nadejście wiosny i rozkwit przyrody. Po wrzuceniu Marzanny do wody, mieszkańcy wracają do wsi z samym gaikiem i obnoszą go po domach, by nadchodząca wiosna przyniosła gospodarstwom dobrobyt. Czasem świętowanie pierwszego dnia wiosny kończy się biesiadą.

Mimo że topienie Marzanny ma swoje korzenie w starosłowiańskich obrzędach i przez wiele lat było uznawane za pogańskie i zabobonne, dzisiaj jest to przede wszystkim okazja do zabawy i radosnego świętowania nadejścia nowej pory roku.

Marzanna, będąca symbolem zimy i śmierci w starosłowiańskim panteonie bogów, jest tradycyjnie przedstawiana jako kukła wykonana ze słomy. Wygląd Marzanny jest dość uniwersalny – niezależnie od regionu Polski, zawsze jest to figura kobieca, stworzona najczęściej z suchych snopów słomy pozostałych po żniwach. Czasem do jej wykonania używane są również snopy konopi.

Kukła Marzanny jest ubrana w łachmany lub lokalny strój ludowy, co nadaje jej wyrazistości i podkreśla jej ludowy charakter. W niektórych regionach kraju dodatkowo ozdabia się ją koralem i wstążkami, które mają symbolizować życie i płodność, powracające po symbolicznym “uśmierceniu” zimy.

Marzanna jest najczęściej nadziana na kij, co ułatwia jej noszenie podczas procesji prowadzącej do miejsca, gdzie zostanie wrzucona do wody lub spalona. Warto dodać, że mimo iż Marzanna jest symbolem zimy i śmierci, sama kukła jest często kolorowa i radosna – to przypomnienie o nadchodzącej wiośnie i odradzaniu się przyrody.

W niektórych miejscowościach Marzannę zastępuje jej męski odpowiednik – Marzaniok, ale niezależnie od płci, kukła tradycyjnie jest wykonana ze słomy i ozdobiona w podobny sposób.

Współcześnie, tworzenie kukły Marzanny to często okazja do wspólnej zabawy dla dzieci i młodzieży. Przygotowują one kukłę własnoręcznie.

Tworzenie kukły Marzanny to nie tylko doskonała okazja do pożegnania zimy i powitania wiosny, ale również świetna zabawa dla dzieci i dorosłych. Z czego zrobić Marzannę? Tradycyjnie, Marzanna wykonywana jest ze słomy, jednak współczesne trendy ekologiczne zachęcają do tworzenia Marzanny z surowców wtórnych.

Jeśli chcesz przygotować tradycyjną Marzannę ze słomy, potrzebujesz snopów słomy lub konopi, które posłużą jako szkielet kukły. Słoma powinna być dobrze wysuszona i mocna, aby utrzymać kształt Marzanny. Do stworzenia głowy możesz użyć dodatkowego snopa słomy lub materiału wypełnionego sianem. Kukłę ubierasz w lokalny strój ludowy lub kolorowe “łachmany”, sukienki, chusty – tkaniny mogą pochodzić z niepotrzebnych ubrań lub resztek materiałów. Ważnym elementem są też wstążki i korale bądź inne ozdoby, które dodają Marzannie koloru i życia.

Tworzenie ekologicznej Marzanny z recyklingu to pomysł dla tych, którzy chcą połączyć tradycję z dbałością o środowisko. Do jej wykonania możemy użyć różnych surowców wtórnych – papieru, kartonu, plastikowych butelek, starych gazet czy tektury. Marzanna z recyklingu to również świetna okazja do kreatywnego spędzenia czasu z dziećmi i nauczenia ich zasad ekologii.

1. Zbierz potrzebne materiały: stare gazety, kartony, plastikowe butelki, tekturę, taśmy klejące, farby, markery oraz inne materiały do ozdabiania.
2. Zacznij od stworzenia szkieletu Marzanny. Możesz to zrobić, zwijając karton lub tekturę w rurkę – będzie to “ciało” Marzanny.
3. Następnie przygotuj “głowę” Marzanny. Możesz użyć do tego plastikowej butelki lub zgnieść kilka stron gazety w kształt kuli i przymocować ją na górze “ciała”.
4. Teraz czas na ubranie Marzanny. Wykorzystaj do tego stare gazety lub kartony – rozerwij je na paski i owiń nimi szkielet kukły.
5. Gdy Marzanna jest już “ubrana”, możesz przejść do ozdabiania. Użyj farb, markerów czy kolorowych papierów do stworzenia twarzy Marzanny oraz dodania jej kolorów.
6. Na koniec, możesz dodać Marzannie włosy z włókien roślinnych lub starych sznurków oraz ubrać ją w domowej roboty sukienkę z resztek tkanin.
7. Gotową kukłę nadziej na kij – ułatwi to jej noszenie podczas procesji.

Bez względu na to, czy wybierzesz tradycyjną Marzannę ze słomy, czy ekologiczną Marzannę DIY z recyklingu, pamiętaj o bezpieczeństwie podczas jej palenia lub topienia. Zawsze przeprowadzaj te obrzędy pod nadzorem dorosłych i z dala od łatwopalnych materiałów. Pamiętaj też, że Marzanna, choć jest symbolem zimy i śmierci, to przede wszystkim przynosi radość i zabawę, zapowiadając nadejście wiosny.