Na czym polega bullying w szkole i jak sobie z tym radzić?

Bullying to „szkolny odpowiednik” mobbingu. Określenie bullying pochodzi z języka angielskiego i oznacza znęcanie się. Może dotyczyć przemocy psychicznej, fizycznej, seksualnej lub finansowej. 

Przemoc rówieśnicza to poważny problem. Zgodnie z danymi Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę, 57 proc. polskich uczniów doświadczyło w szkole przemocy. W większości przypadków była to napaść fizyczna, o której mówiło 42 proc. respondentów. Co trzecie dziecko doświadczyło przemocy psychicznej. Prawie co czwarte – zbiorowej napaści rówieśników. Ponad 14 proc. badanych przyznawało, że przeżywali długotrwałe, regularne nękanie ze strony innych uczniów. 

Z powyższych powodów dla wielu uczniów oderwanie od szkolnej nauki i przejście na edukację zdalną, stanowiło – przynajmniej częściowe – wybawienie od prześladowań. Niestety, w dobie Internetu, nikt i nigdzie nie jest bezpieczny. Coraz więcej osób zgłasza także doświadczenie prześladowania i przemoc rówieśniczą w sieci.

Przemoc rówieśnicza w szkole może przybierać różne formy. 

• Przemoc psychiczna: przezywanie, poniżanie, izolowanie, obrażanie, dyskredytowanie w społeczności uczniów, niszczenie rzeczy należących do ucznia, grożenie, stalkowanie, prześladowanie w Internecie, mobbing w szkole, zmuszanie do niechcianych zachowań.
• Przemoc fizyczna: bicie, kopanie, szarpanie, opluwanie.
• Przemoc ekonomiczna: okradanie, wymuszanie pieniędzy, odbieranie wartościowych przedmiotów, zmuszanie do finansowania zachcianek innych.
• Przemoc seksualna: molestowanie, nadużycia, wykonywanie czynności symulujących aktywność seksualną, zmuszanie do aktywności seksualnej, gwałt, niechciany dotyk.
• Cyberbulling: prześladowanie w sieci, zamieszczanie obraźliwych wpisów, wyszydzających zdjęć.

Dzieci i młodzież doświadczające przemocy rówieśniczej mają również gorsze wyniki w nauce, a także mogą unikać szkoły w obawie przed prześladowcami. Ponadto osoby nękane często cierpią na bezsenność, zaburzenia lękowe, zaburzenia odżywiania, depresję, lęki, nerwice, dokonują samookaleczeń, sięgają po środki psychoaktywne, szukając choć chwilowej ulgi. Nękane nastolatki mogą izolować się, zamykać w sobie, nie przyznawać do doświadczanej traumy w obawie przed niezrozumieniem lub dalszą stygmatyzacją. Mogą stawać się smutne, nieobecne, płaczliwe, wagarować, tracić dotychczasowe zainteresowania, zmieniać tryb życia. Nękanie działa niszcząco na psychikę młodego człowieka. W niektórych przypadkach bullying podkopuje pewność siebie na resztę życia. 

Ponadto zauważono, że dzieci i młodzież spotykające się w szkole z mobbingiem i innymi formami przemocy rówieśniczej, to często osoby z rodzin, w których nadużywa się alkoholu i stosuje przemoc. Oznacza to, że prześladowani uczniowie nie mają szans na uzyskanie odpowiedniej pomocy w domu rodzinnym, gdzie normalizowane są patologiczne zachowania. 

W 2021 roku było ponad 1,4 tys. prób samobójczych wśród dzieci i młodzieży. Jeszcze rok wcześniej wśród dzieci między 7. a 18. rokiem życia raportowano 843 próby targnięcia się na swoje życie. Oznacza to wzrost niemal dwukrotny w skali roku. Za 2022 rok brak jest danych, ale już teraz z częściowych informacji można wnosić, że zjawisko ulega nasileniu. Jedną z przyczyn tego stanu jest stres oraz traumy związane z przemocą rówieśniczą.

Przeciwdziałanie wobec przemocy rówieśniczej zaczyna się od dostrzeżenia problemu. Zarówno sprawcy, jak i osoby doświadczające przemocy, mogą ją skrzętnie ukrywać. Należy więc być wyczulonym na wszelkie symptomy i sygnały płynące ze strony uczniów, jak i ich rodziców. Nauczyciele powinni być czujni i odpowiednio wyszkoleni, aby umieć odczytywać nawet niewerbalne komunikaty. 

Mobbing w szkole można ograniczyć poprzez stanowczy brak tolerancji dla zachowań przemocowych. Niezbędne w tym celu są regularne i szczere, oparte na wzajemnym zaufaniu kontakty z uczniami, dzięki czemu można ustalić, czy w szkole dochodzi do przemocy rówieśniczej i na jaką skalę. Zauważono wysoką skuteczność w przeciwdziałaniu przemocy w szkołach w sytuacjach, gdy w prewencję angażowani są sami uczniowie. Korzystny wpływ mają również odpowiednie szkolenia dla nauczycieli, rodziców i uczniów, a także poszerzanie świadomości na temat tego, czym jest znęcanie się i gdzie można je zgłaszać.

Pamiętaj, żeby nie lekceważyć zjawiska nękania w szkole. Tylko stanowcze działania mogą zmniejszyć poczucie bezkarności sprawców. Co zrobić, gdy dziecko doświadcza w szkole mobbingu? 

1. Nie ukrywaj, nie zamiataj pod dywan, nie wstydź się sytuacji. To dotyczy zarówno osoby doświadczającej przemocy, jak i rodziców czy dyrekcji szkoły. Nie jesteście winni – winny jest tylko sprawca.
2. Szukaj wsparcia wśród innych uczniów i ich rodziców oraz po stronie nauczycieli.
3. Zbieraj dowody: screeny przy cyberbullingu, obdukcje po pobiciu, rób zdjęcia zniszczeń. To wszystko przekaż odpowiednim organom.
4. Informuj nauczycieli, dyrekcję, rodziców, szkolnego pedagoga. Jeśli to nie wystarczy, kieruj się do kuratorium, na policję, do prokuratury. Znęcanie to czyn karalny!
5. Informacje, jak postępować w przypadku doświadczania przemocy rówieśniczej, można również znaleźć na stronach Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę i w telefonach zaufania, m.in.:

• Telefon zaufania dla dzieci i młodzieży – 116-111
• Telefon dla rodziców i nauczycieli w sprawie bezpieczeństwa dzieci 800 100 100
• Telefon Zaufania – Szkoła Bez Przemocy 801 171 701 
• Telefon Zaufania Rzecznika Praw Dziecka 800 12 12 12