Dzieci w szkole ‒ na co zwrócić uwagę?

Relacje z rówieśnikami w szkole to dla dzieci jeden z najważniejszych, jeśli nie najważniejszy element edukacji. Relacje rówieśnicze to tzw. relacje poziome w odróżnieniu od relacji pionowych – tych z nauczycielami czy rodzicami.

Relacje dzieci w szkole bywają znacznie bardziej burzliwe niż te z opiekunami lub pedagogami. Dzieci nawiązują i zrywają przyjaźnie. Poznają nowe osoby, rozstają się z niektórymi, np. z powodu zmiany szkoły. Dzieci w szkole doświadczają wielu zmian. Im są starsze, tym środowisko przyjaciół, znajomych jest bardziej ustabilizowane, choć i tu bywają wyjątki. Relacje rówieśnicze mogą mieć również niekorzystny wpływ na rozwój choćby przez próby sięgania po używki, ucieczki z lekcji, konflikty z prawem. Relacje rówieśnicze w szkole mają bezpośredni i pośredni wpływ na rozwój młodego człowieka, na ścieżkę, którą wybierze w życiu, na rolę, którą pełni w klasie, na postrzeganie własnego „ja”. Rolą rodziców i nauczycieli jest tak kształtować postawy młodych ludzi, aby traktowali z szacunkiem innych i siebie.

Dzieci w szkole kontaktują się nie tylko z rówieśnikami. Równie ważne są relacje uczeń-nauczyciel. Większość z nas na pewno pamięta nauczycieli, którzy potrafili zafascynować, nawet jeśli nie byliśmy orłami w jego dziedzinie. Podobnie zdarzają się nauczyciele, którzy przez nieumiejętne budowanie relacji z uczniami zniechęcali do nauki, powodowali dodatkowy stres.

W ostatnich latach coraz głośniej mówi się o postawie uczniów względem nauczycieli. Wielu pedagogów otwarcie przyznaje, że uczniowie nie szanują ich. W efekcie praca w szkole jest trudna i stresująca.

Relacja uczeń-nauczyciel ma bardzo duże znaczenie dla przebiegu procesu edukacyjnego. Dzieci spędzają wiele godzin w szkole, więc warto miały tam atmosferę, która pozwoliłaby im dorastać w poczuciu akceptacji i zrozumienia. 

‒ Pozytywne relacje pozwalają uczniowi w pełni wykorzystać swój potencjał, dają poczucie przynależności i bycia ważnym, natomiast nauczycielowi dobra relacja ułatwia uzyskanie dyscypliny, respektowanie zasad, zdobyć zaufanie uczniów oraz daje podłoże do motywowania ich do osiągania kolejnych celów. Dla dobrej relacji konieczny jest wzajemny szacunek, zaufanie oraz akceptacja. Ważne, by nauczyciel dostrzegał ucznia jako jednostkę, starał się zrozumieć jego emocje oraz aktywnie reagował na wszelkie sygnały i problemy – zwraca uwagę Kinga Sminova, nauczycielka w Polsce i Anglii.

Dzieci w szkole mogą w różny sposób manifestować swoje problemy. Na co trzeba zwrócić uwagę?

• zniechęcenie do nauki,
• niechęć do chodzenia do szkoły,
• zamykanie się w sobie, alienowanie, milczenie, przesypianie całych dni,
• zaniedbanie się, zaniedbanie codziennej higieny,
• zaburzenia odżywiania, anoreksja, bulimia, kompulsje,
• okaleczanie się, cięcie, przypalanie,
• ślady doświadczanej przemocy, siniaki, rany.

Jeśli zauważymy powyższe objawy, nie bagatelizujmy ich i szukajmy źródła problemu.

Co możemy zrobić, żeby pomóc rozwiązać problemy dzieci w szkole?

• Jeśli nasze dzieci w szkole mają problemy w nauce, należy w pierwszej kolejności omówić sytuację z nauczycielem przedmiotowym, a także z wychowawcą klasy.
• Można skorzystać z pomocy rejonowej poradni psychologiczno-pedagogicznej, gdzie dziecko może być poddane testom, skierowane na dalszą diagnostykę, otrzymać na podstawie odpowiedniego orzeczenia pomoc w postaci treningu umiejętności społecznych (TUS) lub wparcie nauczyciela wspomagającego. Po ustaleniach z poradnią, także dla dziecka bez orzeczenia o niepełnosprawności, możliwa jest dodatkowa pomoc psychologiczna, osoba towarzysząca dziecku w szkole.
• Jeśli problem dotyczy relacji nauczyciel-uczniowie, sprawa może wymagać rozmowy zarówno z nauczycielem, jak i jego przełożonymi oraz z uczniami. Nie należy podkopywać autorytetu nauczyciela, o ile jego zachowania nie są przekroczeniem uprawnień i kompetencji.
• Jeśli istnieje problem relacji interpersonalnych dzieci, warto skontaktować się nie tylko z wychowawcą, ale i ze szkolnym pedagogiem, dyrekcją.
• Jeżeli problemem jest przemoc, dokuczanie, dyskryminacja, a personel szkoły nie podejmuje odpowiednich działań, sprawę możemy skierować do lokalnego kuratorium oświaty.
• W niektórych sytuacjach konieczna może być zmiana szkoły. Chociaż uważa się, że jest to dla dzieci sytuacja stresująca, w rzeczywistości może być uwalniająca, np. od grupy prześladujących, dokuczających dzieci.
• Jeśli do przemocy dochodzi, gdy dzieci są w szkole, powinien być powiadomiony personel placówki. Niektórzy rodzice preferują najpierw rozmowy z dzieckiem, które dręczy inne i z rodzicem tego dziecka. Jednak uważa się, że instytucjonalne rozwiązywanie problemu bywa skuteczniejsze.
• Niekiedy niezbędne jest powiadomienie innych służb, jak policja, jeżeli np. w placówce dochodzi do pobić, nadużyć seksualnych lub kradzieży.
• Jeśli wiadomo o trudnej sytuacji któregoś z uczniów, należy poinformować lokalny ośrodek pomocy społecznej.
• Uczeń, który podejmuje zachowania autodestruktywne, okalecza się, ma zaburzenia odżywiania itp., powinien mieć możliwość skorzystania z psychoterapii. Istotne w tej sytuacji jest znalezienie przyczyny problemu. Niedopuszczalne są postawy rodziców, którzy twierdzą, że dziecko w ten sposób „chce zwrócić na siebie uwagę” albo „przynosi wstyd”.
• W przypadku dzieci zażywających narkotyki lub inne substancje odurzające czy też nadużywających alkoholu niezbędna może być terapia w lokalnym ośrodku leczenia uzależnień, terapia na oddziale zamkniętym, długofalowa psychoterapia po terapii odwykowej. Niezbędna bywa czasami zmiana środowiska rówieśniczego.
• Trzeba korzystać z telefonu zaufania, pomocy fundacji wspierających zarówno dzieci, jak i rodziców.
• Nieodpłatną pomoc dla dzieci w szkole świadczy m.in. telefon zaufania 116 111 prowadzony przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę.
• Telefon dla rodziców i nauczycieli w sprawie bezpieczeństwa dzieci 800 100100.
• Całodobowa bezpłatna infolinia dla dzieci, młodzieży, rodziców, nauczycieli 800 080 222.
• Pomarańczowa linia dla rodziców dzieci nadużywających alkoholu lub zażywających narkotyki 801 140 068.

Dziecko, które ma problemy w szkole, nie powinno być pozostawione samo. Nie wolno bagatelizować ich trudności. Polska zajmuje drugie miejsce w Europie pod względem liczby samobójstw nieletnich! Każdego roku ta liczba rośnie. Próby odebrania sobie życia podejmują nawet kilkulatki. Część z nich umiera, część przeżywa trwale okaleczona czy też śpiączce lub w stanie wegetatywnym na skutek niedotlenienia po próbie samobójczej przez powieszenie.