Co robić, gdy dziecko przeklina?

Jednym z częstych dylematów związanych z niecenzuralnym słownictwem jest rozróżnienie dwóch określeń – przekleństwa i wulgaryzmu, które niekiedy uznawane są za synonimiczne i używanie wymiennie. Tymczasem wedle definicji słownikowej wulgaryzm to wyraz uznawany za wulgarny, natomiast przekleństwo jest wyrazem wulgarnym używanym w celu wyrażenia negatywnego stosunku do jakiejś rzeczy bądź człowieka. Dawniej przekleństwo było równoznaczne ze złorzeczeniem i życzeniem komuś złych rzeczy, jednak obecnie taki kontekst użycia tego słowa spotykany jest tylko u starszych użytkowników języka.

Wedle badań przeprowadzanych przez Centrum Badania Opinii Społecznej wulgaryzmów używamy coraz częściej i śmielej. Już od kilku lat można zaobserwować nasilającą się tendencję do ich rozpowszechniania się w codziennej komunikacji – nie tylko w sytuacjach nieformalnych, ale również w pracy i w środowisku rodzinnym. Z całą pewnością nie jest to najlepszy przykład, jaki dajemy swoim dzieciom, które uczą się przez naśladownictwo. W szybki i intuicyjny sposób wychwytują one kontekst, w jakim padają z naszych ust wulgaryzmy, a następnie powielają nasze zachowania.

Gdy wychwycimy, że z ust naszej pociechy pada niecenzuralne słownictwo, w pierwszej kolejności przychodzi nam do głowy pytanie o przyczynę takiego zachowania. Odpowiedź na nie  – jak zwykle w przypadku dzieci – jest złożona i uzależniona od wielu czynników, w tym m.in. od częstotliwości używania „zakazanych” słów, kontekstu, w którym dziecko je przywołuje, a także od tego, jakie towarzyszą temu emocje. Zwykle powodem tego, że dziecko przeklina jest:

• chęć zwrócenia na siebie uwagi,
• chęć zaimponowania rówieśnikom, 
• nieradzenie sobie z trudnymi emocjami, w tym m.in. ze złością, 
• naśladownictwo osób dorosłych,
• zaznajomienie się z językiem (dzieci – zwłaszcza w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym mogą nie zdawać sobie sprawy z tego, że wulgaryzmy są niewłaściwe), 
• brak kontroli nad swoimi uczuciami, 
• chęć obrażenia innej osoby (np. rówieśnika bądź rodzica).

Skąd dziecko zna przekleństwa?

Dziecko zaznajamia się z przekleństwami z różnych źródeł i przekazów. Zwykle uczy się tego od osób dorosłych – rodziców, którzy pod wpływem emocji mogą używać niecenzuralnych słów. Nawet jeśli zdarza im się to sporadycznie, to dla dziecka jest to zwykle wystarczające do tego, by przyswoiło sobie te wyrazy, a następnie przywołało je w odpowiednim kontekście. Warto pamiętać, że ważne jest nie tylko to, co mówimy do dziecka, ale również jak komunikujemy się z innymi w jego obecności. 

Innym źródłem zaznajamiania się z niecenzuralnym słownictwem są rówieśnicy, którzy mogą używać przekleństw po to, by zaimponować swoim kolegom i koleżankom z podwórka, zwrócić na siebie ich uwagę, a także pokazać swoją „dorosłość”. 

Jeśli zastanawiamy się, skąd nasza pociecha zna wulgaryzmy, to powinniśmy zwrócić uwagę nie tylko na swoje słownictwo, ale również na to, z jakimi treściami obcuje np. w Internecie. Być może dziecko zna przekleństwa od swojego ulubionego youtubera bądź z dyskusji na forach internetowych, w których aktywnie uczestniczy. 

Kiedy dzieci przeklinają?

Dzieci mogą używać wulgaryzmów w różnych sytuacjach – najczęściej jednak niecenzuralne słowa padają z ich ust wówczas, gdy są wzburzone emocjonalnie i nie potrafią kontrolować swojej złości czy gniewu. Może się jednak zdarzyć tak, że nasza pociecha używa wulgaryzmów w przypływie euforii, a także z nudów – w celu zwrócenia na siebie uwagi. 

– Używanie przez dziecko niecenzuralnych wyrazów może być przejawem agresji werbalnej, która zwykle wymierzona jest w kogoś (pośrednio lub bezpośrednio). Jej celem jest zrobienie komuś krzywdy, sprawienie przykrości, a niekiedy również zaimponowanie rówieśnikom. Jest to szczególnie niebezpieczne, ponieważ w takim przypadku wulgaryzmy stanowią konsekwencje trudności z radzeniem sobie z emocjami. Wtedy należy koniecznie nauczyć dziecko alternatywnych metod oswajania gniewu, stresu, złości, itp.  – mówi Anna Mróz, psycholog, psychoterapeuta.

Wulgaryzmy zasłyszane z ust dzieci budzą różną reakcję dorosłych – zwykle brzmią one dość groteskowo, dlatego też zwykle wywołują rozbawienie. Z całą pewnością nie jest to pożądana reakcja ze strony dorosłych, gdyż może zachęcić dzieci do powielania tego typu zachowań. Niektórzy rodzice ignorują przekleństwa swoich pociech, co może być dobrą strategią, ale należy stosować ją z dużą dozą ostrożności, gdyż niekiedy nasze dziecko może poczuć się odtrącone. 

Znacznie lepszą opcją jest wytłumaczenie, że wulgaryzmy są niewłaściwe, że są to brzydkie słowa, które mogą kogoś urazić i sprawić przykrość. Warto być w tej kwestii konsekwentnym i przypominać o „zakazanym” słowie za każdym razem, gdy nasze dziecko go użyje. Można też zakomunikować dziecku wprost i powiedzieć, że nie lubimy, jak tak mówi, że denerwuje nas to – kluczowe jest tu nazwanie emocji. Przy czym nie należy wypierać się tego, że czasem również nam zdarza się używać niecenzuralnego słownictwa.

Kluczowe w walce z nawykowym przeklinaniem u naszej pociechy jest uświadomienie sobie, dlaczego ona to robi, a w razie problemów z rozpoznaniem podłoża tego problemu, zwrócenie się o pomoc do specjalisty (psychologa bądź pedagoga szkolnego). Jeśli zauważymy, że dziecko przeklina w sytuacjach stresogennych, to może być to symptom świadczący o problemach z radzeniem sobie z trudnymi emocjami. W takiej sytuacji warto nauczyć dziecko różnych metod walki ze stresem – pomocne może być nazwanie swoich emocji, zastąpienie „zakazanych” słów innymi (można wspólnie wymyślić śmieszne odpowiedniki wulgaryzmów). 

Niezbyt dobrym pomysłem jest reagowanie na przekleństwa złością oraz groźbą kar. Owszem, należy uświadomić dziecku, że postępuje niewłaściwie, ale najlepiej spokojnym tonem, tłumacząc, dlaczego dane słowo jest niecenzuralne i co ono oznacza. Nie zapominajmy bowiem, że nasze pociechy mogą używać wulgaryzmów bez znajomości ich semantyki.