Czym są prawa dziecka i co musisz o nich wiedzieć?

Prawa dziecka obejmują osoby definiowane jako dzieci, czyli „każdą istotę ludzką w wieku poniżej osiemnastu lat” (cyt. za: Konwencja o Prawach Dziecka) czy też, zgodnie z polską ustawą o Rzeczniku Praw Dziecka, dziecko to „każda istota ludzka od poczęcia do osiągnięcia pełnoletności”. 

W Polsce prawa dziecka są konstytucyjnie chronione. Dziecko ma niezbywalne prawo do ochrony przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem, demoralizacją. W przypadku gdy rodzice nie zapewniają dziecku jego praw, opiekę i pomoc winny przejąć odpowiednie instytucje publiczne. 

Jakie są prawa dziecka?

• Prawo dziecka do życia i rozwoju.
• Prawo dziecka do tożsamości.
• Prawo dziecka do obywatelstwa.
• Prawo dziecka do swobody myśli, sumienia i wyznania. 
• Prawo dziecka do wyrażania poglądów.
• Prawo dziecka do ochrony życia prywatnego.
• Prawo dziecka do ochrony życia rodzinnego i prawo do wychowania w rodzinie.
• Prawdo dziecka do tajemnicy korespondencji.
• Prawdo dziecka do wolności od tortur, przemocy fizycznej i psychicznej, wolności od nadużyć seksualnych, wyzysku, poniżającego traktowania. 
• Prawo dziecka do ochrony przed wyzyskiem ekonomicznym i przed podejmowaniem pracy w zbyt wczesnym wieku.
• Prawo dziecka do odpowiedniego do wieku i stopnia rozwoju traktowania w postępowaniach karnych.
• Prawo dziecka do swobodnego zrzeszania się, do pokojowych zgromadzeń.
• Prawo dziecka do nauki, które uwzględnia też prawo do bezpłatnej i obowiązkowej nauki w zakresie szkoły podstawowej oraz prawo do wypoczynku i czasu wolnego. 
• Prawo dziecka do odpowiedniego standardu życia, opieki społecznej, ochrony socjalnej, ochrony zdrowia, prawo do rehabilitacji społecznej i zdrowotnej, prawo do opieki w zakładach i instytucjach. 
• Prawo dziecka do dostępu do informacji.
• Prawo dziecka do poszanowania jego praw bez dyskryminacji, niezależnie od działalności, poglądów, przekonań religijnych rodziców lub opiekunów. 

Ponadto konwencja zawiera dwa dodatkowe protokoły dotyczące regulacji kwestii angażowania dzieci w konflikty zbrojne oraz kwestie handlu dziećmi, prostytucji i pornografii dziecięcej.

Mimo wzrastającej świadomości, czym są prawa dziecka, łamanie praw dziecka wciąż się zdarza. Przykłady łamania praw dziecka to łamanie prawa dziecka do życia bez przemocy, czyli m.in. bicie dzieci, szarpanie, jakiekolwiek naruszenie nietykalności cielesnej, jak również przemoc wobec innych domowników w obecności dzieci. 

Łamaniem praw dziecka jest także przemoc psychiczna i ekonomiczna. Jednym z najczęściej łamanych praw dziecka jest także prawo do zabawy i wypoczynku oraz prawo do ochrony przed wyzyskiem, szczególnie w środowiskach wiejskich, gdzie dzieci i młodzież bywają wykorzystywane do prac polowych. 

Dzieci mają również prawo do życia w rodzinie. Niestety wiele dzieci z nieuregulowaną sytuacją prawną pozostaje w placówkach, np. w domach dziecka, ponieważ nie mogą zostać skierowane do adopcji, a rodzina biologiczna nie spełnia swojej funkcji.

Prawa dziecka to zbiór praw ujętych m.in. w Deklaracji Praw Dziecka i w Konwencji o Prawach Dziecka. W Polsce na straży praw dziecka stoi Rzecznik Praw Dziecka. Urząd ten został powołany w 2000 r. 

Konwencja o Prawach Dziecka to podstawa na gruncie międzynarodowym. Dostęp do pełnej treści jest możliwy m.in. na stronach Biura Rzecznika Praw Dziecka, stronach UNICEF i ONZ oraz stronach rządowych, Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej.

Dzieci nie mają jeszcze praw, które nabywają obywatele wraz z uzyskaniem pełnoletności, jak np. prawo do głosowania lub zakupu alkoholu czy tytoniu.

Dzieci jako osoby nieletnie nie mają także prawa do zawierania umów handlowych np. o kupno samochodu czy lokalu.  

Dzieci nie mają prawa do samodzielnego życia, lecz muszą pozostawać w pieczy swoich prawnych opiekunów lub, w razie gdy jest to niemożliwe, pod opieką odpowiednich osób lub instytucji. 

Dzieci nie mają również prawa do zarzucenia szkoły i zaprzestania edukacji przed 18 r.ż. 

Dzieci nie mają prawa do naruszania praw innych osób, dorosłych lub niedorosłych.

Jeśli dochodzi do łamania praw dziecka lub ich naruszeń, sytuację należy zgłosić do odpowiednich organów: służb, telefonu zaufania, lokalnej opieki społecznej, Rzecznika Praw Dziecka. Poradnictwo i interwencje w tym zakresie są nieodpłatne. 

Prawa i obowiązki dziecka podlegają szczególnej ochronie, toteż wszelkie instytucje pomocowe, a także szkoły, powinny zgłaszać jakiekolwiek podejrzenia łamania praw dziecka. Na straży praw dziecka stoją także organizacje pozarządowe, pomocowe i humanitarne, m.in. Amnesty International Polska, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Homo Faber, Komitet Ochrony Praw Dziecka, Polska Akcja Humanitarna, Polski Czerwony Krzyż. 

W miastach i gminach dostępne są także nieodpłatne punkty pomocy prawnej, gdzie można uzyskać poradnictwo w zakresie postępowania w razie łamania praw dziecka.

Mając wiedzę o łamaniu praw dziecka (lub będąc dzieckiem, które doświadcza łamania praw dziecka), można zgłaszać sytuację do następujących instytucji, gdzie dyżurują specjaliści:

• 116 111 – telefon zaufania dla dzieci i młodzieży, czynny 24/7,
• 112 – numer alarmowy, czynny 24/7, 
• 997 – policyjny numer alarmowy, czynny 24/7, 
• 225836600 – telefon zaufania Rzecznika Praw Dziecka,
• 800121212 – Dziecięcy Telefon Zaufania Rzecznika Praw Dziecka 24/7,
• https://brpd.gov.pl/kontakt/ – formularz kontaktowy Rzecznika Praw Dziecka,
• czat.brpd.gov.pl – specjalny czat Rzecznika Praw Dziecka, gdzie można zgłaszać problemy i łamanie praw dziecka.

Formalnie Rzecznik Praw Dziecka ma za zadanie stać na straży praw dziecka, chroniąc osoby nieletnie przed doświadczeniem przemocy, nadużyć, zaniedbań. W razie zgłoszenia takich sytuacji Rzecznik Praw Dziecka ma obowiązek, kierując się dobrem dziecka i jego prawami, zadbać o dobrostan małoletnich dzieci i poprawę ich sytuacji.

Aktualnie stanowisko Rzecznika Praw Dziecka w Polsce zajmuje Mikołaj Pawlak, który nota bene znany jest z kontrowersyjnych wypowiedzi m.in. o karach cielesnych czy uczeniu dzieci strzelania. 

W obecnej sytuacji instytucje zajmujące się prawami dzieci stoją (lub powinny stać) również na straży praw dzieci uchodźców i cudzoziemców.