Terapia miofunkcjonalna – czy warto z niej skorzystać?

Twórczynią tej metody jest niemiecka logopedka Anita Kittel. Opracowana przez nią terapia zaburzeń miofunkcjonalnych, czyli nieprawidłowości w połykaniu i pozycji spoczynkowej języka, nosi w skrócie nazwę terapii miofunkcjonalnej. 

Wyjaśnijmy najpierw, na czym polega pozycja spoczynkowa języka. Jest to jego ułożenie w jamie ustnej, w czasie gdy nie wykonuje żadnej pracy, czyli nie uczestniczy w jedzeniu i mówieniu. Język spoczywa w prawidłowej pozycji, jeśli jego grzbiet i koniuszek dotykają podniebienia. A jaką pozycję spoczynkową języka określa się jako nieprawidłową? Taką, w której leży on na dnie jamy ustnej lub między zębami. Gdy na nie napiera, może spowodować wady zgryzu. Język jest bowiem jednym z najsilniejszych mięśni, więc jego napór jest bardzo duży. Skutkiem nieprawidłowego ułożenia języka jest również uchylanie ust i oddychanie przez usta. Głowa pochyla się wówczas do przodu, chowa w ramionach, co z kolei skutkuje zaokrągleniem pleców. Wielu z nas w ogóle nie zdaje sobie sprawy, w jak dużym stopniu prawidłowa postawa zależy od ułożenia języka!

Uchylenie ust to niejedyna cecha wyglądu zewnętrznego charakterystyczna dla osób z zaburzeniami miofunkcjonalnymi. Mają one często ubogą mimikę, pogrubioną i zaczerwienioną dolną wargę, a w kącikach widoczna jest ślina. Nieprawidłowe ułożenie języka między zębami jest też przyczyną wad wymowy. Ponadto zaburzenia miofunkcjonalne często idą w parze z problemami z koordynacją ruchową oraz koncentracją.

Wszystkie te zaburzenia, jeśli nie zostaną skorygowane w dzieciństwie, mogą przeszkadzać w dorosłym życiu.

Jest to seria ćwiczeń podzielonych na bloki. Logopedzi określają je mianem piramidy, co w praktyce oznacza, że istotna jest kolejność wykonywania ćwiczeń – do następnego można przejść dopiero wtedy, gdy poprzednie wykonywane jest prawidłowo. Każde z nich powinno być powtórzone 10 razy. 

Na czym polega terapia miofunkcjonalna i jakie ćwiczenia znajdują się w zestawie? Oto kolejne punkty podstawowej dziesiątki:

1. wypychanie języka do góry, gdy jego czubek spoczywa na podniebieniu za górnymi przednimi zębami;
2. dotykanie koniuszkiem języka czubka nosa;
3. dotykanie koniuszkiem języka czubka brody;
4. wystawianie języka i wypychanie go jak najdalej w lewo;
5. wystawianie języka i wypychanie go jak najdalej w prawo;
6. rolowanie języka, tak by jego boki były skierowane do siebie i wystawianie tak zrolowanego na zewnątrz;
7. mlaskanie językiem o podniebienie;
8. popychanie języka w kierunku łyżeczki trzymanej przed ustami;
9. trzymanie trzonka łyżeczki jedynie wargami bez pomocy zębów (w wersji trudniejszej można obciążyć łyżeczkę np. kostką cukru); łyżeczka ustawiona jest równolegle do podłogi;
10. trzymanie guzika przymocowanego do sznurka miedzy zaciśniętymi wargami a zębami w taki sposób, by mimo mocnego ciągnięcia za sznurek, guzik pozostał na swoim miejscu. 

Gdy język i wargi się wzmocnią, logopeda włącza ćwiczenia zasysania i połykania pokarmów stałych i napojów. Równolegle należy pracować nad postawą ciała, prawidłowym oddychaniem i koordynacją wzrokowo-ruchową. 

Jak długo powinna być prowadzona terapia miofunkcjonalna, by dała pożądane efekty? Jeśli zajęcia z logopedą odbywają się raz na siedem dni – minimum przez 30 tygodni. Jeżeli po tym czasie połykanie jest już prawidłowe, wystarczą jeszcze cztery spotkania w odstępach trzymiesięcznych. Dziecko powinno także wykonywać ćwiczenia w domu pod okiem rodziców. Czasem, gdy konieczne jest także leczenie ortodontyczne, terapię miofukcjonalną należy wydłużyć.

Na terapię korygującą nieprawidłowe ułożenie języka i warg mogą uczęszczać zarówno dzieci, jak i osoby dorosłe. Terapia miofunkcjonalna szybciej przynosi efekty u dzieci niż u dorosłych, gdyż nawyki powstałe na skutek zaburzeń miofunkcjonalnych, np. oddychanie ustami, nie są jeszcze tak mocno utrwalone. 

Gdy zaburzenie to jest spowodowane przerostem migdałków podniebiennych, operacja ich wycięcia nie zawsze wystarcza, by dziecko pozbyło się nawyku oddychania przez usta – wtedy z odsieczą przychodzi włączenie dodatkowo terapii miofunkcjonalnej. U przedszkolaka łatwiej też niż u nastolatka czy osoby dorosłej skorygować wady zgryzu powstające na skutek wypychania zębów językiem ku przodowi. Wczesna pomoc logopedy jest również bardzo istotna przy niewyraźnej mowie, bo jest ona często powodem wyśmiewania dziecka przez rówieśników. 

Konsekwencją stale otwartych ust u dzieci może też być obturacyjny bezdech senny objawiający się chrapaniem. Nie chodzi tu bynajmniej o nieprzyjemny dźwięk, lecz o niedotlenienie organizmu – gdy nie regeneruje się on w czasie snu, pojawiają się kłopoty z koncentracją i pamięcią.

Specjaliści są zdania, że w przypadku dzieci najlepiej rozpocząć ją ok. szóstego roku życia. Górna granica wiekowa nie jest podana – terapia miofunkcjonalna może być stosowana nawet u osób w podeszłym wieku.

Jeśli terapia się rozpocznie, gdy dziecko jest w starszej grupie przedszkolnej lub w zerówce, istnieje szansa na przywrócenie naturalnej pracy mięśni twarzy, języka, podniebienia i gardła, zanim pójdzie ono do szkoły. Jest to bardzo ważne nie tylko z punktu widzenia postępów w nauce, ale także funkcjonowania dziecka w grupie rówieśniczej.

Gdy dzięki odpowiednim ćwiczeniom język, a także mięśnie okolic warg i policzków zaczną prawidłowo pracować, dziecko (lub osoba dorosła) poddane terapii miofunkcjonalnej ma szansę zacząć prawidłowo oddychać przez nos, pozbyć się problemów z przełykaniem i wad wymowy.

Logopedzi pytani o efekty terapii miofunkcjonalnej przekonują, że są one wyłącznie pozytywne. Jest to metoda bezpieczna, ucząca prawidłowych ruchów warg i języka.