Jak rozmawiać z dzieckiem o rozwodzie?

W niektórych sytuacjach rodzinnych rozwód jest najlepszym rozwiązaniem nie tylko z perspektywy osób dorosłych, ale również z perspektywy dzieci. Znacznie gorszym dla nich, zwłaszcza pod względem emocjonalnym, jest uczestniczenie w kłótniach rodzinnych i doświadczanie agresji słownej lub fizycznej. 

Do rozmowy z dzieckiem na temat rozwodu warto się odpowiednio przygotować. Konieczne jest uwzględnienie wieku swojej pociechy i jej aktualnego rozwoju emocjonalnego. Oznacza to, że komunikat powinien być dostosowany do możliwości percepcyjnych małego człowieka. Dzieci do ok. drugiego roku nie wiedzą, czym jest rozwód – mogą nawet nie odczuwać braku stałej obecności jednego z rodziców. Z kolei dwu- i trzylatki zauważają, że jedno z rodziców z nimi nie mieszka, ale nie rozumieją dlaczego. Maluchy w wieku przedszkolnym oprócz tego, że zdają sobie sprawę ze zmiany, która zaszła w ich życiu, dostrzegają również emocje rodziców. Dopiero w szkole podstawowej dzieci zaczynają rozumieć, czym jest rozwód i jakie niesie on konsekwencje dla ich życia.

Jeśli już podjęliśmy decyzję o rozwodzie i uzgodniliśmy ze swoim partnerem wszystkie najważniejsze kwestie, w tym temat opieki nad dzieckiem, nie należy zwlekać z poinformowaniem o tym swojej pociechy. Przede wszystkim warto przeprowadzić tę rozmowę wspólnie, dzięki czemu być może dziecko nie będzie mieć poczucia, że traci jednego z rodziców. Konieczne jest wytłumaczenie dziecku, czym jest rozwód, a także poinformowanie go, jakie będzie miał konsekwencje. 

Najważniejsze z perspektywy dziecka jest to, że nie będzie już mieszkać z obojgiem rodziców. Warto spokojnie wytłumaczyć mu, że w dalszym ciągu będzie miało kontakt ze swoim tatą (jeśli będzie na stałe mieszkać z mamą). 

Podczas rozmowy z dzieckiem o rozwodzie ważne jest nie tylko to, co powiemy, ale także w jaki sposób. Warto zrobić to spokojnie i prostym językiem. Dzieci doskonale odczytują emocje i mogą łatwo zidentyfikować nasz smutek czy złość na zaistniałą sytuację. Warto również zarezerwować sobie na rozmowę z dzieckiem dużo czasu i dać mu przestrzeń na wyrażanie własnych emocji. Należy być na nie przygotowanym, ponieważ mogą być one negatywne – dziecko może krzyczeć, płakać, złościć się.

Rozmowa z dzieckiem o rozwodzie wymaga od rodziców szczerości – oczywiście nie musimy podawać wszystkich szczegółów, ale warto, żeby dziecko wiedziało, że się rozstajecie i już do siebie nie wrócicie. Należy też mówić jednym głosem i ustalić wspólne zasady wychowawcze – to bardzo ważne, ponieważ dziecko może mieć mętlik w głowie, jeśli jeden rodzic mu na coś pozwala, a drugi tego zabrania. 

Warto też przygotować się mentalnie na negatywne zachowania, które mogą pojawić się ze strony dziecka, chociaż nie należy wszystkich przypisywać trudnej sytuacji rodzinnej. Niekiedy powodem nieodpowiedniego zachowania dziecka może być nie rozwód rodziców, a np. to, na jakim jest etapie rozwoju.

Przygotowanie dziecka na rozwód rodziców nie jest łatwym procesem. Podstawą jest przeprowadzenie rozmowy i danie mu przestrzeni na wyrażanie własnych emocji – szczególnie tych trudnych. Warto też przybliżyć dziecku to, jak będzie wyglądało teraz jego życie, co się zmieni, jak często będzie spotykało się z drugim rodzicem itp. Jest to istotne, aby zminimalizować lęk przed nieznanym. Jeśli zaobserwujemy, że dziecko nie radzi sobie z rozstaniem rodziców, tj. pojawia się u niego agresja, przewlekły smutek, ma objawy psychosomatyczne lub moczy się w nocy, należy skonsultować się ze specjalistą – psychologiem bądź psychiatrą dziecięcym.

To, w jaki sposób dziecko przeżywa rozwód rodziców, determinowane jest przede wszystkim jego wiekiem. Maluchy (w przedziale wiekowym trzy-pięć lat) mogą sądzić, że obecna sytuacja ma charakter przejściowy, a rodzice wkrótce się pogodzą i wszystko będzie jak dawniej. Czasem wyprowadzka jednego z rodziców wywołuje poczucie utraty, co może przejawiać się obwinianiem, agresją wobec innych – rodziców, rodzeństwa, rówieśników bądź nauczycieli. Małe dzieci mogą też obwiniać się o rozwód rodziców – niesłusznie uważać rozstanie za efekt swojego niegrzecznego zachowania. Niekiedy może to być dla nich tak trudne przeżycie, że będą się cofały w rozwoju, do czasów, kiedy byli przy nich rodzice.

Nieco inaczej wygląda to u starszych dzieci (w przedziale wiekowym od sześciu do ośmiu lat), u których dominującym uczuciem w takiej sytuacji jest smutek. Oprócz tego pojawia się tęsknota za rodzicem, który w wyniku rozwodu wyprowadził się z domu. Mogą też obwiniać jednego z rodziców za rozpad związku i stać po stronie drugiego, jednak w głębi serca nadal mieć nadzieję, że wszystko wróci do normy. 

W przypadku dzieci w przedziale wiekowym 9-12 lat trudne emocje związane z rozwodem rodziców przyjmują postać złości. Wymierzona jest ona zwykle w jednego z rodziców – tego, którego dziecko uważa za winnego rozwodu. Mogą się pojawić lęk, wstyd, niepewność jutra, agresja czy zaniżone poczucie własnej wartości. Niekiedy występują też objawy psychosomatyczne (bóle głowy, brzucha itp.).

Nastolatki przeżywają rozwód rodziców w inny sposób. Mogą się czuć nadmiernie obciążone stanem emocjonalnym jednego z rodziców czy koniecznością opieki nad młodszym rodzeństwem. Niekiedy też mogą obawiać się wchodzenia w relacje romantyczne z obawy przed zranieniem.