Dysleksja a dysortografia – różnice i objawy

Dysleksja rozwojowa jest trudnością w nauce czytania i pisania uwzględnioną w klasyfikacji ICD-11 w kategorii „specyficzne trudności w uczeniu się”. Oznacza, że pomimo stosowania standardowych metod nauczania, sprzyjających warunków społeczno-rozwojowych i możliwości intelektualnych, u dziecka występują problemy z przyswojeniem wiedzy, np. uczeniem się „na pamięć”, przekręcaniem wyrazów, niezapamiętywaniem sekwencji słów, nierozpoznawaniem strony prawej i lewej.

Dysleksja może również objawiać się zaburzeniami koncentracji i mówienia, a także obniżoną sprawnością ruchową, koordynacją i równowagą. Paradoksalnie problemy z nauką jazdy na rowerze, trzymaniem sztućców, zawiązywaniem sznurówek, łapaniem przedmiotów czy rzucaniem piłki mogą być oznaką, że dziecko ma dysleksję.

Dr hab. Marta Bogdanowicz, inicjatorka powstania Polskiego Towarzystwa Dysleksji, poza dysleksją wyróżnia także:

• dysortografię – specyficzne zaburzenia dotyczące komunikowania się za pomocą pisma, więc wszelkiego typu odstępstwa od prawidłowego zapisu, w tym także poprawnej pisowni ortograficznej;
• dysgrafię – specyficzne zaburzenia dotyczące pisania i opanowania właściwego poziomu graficznego pisma (pisanie niekształtne).

W literaturze neuropsychologicznej funkcjonuje także pojęcie dyskalkulii rozwojowej, czyli specyficznych trudności związanych z uczeniem się matematyki. Wszystkie wymienione zaburzenia mogą mieć charakter izolowany lub współwystępować ze sobą.

Dysortografia często ujawnia się w pierwszych latach nauki poprzez niepoprawne zapisywanie wyrazów, czyli:

• popełnianie błędów ortograficznych,
• kłopoty z zapisaniem słów zawierających sz, rz, dz,
• mylenie zapisu z wymową (np. agrawka/agrafka),
• gubienie liter i sylab w zapisie,
• łączenie rzeczowników z przyimkami (np. w szkole/wszkole),
• graficzne mylenie liter (z/ź), również w odbiciu lustrzanym, czyli b-d.

Przyczyny dysleksji i dysortografii mogą być bardzo różne i może być ich wiele – jednocześnie kilka u jednego dziecka. Współczesne badania skupiają się głównie na szukaniu źródeł zaburzenia w  „strukturach mózgu, czynności bioelektrycznej mózgu, funkcjonowaniu systemu immunologicznego i gospodarki hormonalnej organizmu ludzkiego oraz ich wpływu na centralny układ nerwowy” – czytamy w artykule Instytutu Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.

Koncepcja dr Marty Bogdanowicz wyróżnia przyczyny genetyczne, organiczne, hormonalne, opóźnione dojrzewanie centralnego układu nerwowego, zaburzenia emocjonalne. Te pierwsze czynniki, genetyczne, od lat są badane, ponieważ nadal nie odkryto, jaki mechanizm mógłby decydować o przenoszeniu zaburzeń.

– Jeszcze inni badacze poszukują patogennych czynników zaistnienia dysleksji w mikrouszkodzeniach ośrodkowego układu nerwowego nabytych w różnych okresach rozwoju, zwłaszcza w okresie okołoporodowym. Coraz częściej można spotkać w literaturze twierdzenia na temat tzw. minimalnych uszkodzeń mózgu jako podstaw lub przynajmniej jednej z przyczyn dysleksji – wskazuje Polskie Towarzystwo Psychologiczne. 

Inne teorie zakładają, że problemem są niewłaściwie metody nauki, zbyt trudne i nudne treści, zaburzenia procesu lateralizacji, niedokształcenie struktur okolicy kory mózgowej (koncepcja hormonalna), zaburzenia emocjonalne (np. uraz psychiczny), zaburzenia tempa i rytmu rozwoju funkcji poznawczych.

Jak widać dysleksja i dysortografia są złożonymi i niejednoznacznymi zaburzeniami, które od lat są przedmiotem zainteresowania najlepszych światowych specjalistów.

Polskie poradnie psychologiczno-pedagogiczne, przedszkola, szkoły i placówki opiekuńczo-wychowawcze mają prawny obowiązek otoczyć opieką i pomocą dzieci, które są w grupie ryzyka dysleksji lub mają ją zdiagnozowaną. Placówki powinny uczniom zapewnić wsparcie psychologiczno-pedagogiczne możliwie od jak najwcześniejszego etapu edukacji.

– Całość oddziaływań stosowanych wobec dzieci ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu obejmuje się nazwą terapii pedagogicznej. Oddziaływania te mają charakter korekcyjno-kompensacyjny, co oznacza, że ukierunkowane są na usprawnianie zaburzonych funkcji (korekcja) i na wspomaganie funkcji dobrze rozwijających się (kompensacja), aby stały się wsparciem dla funkcji zaburzonych, lub aby mogły zastąpić je w razie potrzeby – czytamy w artykule PTP.

Istotna jest współpraca rodziców i opiekunów z nauczycielami. Nieraz konieczne są dodatkowe konsultacje ze specjalistami – psychologiem czy logopedą. To również oni, wraz z nauczycielami, są źródłem zadań, łamigłówek, rebusów i materiałów edukacyjnych, które pomogą dziecku w rozwoju. Rodzice powinni zadbać, by nauka nie była opresyjna i stresująca. Dzieciom z trudnościami pomagają kreatywne, atrakcyjne i różnorodne formy, obrazki, piosenki, rymowanki. Warto również od najmłodszych lat rozwijać chęć do czytania książek.