Kiedy zrasta się ciemiączko?

Ciemię to przestrzeń między poszczególnymi kośćmi czaszki, które jeszcze się nie zrosły. Powszechna wiedza rodziców najczęściej dotyczy jednego ciemiączka – tego znajdującego się nad czołem dziecka. Tymczasem miejsc, w których czaszka nie jest zrośnięta, jest kilka. Najwięcej wiemy o ciemiączku przednim, ponieważ jest ono największym z sześciu, jakie posiada noworodek (przednie, tylne, dwa sutkowe i dwa klinowe) i to na nie jesteśmy wyczulani, gdy dostajemy instrukcje, jak dbać o noworodka.

Przestrzenie między niezrośniętymi kośćmi czaszki potrzebne są z dwóch ważnych powodów. W czasie porodu umożliwiają główce płodu przybranie odpowiedniego kształtu, by mogła ona przejść przez drogi rodne. Gdyby czaszka była zasklepiona jak u dorosłego człowieka, nie dałaby rady się uformować ani wydostać na świat. W kolejnych miesiącach życia taka budowa czaszki umożliwia swobodny i ogromny rozwój mózgu dziecka. Przez pierwsze trzy miesiące życia ludzki mózg osiąga ponad połowę swoich ostatecznych rozmiarów! Bez ruchomych kości czaszki nie byłoby to możliwe.

Ciemiączko przednie znajduje się na czubku głowy noworodka, ma kształt rombu i może mieć szerokość ok. 5 cm. Zwykle ciemiączko jest płaskie, jednak gdy dziecko płacze, może się uwypuklać. Uważna obserwacja ciemiączka sprawia, że możemy dostrzec, jak ciemiączko pulsuje. To również prawidłowy objaw.

Naszą czujność powinno wzbudzić ciemiączko wklęsłe – jeśli taki stan się u dziecka utrzymuje, może to świadczyć o odwodnieniu. Gdy zaobserwujemy zmianę, natychmiast powinniśmy skonsultować się lekarzem. Warto też od razu zadbać, by dziecko więcej piło. Podobnie naszą uwagę powinno zwrócić ciemiączko wypukłe – może ono świadczyć o zwiększonym ciśnieniu wewnątrz głowy, co również powinniśmy niezwłocznie zgłosić lekarzowi.

Ciemiączko tylne jest mniejsze niż przednie. Znajduje się z tyłu głowy i ma kształt trójkąta. Jest o wiele trudniejsze do znalezienia. Najczęściej zamyka się ono w okolicach 3. miesiąca życia.

Samo „miękkie miejsce” nie wymaga od rodziców specjalnego traktowania. Wystarczy być ostrożnym podczas wszystkich zabiegów pielęgnacyjnych. Niemniej przerwanie błony, która pokrywa kości czaszki, raczej nie jest możliwe. Dochodzi do tego tylko w przypadku bardzo poważnych urazów i wypadków.

Pielęgnacji wymaga za to delikatna skóra dziecka w okolicach ciemiączka. Do mycia główki noworodka i niemowlęcia należy używać środków specjalnie do tego przeznaczonych. Jedną z najczęstszych i niegroźnych przypadłości niemowląt jest tak zwana ciemieniucha. To rodzaj łagodnego łojotokowego zapalenia skóry, który objawia się pojawieniem na główce dziecka drobnych „łusek”. Złuszczający się naskórek w połączeniu z łojem, który zasycha na skórze, może iść w parze ze świądem, co z kolei może niepokoić dziecko. 

Aby pozbyć się tego objawu i dać dziecku ukojenie, warto zastosować specjalny kosmetyk, np. krem na ciemieniuchę. Aby zminimalizować ryzyko wystąpienia ciemieniuchy, nie należy stosować kosmetyków przesuszających i należy odpowiednio ubierać dziecko. Negatywnie na skórę głowy  wpływa przegrzewanie dziecka – pot i temperatura mogą nasilić objawy ciemieniuchy. Ponadto należy pamiętać, że ciemieniuchy się nie zdrapuje! Szczotkowanie na sucho może uszkodzić skórę dziecka i doprowadzić do infekcji.

Jak piszą autorki kultowego poradnika „Pierwszy rok życia dziecka”, ciemiączko jest wystarczająco odporne, by ciekawskie paluszki starszego rodzeństwa dotknęły tego tajemniczego miejsca na główce niemowlaka. Nie jest prawdą, że ciemiączko to tylko skóra. Błona (tkanka włóknista) pokrywająca ciemiączko jest silna i z pewnością ani delikatny dotyk, ani głaskanie czy pielęgnacja nie są w stanie zrobić maluchowi krzywdy. Nic nie grozi dziecku również w trakcie czesania czy mycia włosów.

Co ciekawe, to zbyt szybko zrastające się ciemiączko stanowi zagrożenie dla niemowlaka, a nie samo istnienie „miękkiego miejsca”. Z powodu zbyt dużej ilości witaminy D dostarczanej do organizmu dziecka może się zdarzyć, że ciemiączko zasklepi się zbyt wcześnie, przez co mózg nie będzie mógł się swobodnie rozwijać. Może również wzrosnąć ciśnienie śródczaszkowe, co jest dla dziecka szczególnie niebezpieczne.

Ciemiączko przednie zaczyna zrastać się w okolicach 6. miesiąca życia, a pozostaje całkiem zrośnięte między 10. a 18. miesiącem życia. Czas, kiedy zrasta się ciemiączko u dziecka, może być zatem naprawdę długi i różny w przypadku różnych dzieci. Od czego zależy tempo zrastania się ciemiączka u niemowlaka? Witamina D jest bardzo istotna w tym procesie – wiemy już, co się dzieje, gdy jest jej za dużo. Gdy jej brakuje, ciemiączko zrasta się wolniej. Od tego zależy również wielkość ciemiączka – będzie się ono zmniejszało stopniowo i powoli.

Zrośnięte ciemię przed ukończeniem 10. miesiąca życia wymaga konsultacji z lekarzem, podobnie jak ciemię niezrośnięte po 18. miesiącu życia. W pierwszym przypadku możemy mieć do czynienia z ryzykiem deformacji czaszki lub spowolnieniem wzrostu obwodu główki, zaś w drugim z wodogłowiem lub zaburzeniami pracy tarczycy. Jeśli dziecku ciemiączko zrasta się bardzo powoli i w okolicach 18. miesiąca życia wciąż jest miękkie, należy zwrócić uwagę na objawy takie, jak: potliwość, brak apetytu, zaparcia oraz objawy neurologiczne, np. obniżone napięcie mięśniowe.