Co to jest integracja sensoryczna?

Integracja sensoryczna (SI) to zdolność do rozumienia i porządkowania bodźców i informacji, które są dostarczane z otoczenia i z własnego ciała. Dzięki niej dziecko poznaje otaczający je świat i nadaje sens docierającym zewsząd bodźcom. 

– Człowiek jest wyposażony w pięć podstawowych zmysłów – smak, węch, wzrok, słuch i dotyk. Zmysły te odpowiadają za układ równowagi i czucia głębokiego, których spoiwem jest system przedsionkowy (odpowiadający za reakcje wywoływane przez ruch) i system propriocepcji. Mózg za pomocą sensorów rozpoznaje, interpretuje, porządkuje i przekazuje informacje o bodźcach. Dzięki temu potrafimy zdefiniować to, co widzimy, i odpowiednio na to zareagować – tłumaczy  Aleksandra Litwiniuk, pedagog specjalny, terapeuta SI z Centrum Edukacji i Wspomagania w Rozwoju Insignis w Lublinie.

Jak obrazowo tłumaczy nasza ekspertka, etapy rozwoju dziecka możemy porównać do domu w budowie. Integracja sensoryczna stanowi fundament tego domu. Przed organizmem noworodka stoi trudne i bardzo ważne zadanie – musi nauczyć się łączyć, interpretować i reagować na wielość informacji pochodzących z narządów zmysłów, które dochodzą do jego mózgu. Jeżeli proces ten przebiega bez zakłóceń, daje to gwarancję radzenia sobie w codziennych czynnościach – w przedszkolu, w szkole, w środowisku domowym, a w końcu w dorosłym życiu. 

Jean A. Ayres opisała proces integracji sensorycznej jako możliwość rejestrowania informacji ze świata zewnętrznego przez narządy zmysłów, ich przetwarzanie w ośrodkowym układzie nerwowym i wykorzystanie do celowego działania. Jej badania pozwoliły opracować czteroetapowy model rozwoju integracji sensorycznej, która dokonuje się głównie w pierwszych latach życia.

• etap pierwszy – od narodzin do ok. drugiego roku życia,
• etap drugi – od drugiego do czwartego roku życia,
• etap trzeci – od trzeciego do piątego roku życia,
• etap czwarty – w szóstym-siódmym roku życia.

Najważniejszy jest etap pierwszy – w pierwszych dwóch latach życia dziecko zdobywa wszystkie konieczne umiejętności, rozwija się u niego zdolność do przetwarzania bodźców dotykowych i czucia głębokiego. W tym czasie rozwijają się także reakcje równoważne i kształtuje się stabilność emocjonalna w oparciu o wrażenia dotykowe. Po urodzeniu dziecko poznaje otaczający je świat przede wszystkim poprzez dotyk, odbiór wrażeń przedsionkowych (zmysłowych) i czucie głębokie.

Generalnie za powstawanie zaburzeń integracji sensorycznej odpowiadają czynniki biologiczne, na które człowiek bezpośrednio nie ma wpływu, a także czynniki psychologiczne, na który ten wpływ ma. Nieprawidłowa interpretacja bodźców płynących z otoczenia powoduje zaburzenia w reakcjach organizmu dziecka. Najczęściej występują: 

• Nadwrażliwość na bodźce

Dziecko unika fizycznej bliskości i dotyku, przeszkadzają mu metki, nie lubi brudzić się klejem i farbami, nie lubi obcinać paznokci, czesać się, myć zębów. Dodatkowo źle reaguje na sytuacje hałaśliwe, skupiska ludzi, zbyt głośne dźwięki. 

• Zbyt mała wrażliwość na bodźce

Dziecko nie zauważa zadrapań ani siniaków spowodowanych upadkiem, bardzo mocno dociska kredkę, poszukuje głośnych dźwięków, lubi być mocno przytulane lub samo mocno przytula. 

• Trudności z koncentracją

Dziecko nie skupia się długo na zabawie, bardzo szybko się rozprasza. 

• Zaburzona koordynacja ruchowa 

Dziecko ma słabą równowagę, często upada lub się potyka, idąc po pokoju, obija się o meble, ma kłopoty ze swobodnym poruszaniem się, jest w ciągłym ruchu i wszędzie go pełno, cały czas trzyma coś w rączkach i tym porusza, trudno mu się skoncentrować. Ma problemy z zapinaniem guzików, z trudem uczy się nowych umiejętności ruchowych, niepoprawnie trzyma ołówek, sztućce czy nożyczki, niepewnie wchodzi lub schodzi po schodach, ma kłopoty z wycinaniem i rysowaniem po śladzie. 

• Agresja

Dziecko łatwo wpada we frustrację, reaguje agresją na przytłoczenie odbieranymi bodźcami.  

• Wybredność w jedzeniu

Dziecko unika nowych smaków, ma trudności z akceptacją konsystencji spożywanych pokarmów, wypycha usta jedzeniem. 

• Opóźniony rozwój mowy

Dziecko zaczyna mówić później niż jego rówieśnicy, nie lubi śpiewać, nucić melodii. 

Kiedy rodzic zaobserwuje u swojej pociechy niepokojące objawy, warto, aby specjaliści przeprowadzili odpowiednią diagnostykę w celu wykluczenia czynnika fizycznego (choroba, mechaniczne uszkodzenie narządów zmysłu), który mógłby mieć wpływ na funkcjonowanie dziecka. 

– Odpowiednio wcześnie podjęta terapia integracji sensorycznej pozwoli walczyć z problemami związanymi z nauką, kontaktami z rówieśnikami czy koordynacją ruchową. To dostarczanie kontrolowanych bodźców, nauka prawidłowej ich interpretacji poprzez zabawę – tłumaczy Aleksandra Litwiniuk. 

Głównym celem terapii SI jest stymulacja procesów nerwowych. Metody dobierane są przez terapeutę indywidualnie, w zależności od konkretnego zaburzenia.

Systematyczne wykonywanie ćwiczeń oraz właściwa zabawa to istotny aspekt wspierania rozwoju integracji sensorycznej dziecka, który można wprowadzić już od pierwszych miesięcy życia. Jak skutecznie wspierać rozwój dziecka w domu? Oto kilka pomysłów na zabawy i ćwiczenia sensoryczne.

Naleśnik

Dziecko leży na brzegu rozłożonego koca. Turlamy je w kierunku drugiego końca, zawijając je w koc dokładnie tak, jak zawijamy nadzienie w naleśnik. Dziecko powinno samodzielnie rozwinąć koc i wydostać się z niego. 

Skarby w ryżu

Zadaniem dziecka jest wydobycie z puszki pełnej ryżu ukrytych w niej przedmiotów. 

Zabawa w wannie

Używamy do niej gąbek, ręczników, szczotek, mydełek o różnych zapachach. Dziecko ma możliwość oswojenia się z różnymi strukturami i fakturami materiałów, którymi go dotykamy. 

Malowanie palcami

Palcami zamoczonymi w farbie dziecko maluje obrazy, a po dosypaniu do farby piasku czy ryżu poznaje inne struktury materiału. Celem zabawy jest oswojenie się z różnymi materiałami, przełamywanie niechęci i lęku. 

Masy sensoryczne

Ugniatanie, uciskanie i głaskanie materiałów o różnych strukturach i fakturach pomaga ćwiczyć zmysł dotyku i motorykę małą. Doskonale sprawdzają się ciastoliny, piankoliny lub piasek kinetyczny. Wiele ciekawych mas plastycznych można zrobić samemu, wykorzystując materiały dostępne w każdej kuchni.