Jak budować pewność siebie u dziecka?

Pewność siebie to poczucie, że jest się wartościowym, dobrym człowiekiem. W obiegowej opinii mylona jest z przebojowością, z zaciętym walczeniem „o swoje”. Natomiast pewność siebie to tak naprawdę głębokie przekonanie, że należy mi się szacunek i miłość, że nie muszę na to zasługiwać, że jestem wystarczająco dobry i mam prawo żyć po swojemu oraz wyznaczać własne granice. Taki stan mentalny pozwala na swobodę, spontaniczność, asertywność i odwagę na drodze do spełniania marzeń czy realizowania planów. Oczywiście każdy człowiek, nawet ten pewny siebie, czasem się boi, czasem cierpi i ma wątpliwości, jednak pewność, że jest wartościowym człowiekiem, go nie opuszcza, dzięki czemu łatwiej znosi porażki i potrafi się z nich uczyć.

Na pytanie, co wpływa na poczucie pewności siebie, odpowiedź nasuwa się sama – relacje z rodzicami. – Jeśli opiekun/ka odnosi się z miłością i szacunkiem, wspiera, a nie obraża czy poniża, nie jest agresywna/y albo obojętna/y, to wtedy tworzy się dobry klimat, w którym pewność siebie małego człowieka może wzrastać. Żeby wychować pewnego siebie człowieka, warto pozwalać mu na spontaniczność i ciekawość świata, na zadawanie pytań i udzielać na nie odpowiedzi. Zachęcać do odkrywania, dzielić z dzieckiem jego radości i bawić się – mówi w rozmowie z HelloMama Agnieszka Zapart, psycholożka.

To, jak rodzice traktują dziecko, co i w jaki sposób do niego mówią, jest dla dziecka lustrem prawdy o nim samym. To pierwszy okres naszego życia otwiera przestrzeń na kształtowanie się naszego myślenia o nas samych. Jeśli wychowaliśmy się w domu unieważniającym, pewność siebie nie będzie naszą mocną stroną. Jeśli zaś rodzice potrafią dostrzec i docenić wysiłki dziecka, kibicują mu, pozwalają popełniać błędy i zachęcają do podjęcia kolejnych prób wykonania danego zadania, mimo porażki, są to dobre warunki do budowania pewności siebie.

Niestety wiele krzywd, których doznają dzieci, wynika z nieświadomości rodziców. Budowanie pewności siebie to złożony i długi proces, w którym ważne jest nie tylko to, czego robić lub mówić nie powinniśmy, ale też to, co powinniśmy mówić i robić częściej. Bardzo ważne jest, by nie wyręczać dzieci na każdym kroku. Jeśli potrafią wykonać daną czynność, niech robią to samodzielnie. Oczywiście nie chodzi o to, by nigdy dziecku nie pomagać, ale by powstrzymać się od bezcelowego wyręczania. W tej kategorii rodzicielskich zachowań, które budują w dziecku poczucie bycia słabym i niezaradnym, jest nadopiekuńcze „uważaj, bo spadniesz”. Zarażanie dzieci własnym lękiem skutecznie podcina skrzydła. Bycie mądrym rodzicem polega na ciągłym odróżnianiu ryzyka od niebezpieczeństwa; i w sytuacji ryzyka – warto ryzykować.

Dla przykładu: niebezpieczeństwo jest wtedy, gdy dziecko rozpędzonym rowerem zbliża się jezdni, po której jeżdżą auta – wtedy należy interweniować. Ryzyko jest, gdy dziecko jeździ rowerem po chodniku i może się wywrócić, ale będzie to upadek na prostej, pustej drodze. Kiedy dziecko upada i wstaje, próbuje kolejny raz, potem znowu upada i znowu wstaje, kształtuje w sobie poczucie, że porażka o nim nie świadczy, że można i warto walczyć dalej.

W budowaniu pewności siebie u dziecka nie pomagają też komunikaty typu „jesteś najlepszy, jesteś najzdolniejszy”. To komunikat, który tak naprawdę stwarza presję i nakłania do porównywania. Po pierwsze, jest to nieprawda – bo zawsze znajdzie się ktoś lepszy w danej dziedzinie i dziecko może sobie z tym nie poradzić. Po drugie, kiedy dziecko zorientuje się, że nie jest najlepsze, będzie czuło, że zawiodło, a to nie motywuje do działania, lecz sprawia, że mały człowiek zaczyna się wstydzić tego, jaki jest.

Ważne jest również formułowanie pochwał i krytyki. Nie krytykuj tego, jakie dziecko jest, lecz to, co zrobiło. „Widzę, że nie postarałeś się tym razem” brzmi zupełnie inaczej niż: „Ale z ciebie leń”. Ponadto warto doceniać wysiłki dziecka, nie efekty jego pracy. „Doskonały dobór kolorów!” znaczy o wiele więcej niż „Ładny rysunek, brawo”. Dzięki temu dziecko będzie czuło, że jego starania są zauważone, a to bardzo umacnia samoocenę i skupia uwagę na tym, co ważne: na zachowaniu, a nie wartości dziecka.

Samodzielność jest cechą osób pewnych siebie. Jednak na samodzielność rodzice muszą dziecku pozwolić. Często zdarza się, że dzieci mają kłopoty z rówieśnikami, nauczycielami, pracą domową. Kiedy do nas przychodzą, nierzadko bierzemy te kłopoty w swoje ręce albo proponujemy gotowe rozwiązanie. To podcina dziecku skrzydła. Jeśli chcemy wzmocnić pewność siebie dziecka, pytajmy: „I co z tym zrobisz?”, „Co wydaje ci się słuszne?”. To sprawi, że dziecko nie tylko będzie czuło się wysłuchane, ale również nauczy się słuchać tego, co podpowiada mu intuicja czy jego własny system wartości. To bardzo cenne!

Nie można jednak przesadzić. Dziecko, które jest przeciążone zajęciami i obowiązkami oraz wymaganiami rodziców, może dość łatwo poczuć, że nie daje rady. Kiedy zawodzimy, myśl o tym, że jesteśmy słabi i fatalni, zjawia się automatycznie. Dzieci szybko to podłapują, a zwłaszcza gdy rodzice podsuwają ten tok myślenia, wyrażając swoje rozczarowanie.

Co więcej, niepewni siebie rodzice, którzy łamią swoje własne zasady i nie są konsekwentni, też nie dają dziecku dobrego przykładu. By wychować pewne siebie dziecko, warto być stanowczym rodzicem, który wyznacza granice, pilnuje ich, by jego dziecko również umiało to robić w przyszłości i rozumiało, na czym polega partnerska współpraca.

Brak pewności siebie u dziecka może być wypadkową różnych czynników. Jeśli dziecko bywa upokarzane czy jego uczucia są bagatelizowane, a może wychowywane jest przez zawstydzanie, to efektem może być brak pewności siebie. Niepewność siebie może być też skutkiem wymagania nadmiernego posłuszeństwa i wychowywania dziecka pod kloszem – jeśli wymagamy od dziecka bardzo dużo, a jednocześnie niechętnie oddajemy mu przestrzeń na bycie sobą i np. narzucamy formy zabawy, regulujemy zasadami każdy aspekt życia dziecka, nawet to, jakie skarpetki czy koszulkę zakłada do przedszkola, nie zbudujemy w dziecku poczucia sprawczości.

Dziecko powinno mieć przestrzeń, by robić to, na co ma ochotę. Będzie to tym trudniejsze do pogodzenia z obowiązkami i normalnym funkcjonowaniem, im mniej sprawczości będziemy oddawać dzieciom w innych dziedzinach życia. Dla przykładu: o ile powinniśmy jako rodzice pilnować, by dziecko nie chodziło spać, o której chce, o tyle możemy mu pozwolić, by samo wybrało sobie zajęcia pozalekcyjne.

Czasem rodzice mogą mieć wrażenie, że bardzo się starają, a dziecko i tak objawia niepewność siebie i wycofanie. Może dlatego, że presja jest zbyt duża? Może są jakieś potrzeby dziecka, które pozostają zaniedbane na tyle, że dziecko czuje się ciągle niezauważane? Rodzice często chcą jak najlepiej, a zapominają, by wsłuchać się w potrzeby malucha. Zwykłe zwroty, takie jak: „nie przesadzaj”, „nie wydziwiaj”, „to nie jest powód do płaczu”, sprawiają, że dziecko może reagować poczuciem niepewności siebie.

Bardzo wiele można dowiedzieć się o dzieciach, obserwując, w jaki sposób się bawią. Zabawa często pomaga wyrazić im trudne emocje, zrozumieć je i przepracować. Dlatego warto zabawę potraktować jak trening pewności siebie.

Maluchy uwielbiają wcielać się w role czy odgrywać różne scenki pluszakami lub lalkami. Jeśli w życiu dziecka dzieje się coś, z czym dziecko nie może sobie poradzić, np. w grupie nie potrafi zaproponować swojego pomysłu na zabawę, warto przećwiczyć nowe zachowanie właśnie w formie odgrywania scenki, a następnie zachęcić dziecko do próbowania nowego sposobu zachowania w rzeczywistości. Warto stwarzać takie okazje i pokazywać wówczas dziecku, że nie wątpimy w jego sprawczość.

Ćwiczeniem pewności siebie jest tak naprawdę każda zachęta do podjęcia próby wykonania zadania. Wcześniej można z dzieckiem porozmawiać o tym, co się stanie, jeśli poniesie porażkę – w ten sposób może oswoić lęk i zobaczyć, że tak naprawdę nie jest to nic strasznego.