Osobowość narcystyczna – jak ją rozpoznać?

Osobowość narcystyczna jest jednym z zaburzeń osobowości. Narcyzm to nic innego jak miłość własna, samouwielbienie. Narcyz skupia się na sobie, jest przekonany o własnej wyjątkowości. Chociaż zależy mu na kontaktach jedynie ze sobą, nie może żyć bez ludzi – potrzebuje ich pochwał, uznania. Narcyz nie jest zainteresowany relacją, w której musiałby coś dawać, jedynym biorcą jest on sam.

Nazwa zaburzenia została zaczerpnięta z mitu o Narcyzie. A sam narcyzm jest kluczowym elementem wielu zaburzeń psychicznych. Na rozwój narcyzmu wpływ ma wiele czynników, to m.in. proces wychowawczy i związane z nim problemy (to zarówno przesadne wychwalanie dziecka, jak i niepoświęcanie mu wystarczającej uwagi), obciążenie genetyczne czy traumatyczne przeżycia.

Kryteriów rozpoznawania osobowości narcystycznej nie znajdziemy w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10, jest ona zakwalifikowana do tzw. innych określonych zaburzeń osobowości (F60.80), a warunkiem rozpoznania jest spełnienie ogólnych kryteriów zaburzenia osobowości.

Wbrew pozorom rozpoznanie narcyza nie zawsze jest możliwe na pierwszy rzut oka. Osobowość narcystyczna ma wiele oblicz – narcyz może m.in. zachowywać się tak, jakby nie potrzebował innych ludzi, unikać bycia w centrum zainteresowania, lub wręcz przeciwnie – wciąż poszukiwać atencji.

Diagnozą zajmuje się psychiatra lub psycholog – na podstawie wywiadu, obserwacji pacjenta oraz przeprowadzonych testów. Narcystyczne cechy osobowości zostały opisane w klasyfikacji DSM-IV (klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego), a osobowość narcystyczna jest zdefiniowana jako utrwalony wzorzec poczucia własnej wielkości (widoczny w fantazjach bądź zachowaniu), potrzeby podziwu ze strony innych i braku empatii, który pojawia się we wczesnej dorosłości i ujawnia w różnych kontekstach.

Objawy zaburzeń narcystycznych

Cechy charakterystyczne dla narcyzmu to m.in.:

• arogancja, 
• manipulowanie innymi,
• wysokie, wręcz wyolbrzymione, poczucie własnej wartości;
• oczekiwanie ciągłego podziwu ze strony innych,
• wyniosłość,
• poczucie o posiadaniu specjalnych uprawnień,
• przekonanie o własnej wyjątkowości,
• brak empatii,
• instrumentalne traktowanie innych ludzi.

Z narcyzmem mogą współistnieć inne zagrożenia, jak zaburzenia odżywiania, zaburzenia depresyjne czy nadużywanie alkoholu oraz substancji psychoaktywnych.

Związek z narcyzem nie jest łatwy – zazwyczaj nie wchodzimy w niego dobrowolnie, o zaburzeniach partnera dowiadujemy się w trakcie trwania relacji. Musimy pamiętać, że narcyz w najgłębsze relacje wchodzi sam ze sobą, a z innymi ludźmi wiąże się, aby osiągnąć jakieś korzyści lub ponieważ oni tego potrzebują (w ten sposób wzmacnia też przeświadczenie o swojej wyjątkowości).

Jeśli odkryjemy, że jesteśmy w związku z narcyzem, warto – dla własnego zdrowia psychicznego – rozważyć zakończenie relacji.

Inną możliwością jest namówienie narcyza na terapię. Nie jest to łatwe, rzadko kiedy osoba z osobą narcystyczną zauważa, że cokolwiek robi źle. Jednak warto spróbować, szczególnie, jeśli zależy nam na partnerze.

Leczenie zaburzeń narcystycznych związane jest przede wszystkim z psychoterapią, a dokładniej – z psychoterapią psychodynamiczną. To długoterminowy proces, a jego skuteczność uzależniona jest przede wszystkim od tego, czy narcyz tak naprawdę chce się zmienić. Kluczowe jest wskazanie narcyzowi, że jego zachowanie nie jest społecznie akceptowalne i nie budzi poklasku. 

Inną stosowaną formą leczenia jest farmakoterapia, jednak wykorzystywana jest ona nie do leczenia samego narcyzmu, ale do zaburzeń, które mogą z nim współwystępować, a które utrudniają terapię (np. zaburzenia snu, stany lękowe).