Cykl menstruacyjny – fazy, ile trwa, jak wygląda prawidłowa miesiączka, co świadczy o problemach z cyklem

Cykl menstruacyjny (cykl miesiączkowy) to zmiany fizjologiczne w organizmie kobiety, które stwarzają warunki do ewentualnego zapłodnienia komórki jajowej i prawidłowego rozwoju zarodka. Zmianom tym, występującym cyklicznie, towarzyszą różne w poszczególnych fazach tego procesu stężenia hormonów płciowych. W ten proces zaangażowane są jajniki, podwzgórze i przysadka mózgowa.  

W nowym cyklu, rozpoczynającym się w pierwszym dniu miesiączki, dochodzi do przebudowy endometrium i środowiska pochwy, czemu towarzyszą zmiany w wyglądzie i tkliwość piersi, zmiany nastroju psychicznego i temperatury ciała, a także wiele innych zmian, które wpływają na codzienne funkcjonowanie dojrzałej płciowo kobiety. Cały ten proces wieńczy krwawienie z pochwy, które jest jednocześnie początkiem nowego cyklu. 

Okres dojrzałości płciowej rozpoczyna się wraz z menarche, czyli pierwszą miesiączką, u dziewczynek w wieku ok. 12-15 lat, a kończy menopauzą, czyli ostatnim okresem, który występuje średnio między 45. a 55. rokiem życia kobiety.  

Cykl menstruacyjny u każdej kobiety może nieznacznie różnić się długością, jednak fazy cyklu miesiączkowego są takie same.  

Menstruacja

Menstruacja rozpoczyna cykl miesiączkowy w pierwszym dniu krwawienia. W wydalanej z pochwy krwi znajdują się m.in. złuszczone fragmenty nabłonka macicy – to znak, że w zakończonym właśnie cyklu nie doszło do zapłodnienia komórki jajowej.  

Wraz z miesiączką dochodzi do obniżenia poziomu hormonów płciowych – estrogenu i progesteronu. Pod wpływem tych zmian samopoczucie poprawia się, przyspiesza przemiana materii. Wiele kobiet nie od razu jednak poczuje te zmiany – miesiączce często towarzyszy ból podbrzusza, ogólne osłabienie i deficyt energii.  

Faza folikularna

Ten etap rozpoczyna się po zakończeniu krwawienia. W tym czasie przysadka mózgowa produkuje więcej FSH, który wpływa na rozwój pęcherzyków z komórką jajową, z których ostatecznie dojrzewa jeden. W fazie folikularnej błona śluzowa macicy odbudowuje się i powiększa, dochodzi też do unaczynienia endometrium. Jest to konieczne, by po ewentualnym zapłodnieniu zarodek miał gdzie się zagnieździć. W tej fazie wzrasta poziom estrogenów, a kobieta obserwuje u siebie przyrost energii i poprawę nastroju, zwiększa się także produkcja śluzu. Faza folikularna kończy się owulacją.  

Owulacja 

To czas w cyklu menstruacyjnym, w którym estrogeny osiągają najwyższy poziom. Hormon luteinizujący wytwarzany przez przysadkę mózgową gwałtownie wtedy wzrasta, pęka pęcherzyk Graffa i dochodzi do uwolnienia komórki jajowej, która jest gotowa do zapłodnienia w jajowodzie. Następuje to mniej więcej dwa tygodnie przed kolejnym cyklem.  

Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, komórka jajowa obumiera. W czasie owulacji wydzielina w pochwie jest bardziej gęsta i śliska. Niektóre kobiety odczuwają niewielki ból jajników w trakcie owulacji. To czas zwiększonej ochoty na seks, poprawy samopoczucia i przypływu energii.  

Faza lutealna

Faza lutealna rozpoczyna się po zakończeniu owulacji. Pęknięty pęcherzyk Graffa przekształca się w ciałko żółte, organizm zaczyna produkować progesteron, który w głównej mierze odpowiada za przygotowanie błony śluzowej macicy do przyjęcia zapłodnionej komórki jajowej. Jeśli do zapłodnienia nie dojdzie, hormony spadają, ciało żółte obumiera i wraz ze złuszczonym nabłonkiem jest wydalane w czasie miesiączki.  

W tym czasie u części kobiet występuje PMS (ang. premenstrual syndrome), który objawia się rozdrażnieniem i wieloma zmianami fizycznymi, które ustępują w czasie wystąpienia miesiączki.  

Cykl menstruacyjny może trwać od 21 do 35 dni, prawidłowe są także jego 2-4-dniowe odchylenia. Długość cyklu jest indywidualną cechą każdej kobiety. By można go było uznać za „idealny”, ważna jest regularność, choć w codziennym życiu występuje wiele czynników, które mogą ją zaburzać. Należą do nich: 

• stres, 

• przeziębienie, 

• daleka podróż, 

• zmiana diety,  

• zaburzenia hormonalne. 

Menstruacja (miesiączka) wieńczy fazę lutealną cyklu menstruacyjnego i jest początkiem kolejnego cyklu. Kluczowe znaczenie mają wtedy enzymy zwane prostaglandynami. Długość krwawienia miesięcznego może wynosić od 3 do 7 dni, kobieta traci średnio od 30 do 80 ml krwi. Gdyby przeliczyć to na liczbę np. zużytych podpasek czy tamponów, przeciętny okres wymaga od 3 do 6 zmian w ciągu doby. W pierwszym dniu/dniach krwi jest więcej, pod koniec o wiele mniej.  

Czy miesiączka jest obfita, czy skąpa, kolor krwi miesiączkowej jest zazwyczaj jasnoczerwony, w późniejszych dniach nieco ciemniejszy. Zależy to od wielu różnych czynników, m.in. stopnia nawodnienia organizmu, a nawet poziomu aktywności fizycznej.  

Ból bezpośrednio przed i trakcie okresu to dolegliwość wielu menstruujących kobiet. Takie odczucie towarzyszy skurczom macicy podczas krwawienia. Szacuje się, że nawet 90 proc. z nas doświadcza bólu z różnym natężeniem i częstotliwością. 14 proc. cierpi na bolesne miesiączki bardzo często.  

Jak się ocenia, 9 na 10 kobiet cierpi podczas miesiączki bez wyraźnej przyczyny chorobowej, ma zatem do czynienia z bolesnym miesiączkowaniem pierwotnym. U pozostałych 10 proc. kobiet przyczyną bolesnych menstruacji może być patologia w obrębie miednicy. Mogą to być: 

• endometrioza, 

• mięśniaki, 

• polipy,  

• stany zapalne. 

Bolesne i obfite miesiączkowanie może towarzyszyć także niepłodności czy dyspareunii. Bardzo bolesne miesiączki występują często u bardzo młodych kobiet, zwłaszcza tych, które dopiero co osiągnęły dojrzałość płciową.  

Ból w czasie okresu może mieć różne natężenie. U części kobiet ból menstruacyjny występuje tylko w pierwszym dniu krwawienia i nie utrudnia jej codzienności. W bolesnym miesiączkowaniu w stopniu umiarkowanym ból występuje przez dwa-trzy dni i raczej nie ogranicza aktywności. W stanach ostrych ból miesiączkowy o dużym nasileniu często połączony jest z innymi dolegliwościami – bólem głowy, zmęczeniem, nudnościami czy biegunką.  

Nieregularne miesiączki nie zawsze muszą zwiastować problem. W życiu kobiety są etapy, kiedy okres jest bardzo rozchwiany i dotyczy to pierwszych lat po rozpoczęciu miesiączkowania w młodości. Całkowity brak miesiączki dotyczy nas w czasie ciąży i połogu.  

Zaburzone cykle często są doświadczeniem kobiet w wieku okołomenopauzalnym. Nieregularne miesiączki uważane są wtedy za fizjologiczne. Opóźnienie lub przyspieszenie okresu może być także związane z bieżącymi wydarzeniami w naszym życiu, jakie zostały omówione wcześniej. W sytuacji stresu czy intensywnego wysiłku zmiana w rutynie miesiączkowania, jeśli występuje incydentalnie, nie wymaga interwencji. Rozregulowany cykl może pojawić się podczas stosowania antykoncepcji i wynikać z błędów w stosowaniu tej metody lub też pod wpływem źle dobranej dawki preparatu.  

Jest wiele sytuacji, kiedy nieregularne miesiączkowanie może być objawem choroby. Należą do nich m.in. zaburzenia hormonalne. Zarówno chorobom tarczycy, jak i nadmiarowi prolaktyny w organizmie czy niewydolności lutealnej mogą towarzyszyć zaburzenia regularności miesiączki. Objawy takie występują niekiedy w zaburzeniach odżywiania, osłabieniu układu odpornościowego, depresji, wreszcie w poważnych chorobach nowotworowych, np. w raku trzonu macicy.  

Brak owulacji, rzadkie i skąpe miesiączki to cecha kobiet z PCOS, czyli zespołem policystycznych jajników. W ich przypadku menstruacja może występować co kilka miesięcy.  

W każdym z opisanych przypadków warto udać się do specjalisty – ginekologa, by skonsultować swoje obserwacje i wykluczyć poważniejsze schorzenia. Kontrola lekarska jest wręcz konieczna, kiedy zaburzenia miesiączkowania utrzymują się przez dłuższy czas, a krwawienia miesiączkowe przedłużają się, są obfite lub mają zmieniony kolor. Pod kontrolą lekarza powinny pozostawać kobiety z zespołem policystycznych jajników.  

W środku cyklu menstruacyjnego mogą występować niewielkie plamienia, zwłaszcza u kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną. To zjawisko fizjologiczne, związane z owulacją. W każdej innej sytuacji krew poza miesiączkami, zwłaszcza żywoczerwona, wyciekająca przez dłuższy czas w większych ilościach to istotny powód do odwiedzin lekarza.  

Poza wskazanymi wyżej okolicznościami chorobowymi, od stanów zapalnych po nowotwory, ważne jest jeszcze sprawdzenie, czy ich przyczyną nie jest któraś z chorób przenoszonych drogą płciową. Obfita krwista wydzielina z dróg rodnych w środku cyklu może świadczyć o poronieniu czy ciąży pozamacicznej. 

Wiele kobiet niepokoją skrzepy pojawiające się podczas menstruacji. Ich przyczyn także może być wiele – od nic nie znaczących po świadczące o chorobie. Skrzep podczas okresu to ciemnoczerwona galaretowana grudka, którą organizm wydala podczas obfitszych dni miesiączki. Zawierają one złuszczone fragmenty wyściółki endometrium, która była przygotowywana w drogach rodnych na wypadek zapłodnienia. Takie skrzepy podczas miesiączki są na ogół niegroźne.  

Skrzepy zazwyczaj występują u kobiet, które mają długotrwałe i obfite miesiączki. Może przy nich dochodzić do niedoboru żelaza, co zaburza produkcję antykoagulantu, który wspiera proces krzepnięcia krwi.  

Jeśli skrzepy mają wyraźnie czarny kolor lub brązowy, a ich wielkość przekracza 2,5 cm, kiedy na dodatek towarzyszy im obfite krwawienie i powtarzają się w każdym kolejnym cyklu, warto skonsultować się z lekarzem. Wytwarzaniu się skrzepów podczas menstruacji sprzyjają także: 

• choroby tarczycy,  

• polipy i mięśniaki macicy, 

• adenomioza, czyli nadmierny rozrost tkanki enodmetrium w macicy, 

• endometrioza na narządach rodnych i w innych miejscach jamy brzusznej, 

• nowotwory.  

Kilka dużych skrzepów organizm wydala podczas poronienia lub ciąży pozamacicznej. Często dzieje się to w tak wczesnym momencie ciąży, że kobieta nawet jeszcze nie wie, że jest w ciąży. 

Brak miesiączki w przewidywanym terminie u kobiet w wieku rozrodczym zazwyczaj kojarzy się z ciążą. Nie jest to jednak jedyny powód. Do bardziej powszechnych należą też: 

• hiperprolaktynemia,  

• zespół policystycznych jajników,  

• stres, 

• perimenopauza, 

• cukrzyca,  

• zaburzenia odżywiania, 

• guzy na jajnikach,  

• guzy nadnerczy i przysadki mózgowej.  

By uniknąć nadmiernego stresu, warto skonsultować brak miesiączki z lekarzem i podjąć zalecone leczenie.