Zaparcia u dzieci z zespołem jelita drażliwego – jak sobie radzić?

Zespół jelita drażliwego występuje nawet u co piątej osoby dorosłej. Cierpią także dzieci – problem manifestuje się zazwyczaj u 2–3-latków i utrzymuje w wieku przedszkolnym, a drugim okresem nasilenia objawów jest wiek nastoletni. Jak się ocenia, IBS diagnozowany jest u 6–14 proc. młodszych dzieci i nawet 22–35 proc. nastolatków.

Zespół jelita drażliwego u dzieci – objawy

Zespół jelita drażliwego bierze się pod uwagę, kiedy dziecko lub osoba dorosła skarży się na przewlekły lub nawracający ból brzucha, któremu towarzyszy zmiana wypróżnień – po posiłkach pojawiają się „sensacje” ze strony układu pokarmowego, takie jak zaparcia, biegunki czy wzdęcia, a nie ma to związku ze zdiagnozowanymi problemami zdrowotnymi ani z lekami mającymi takie skutki uboczne.

Choć zespół jelita drażliwego (ZDJ, IBS) występuje u dzieci dosyć często, nie jest łatwo postawić właściwą diagnozę. W rozpoznaniu wykorzystuje się wskazówki zawarte w Kryteriach Rzymskich IV, które określają charakter i częstotliwość występowania dolegliwości. IBS może być brany pod uwagę, kiedy u dziecka występuje ból brzucha przez co najmniej 4 dni w miesiącu, któremu towarzyszą zmiany w wypróżnianiu i wyglądzie stolca. Jeśli bolesnemu wypróżnianiu towarzyszą zaparcia, ból utrzymuje się po zrobieniu kupy.

Co bardzo ważne – istnieje wyraźny związek między nasileniem objawów a występowaniem sytuacji stresowych, dlatego chorobę tę zalicza się do grupy chorób psychosomatycznych. Ważnym czynnikiem utrudniającym codzienne funkcjonowanie dziecka z objawami IBS jest świadome powstrzymywanie się przed defekacją w obawie przed towarzyszącym jej bólem, szczególnie w przypadku zaparć.

Zespół jelita drażliwego u dzieci – przyczyny

Medycyna nie jest w stanie wyjaśnić przyczyn występowania tej choroby. Pod uwagę bierze się niedojrzałość układu pokarmowego, zaburzenia mikroflory jelitowej i odporności, nie można też wykluczyć zaburzeń czucia trzewnego, stanów zapalnych, a także dziedziczenia. Statystyki potwierdzają częstsze występowanie problemu z jelitem drażliwym u dzieci rodziców, którzy mają podobne problemy. Nie ma wątpliwości, że istotne znaczenie ma występowanie u dzieci nietolerancji pokarmowych i większej wrażliwości emocjonalnej.

W zespole jelita drażliwego ból zazwyczaj lokalizuje się w środkowej części brzucha (na wysokości pępka) i może być silny, słaby, przewlekły, ostry, skurczowy lub kolkowy. O ile dorośli łatwiej potrafią określić jego charakter, o tyle dzieci mają z tym problem. Co ważne, ból zwykle nasila się kilkadziesiąt minut po posiłku, a po wypróżnieniu lub odgazowaniu zazwyczaj czuje się wyraźną ulgę.

Bólom brzucha mogą towarzyszyć biegunki i/lub zaparcia. Kiedy dziecko wypróżnia się częściej niż trzy razy w ciągu dnia, mamy do czynienia z postacią biegunkową, kiedy rzadziej niż 2–3 razy w tygodniu – możemy brać pod uwagę IBS zaparciowy. Zaparcia wydają się być bardziej kłopotliwą odmianą choroby – problemowi z wypróżnieniem towarzyszy ociężałość, poczucie niestrawności, pogorszenie samopoczucia, często także wzdęcia. Co ważne, zgodnie z Kryteriami Rzymskimi IV u dzieci z zaparciem ból brzucha po defekacji nie ustępuje całkowicie. To jedno z ważnych kryteriów do odróżnienia IBS o podłożu zaparciowym od zaparć o charakterze czynnościowym.

Podejrzenie występowania u dziecka zespołu jelita drażliwego pojawia się, kiedy dolegliwości bólowe i zmiana rytmu wypróżnień utrzymują się co najmniej przez dwa miesiące i wykluczone zostały nieprawidłowości towarzyszące innym chorobom. W rozpoznaniu tej choroby ważne zadanie ma rodzic, bo to on może prawidłowo zinterpretować występujące objawy i towarzyszące im okoliczności. W diagnozowaniu pierwszym wyborem powinien być lekarz pediatra opiekujący się dzieckiem. W niektórych przypadkach w leczenie IBS powinno włączyć się dietetyka, gastroenterologa dziecięcego, a niekiedy także psychologa i psychiatrę.

Wskazaniem do konsultacji lekarskiej powinny być już pierwsze zaobserwowane problemy związane z bólem brzucha, biegunkami czy zaparciami, ale także wszelkie niepokojące stany, takie jak: wymioty, narastający ból, gorączka czy krew w stolcu. Objawy te każdorazowo są wskazaniem do przeprowadzenia szczegółowej diagnostyki.

Zespół jelita drażliwego u dziecka – jakie badania?

Kiedy u dziecka podejrzewany jest IBS, najpierw wyklucza się występowanie innych przyczyn dolegliwości – pasożytów, celiakii czy problemów ginekologicznych. W diagnostyce przydatne są badania endoskopowe – kolonoskopia i endoskopia, które u dzieci wykonuje się w narkozie. Gastrolog może także zlecić wykonanie wodorowych testów oddechowych stosowanych do oceny skali przerostu flory bakteryjnej jelita cienkiego i rozpoznania nietolerancji laktozy.

Skorzystaj z naszego ebooka, aby pomóc dziecku w walce z zaparciami czynnościowymi. Jadłospisy opracowane przez dietetyka klinicznego uwzględniają potrzeby żywieniowe dzieci, takie jak dostarczenie odpowiedniej ilości błonnika i nawodnienia, zgodnie z ich wiekiem i wytycznymi żywienia dzieci.

POBIERZ EBOOK

W zespole jelita drażliwego kłopotliwe objawy, takie jak biegunki, wzdęcia i gazy obserwujemy niedługo po posiłkach. Jest to wyraźna manifestacja organizmu, który nie toleruje tego, co przychodzi mu strawić. Dlatego dieta jest ważnym, a może i najważniejszych czynnikiem wpływającym na łagodzenie objawów. Uważna obserwacja tego, co dziecko je, i notatki, jakie to spowodowało reakcje ze strony organizmu, to dobra droga do eliminacji problematycznych składników z pożywienia i stworzenia indywidualnej diety, która będzie wspierać życie z chorobą. Warto także wdrożyć wskazówki dietetyczne, jakie zaleca się osobom z IBS cierpiącym na zaparcia. Najważniejsze z nich to zwiększenie ilości błonnika i wody.

Produkty wysokobłonnikowe mają fundamentalny wpływ na trawienie, szczególnie dla osób z zaparciami. Drażniąc jelita, pobudzają ich perystaltykę, mają wpływ na ilość i charakter wypróżnień. Potocznie mówi się, że błonnik „czyści jelita” z niestrawionych i zalegających resztek pokarmowych. Dietetycy zalecają, by stopniowo zmieniać proporcje produktów w diecie, dodając te błonnikowe i zwiększając ilość płynów. W przypadku zaparć w IBS błonnik pomaga w tworzeniu się prawidłowej flory bakteryjnej w jelicie grubym. Ma także wiele innych korzystnych właściwości – działa antycholesterolowo, poprawia wydzielanie żółci, obniża poziom glukozy we krwi. Błonnik można dodawać do posiłków w postaci otrębów lub płatków owsianych. Inne zalecane w zaparciowym IBS produkty to:

• żytnie i razowe pieczywo, makarony, kasze, brązowy ryż, muesli;
• kefir, jogurt, maślanka;
• warzywa surowe i gotowane,
• świeże owoce, najlepiej z małymi pestkami, np. truskawki czy jagody;
• suszone owoce, np. śliwki.

Kluczową rolę w diecie na zaparciowy zespół jelita drażliwego u dzieci pełni woda, która sprawia, że stolce stają się luźniejsze i łatwiej je wydalić bez bólu. Połączenie wody i błonnika jest niezbędne – tylko dzięki płynom błonnik ma szansę pęcznieć i spełniać swoje zadanie w jelitach. Zaleca się, by pić codziennie przynajmniej dwa litry płynów, może to być czysta woda, ale także soki i owocowe herbaty.

Zespół jelita wrażliwego jest chorobą przewlekłą, nie da się wyleczyć go na zawsze, a w okolicznościach stresu czy zaniedbania diety objawy mogą się nasilać. W stanach ostrych stosuje się preparaty minimalizujące kłopotliwe i bolesne objawy. Mogą to być pęczniejące w jelitach makrogole na zaparcia, leki przeciwbiegunkowe, preparaty na wzdęcia, a także leki rozkurczające. Pomocne mogą być także środki o działaniu przeciwbólowym.

W zaparciach warto zwrócić uwagę na preparaty zawierające w składzie makrogole – substancje wiążące wodę w jelitach i sprzyjające rozluźnieniu stolca, a tym samym jego mniej bolesnemu wydalaniu. Np. preparat Xenna Balance Junior, zawierający te substancje w swoim składzie, w naturalny sposób reguluje pracę jelit, nie jest wchłaniany do krwi i nie fermentuje w jelicie, a także nie podrażnia przewodu pokarmowego. Można go stosować u dzieci od 6. miesiąca życia.

Kiedy zaburzeniom związanym z IBS towarzyszy zły stan psychiczny dziecka, a nie pomaga psychoterapia, zaleca się wprowadzanie leków psychotropowych.

Wszelkie leki stosowane w leczeniu zespołu jelita drażliwego u dzieci trzeba skonsultować z lekarzem i stosować zgodnie z zaleceniami.

W obserwacji klinicznej przebiegu IBS u dzieci i dorosłych stwierdza się wyraźną zależność między dobrostanem jelit a kondycją psychiczną. W wielu przypadkach występuje zależność oparta na osi mózgowo-trzewnej, zatem pod wpływem czynników zaburzających stan psychiczny, jak np. przewlekły stres, pogarsza się również kondycja układu trawiennego, jak i na odwrót. Dodatkowo każda choroba przewlekła o bolesnym przebiegu w naturalny sposób pogarsza kondycję psychiczną dotkniętej nią osoby. Wsparciem dla chorych może być psychoterapia w nurcie behawioralnym i – w stanach zagrożenia depresją – leki psychotropowe. U osób z IBS stosuje się m.in. leki modulujące zwrotny wychwyt serotoniny.

Alternatywnym sposobem wspomagającym łagodzenie dolegliwości związanych z IBS u dzieci jest trening biofeedback. Metoda ta oparta na biologicznym sprzężeniu zwrotnym daje możliwość wpływania na procesy zachodzące w organizmie i modyfikowania ich. Badania potwierdzają obiecujące efekty, jakie daje ten trening w łagodzeniu nadciśnienia tętniczego, objawów menopauzy czy właśnie dolegliwości zespołu jelita drażliwego.

Choć lista ogólnych objawów i dolegliwości towarzyszących IBS u dzieci jest dosyć precyzyjna, w praktyce u każdego przebieg choroby i sposoby na jego łagodzenie będą indywidualne. U jednego dziecka dobrym rozwiązaniem będzie rygorystyczne stosowanie diety, u innego pomocne może się okazać stosowanie technik relaksacyjnych i metod redukowania stresu. Ważne jest, by wspierać dziecko w życiu z tą chorobą, wspólnie poszukując rozwiązań na poprawę jego dobrostanu.

Oprócz diety i wsparcia psychicznego, poprawie kondycji chorego w dużym stopniu sprzyja aktywność fizyczna, szczególnie ruch na świeżym powietrzu. Pod wpływem ruchu perystaltyka jelit przyspiesza, a towarzyszący mu wyrzut serotoniny wspiera poprawę kondycji psychicznej. Warto więc wspierać dziecko w prowadzeniu aktywnego trybu życia i towarzyszyć mu w wybieranych przez niego aktywnościach.

Ważne jest także, by dziecko ze zdiagnozowanym zespołem jelita drażliwego na każdym etapie życia pozostawało pod opieką lekarza. W przypadku mniejszych dzieci wydaje się to być prostsze, łatwiej jest bowiem zapanować nad trybem życia i dietą malucha. Sprawa komplikuje się w wieku nastoletnim dziecka, kiedy do głosu dochodzi bunt i potrzeba wyznaczania własnych granic. Drastyczna dieta i uregulowany tryb życia często nie idą w parze z potrzebami młodego człowieka.

Korzystne jest budowanie zdrowych relacji z dzieckiem i „oswajanie” jego problemu od najmłodszych lat. Kiedy dziecko od małego akceptuje swoją odrębność, słabość i defekt swojego organizmu, w starszym wieku łatwiej mu wziąć odpowiedzialność za swoje zdrowie.

Diagnoza IBS u dziecka to wyzwanie dla całej rodziny. Konieczność podporządkowania życia i dotychczasowych przyzwyczajeń pod drastyczne niekiedy metody łagodzenia dolegliwości nie zawsze przebiegają z pełną akceptacją. Dlatego ważne jest, by w czasie terapii wsparcie emocjonalne otrzymało nie tylko dziecko, ale także jego rodzina została wyposażona w narzędzia sprzyjające prowadzeniu w miarę normalnego życia.