Ból brzucha – jakie badania?

Bóle brzucha są nieswoistym objawem wielu chorób. Pierwszym krokiem w ich rozpoznaniu jest wywiad medyczny i badanie palpacyjne pacjenta. Na tej postawie lekarz określa rodzaj, nasilenie i lokalizację bólu brzucha, co może powiązać z konkretnym schorzeniem.

Zasadniczo ból brzucha dzieli się na ostry i przewlekły. Ostry ból brzucha pojawia się nagle, jest bardzo silny. Może narastać w ciągu kilku godzin i często nasila się podczas ruchu, kaszlu, nawet zmiany pozycji ciała. To najczęściej objaw ostrych chorób układu pokarmowego, potencjalnie groźnych dla zdrowia i życia. Ostry ból brzucha pojawia się w przebiegu m.in.:

• zapalenia wyrostka robaczkowego, 
• niedrożności jelit,
• ostrego zapalenia żołądka i jelit, 
• ostrego zapalenia woreczka żółciowego. 

Ponadto może świadczyć o chorobach: 

• dróg moczowo-płciowych (kamica nerkowa),
• metabolicznych (ketonowa kwasica cukrowa, mocznica),
• naczyniowych (zatory, zakrzepice)
• narządów klatki piersiowej (choroba wieńcowa, zapalenie płuc i opłucnej),
• alergicznych (nadwrażliwość pokarmowa, obrzęk naczynioruchowy). 

W rozpoznawaniu przyczyny bólu brzucha kluczowe jest wskazanie miejsca dolegliwości. Jeśli początkowo boli cały brzuch, a po pewnym czasie ból centralizuje się w okolicy dołu biodrowego (powyżej prawej pachwiny) być może doszło do zapalenia wyrostka robaczkowego, co najczęściej dotyka dzieci w wieku 6–10 lat i osób starszych. Jeśli natomiast ból brzucha występuje w okolicy lędźwiowej i promieniuje do spojenia łonowego, czemu towarzyszy parcie na mocz, nudności, gorączka, wskazuje to na kamicę nerkową.

W przeciwieństwie do nagłego, ostrego bólu brzucha rozróżnia się ból przewlekły. W tym przypadku dolegliwości utrzymują się miesiącami, a nawet latami. Są słabo nasilone i trudno je zlokalizować. Ból brzucha jest uogólniony, chwilami narasta, po czym stopniowo ustępuje. 

Przewlekły ból brzucha bardzo często pojawia się przy zaburzeniach czynnościowych. W ich przebiegu dochodzi do spowolnienia perystaltyki jelit, co oprócz bólu brzucha wywołuje biegunki, nudności, a bardzo często także wzdęcia. 

Przewlekły ból brzucha pojawia się ponadto w przebiegu zespołu Leśniowskiego-Crohna, chorobach wrzodowych, refluksie przełyku, jak również zakażeniach infekcyjnych i pasożytniczych. Długotrwałe i jednostronne dolegliwości mogą wskazywać na nowotwory narządów jamy brzusznej oraz zaburzenia neurologiczne – stwardnienie rozsiane, półpasiec, nerwobóle.

Każdy silny ból brzucha, który nie przemija po kilku godzinach bądź co jakiś czas nawraca, lepiej traktować jako sygnał alarmowy i skonsultować z lekarzem. Na wizytę w przychodni warto też umówić się wówczas, gdy oprócz dolegliwości żołądkowo-jelitowych pojawia się:

• gorączka,
• zmiany skórne,
• wzmożone pragnienie,
• problemy z mikcją lub wypróżnianiem,
• krew w stolcu lub moczu,
• biegunka lub zaparcia,
• nudności i wymioty,
• tkliwość brzucha podczas ucisku, poruszania się, kaszlu, itp.

Szukając przyczyny bólu brzucha, zleca się różne badania, w zależności od wczesnego rozpoznania i koniecznej diagnostyki różnicowej. Najczęściej w pierwszej kolejności wykonuje się badania z krwi. Przy nieostrych bólach brzucha to przede wszystkim morfologia, poziom glukozy, kreatyniny, mocznika, elektrolitów, a także badanie ogólne i posiew moczu. Ponadto lekarz może zlecić także tzw. próby wątrobowe – ALAT, ASPAT, GGTP. Przy podejrzeniu problemów ze strony układu krążenia potrzebne jest badanie poziomu D-dimerów lub amylazy i tropiny sercowej oraz EKG, a czasem również RTG płuc. 

W diagnostyce bólu brzucha przydają się także badania ultrasonograficzne. USG jamy brzusznej jest nieinwazyjne i pozwala relatywnie szybko wykryć nieprawidłowości w budowie narządów układu pokarmowego, nawet wczesne zmiany nowotworowe. W razie potrzeby diagnostykę obrazową rozszerza się o gastroskopię. To badanie endoskopowe jest inwazyjne i nieprzyjemne, jednak pozwala szczegółowo obejrzeć przewód pokarmowy oraz pobrać wycinek do oceny histopatologicznej. W poszerzonej diagnostyce stosuje się ponadto rezonans magnetyczny i tomografię komputerową.

Bólu brzucha doświadczamy w życiu już od wczesnego dzieciństwa. To powszechny objaw, który nie zawsze wskazuje na chorobę. Przeważnie jest oznaką chwilowej niedyspozycji, wynikającej z infekcji wirusowej, dużego stresu czy niestrawności. Niemniej jednak bólu brzucha nie należy bagatelizować, zwłaszcza gdy jest ostry lub utrzymuje się przez dłuższy czas. 

Gdy ból nasila się i słabnie falowo, brzuch jest wzdęty, tkliwy, pojawiają się wymioty i nagłe zatrzymanie stolca, istnieje podejrzenie niedrożności przewodu pokarmowego. W takich sytuacjach niezbędna jest szybka interwencja chirurgiczna. Równie groźnym objawem jest ostry ból brzucha z krwawieniem z przewodu pokarmowego. To może świadczyć o wrzodzie żołądka, niedokrwieniu jelit, także pęknięciu tętniaka aorty brzusznej. Takich przykładów jest wiele.

Przeszywający, uporczywy ból zawsze jest sygnałem alarmowym, o którym lepiej powiedzieć lekarzowi. Ból brzucha jest objawem bardzo różnych chorób, ale niezależnie od rozpoznania, rokowania zawsze są tym lepsze, im wcześniej rozpocznie się leczenie. A do tego niezbędne są badania. Z ich wykonaniem nie warto zwlekać!