Skoki rozwojowe – co musisz wiedzieć?

W pierwszym roku życia dziecko rozwija się bardzo intensywnie.  Bardzo szybko przechodzi przez etapy podnoszenia głowy, całego ciała, siadania, następnie chodzenia. W tym czasie rosną mu zęby, przybywa wagi i wzrostu. Na ogół rozwój ten ma charakter płynny. W trakcie tego procesu możemy jednak zaobserwować momenty bardziej intensywnego rozwoju psychicznego i fizycznego, które nazywamy skokami rozwojowymi. 

Zarówno pierwszy, jak i drugi skok rozwojowy może trwać od kilku dni do tygodnia. Pierwszy, którego doświadczają miesięczne dzieci, związany jest z dojrzewaniem mózgu i zmianą reagowania na bodźce zewnętrzne. Drugi skok rozwojowy dotyczy dziecka 6-8-tygodniowego. Sprawia ono wtedy wrażenie głodnego, do tego gorzej śpi i jest bardziej nerwowe. 

Dla wielu mam pierwsze skoki rozwojowe są zaskoczeniem, bo nadchodzą w czasie, kiedy opieka nad noworodkiem jest już zorganizowana, a dziecko staje się coraz bardziej przewidywalne w swoich potrzebach. Szczególnie przykry jest też problem z jedzeniem – mamy mają wrażenie, że ich pokarmu jest zbyt mało, stąd płacz i nerwowość dziecka. Położne radzą uzbroić się w cierpliwość i przeczekać ten czas. Wkrótce wszystko wróci do równowagi… oczywiście do następnego skoku rozwojowego. 

W kolejnych miesiącach takich skoków będzie jeszcze kilka. Wyliczono, że w pierwszym roku życia dziecko przechodzi ich ok. siedmiu. W tym czasie mózg dziecka jest tak „zajęty” wdrażaniem nowej wiedzy, że potrafi nawet zapomnieć o tym, co już wcześniej umiał! To dlatego rodzice są nieraz zdziwieni, że dziecko, które sprawnie samo schodziło z kanapy, nagle zapomina o tej umiejętności. To nic złego – w tym czasie maleństwo uczy się właśnie chodzić.  

Zazwyczaj przeskok rozwojowy u niemowlaka trwa od kilku dni do kilku tygodni. Każdy kolejny skok jest coraz dłuższy. Mózg dziecka odbiera znacznie więcej wrażeń i bodźców niż wcześniej  i musi sobie z nimi poradzić. Nie  trzeba się martwić i zastanawiać, czy niemowlę nie straci nabytych już umiejętności, bo już wkrótce wszystko wróci do normy.

Skoki rozwojowe u niemowlęcia to jego reakcja na bodźce odbierane z otoczenia. Rozwijający się system nerwowy niezbyt dobrze radzi sobie nadmiarem wrażeń, które w większości są dla niego zupełnie nowe. Dziecko reaguje niepokojem, rozdrażnieniem, zmiany zaburzają mu sen, wybijają go z wypracowanej już rutyny dnia. Musi minąć trochę czasu, by dziecko nauczyło się prawidłowo funkcjonować. 

Wielu rodziców obserwuje charakterystyczne zachowania, które poprzedzają skok rozwojowy. Zwykle nazywamy je „marudzeniem”. Jakie są symptomy zbliżającego się skoku rozwojowego?

• trudności w zasypianiu,
• niespokojny sen,
• brak apetytu,
• częstszy płacz,
• zwiększona potrzeba bliskości,
• zmiana trybu jedzenia, marudzenie przy karmieniu.

Choć w rozwoju dziecka w 1. roku życia wskazuje się określone okoliczności wystąpienia skoku rozwojowego i przypuszczalny wiek dziecka, to, ilość skoków rozwojowych i ich przebieg zależy od samego dziecka. 

Każde dziecko jest inne. Tym bardziej ich rozwój przebiega we właściwym dla nich tempie. Będą dzieci, które przejdą wszystkie siedem skoków rozwojowych w tempie książkowym, będą też i takie, które niektóre skoki pominą, a inne będą dla nich trudne do przejścia. 

Zarówno wystąpienie skoków rozwojowych, jak i ich przebieg jest indywidualną sprawą każdego dziecka. Warto jednak wyobrazić sobie, że na etapie zmian ich mózgi są bardzo, bardzo przebodźcowane. Dlatego należy uzbroić się w cierpliwość, zachować spokój i być blisko dziecka. Warto pamiętać o tym, że nie ma złych emocji a złość, gniew, radość, smutek w naturalny sposób towarzyszą każdemu człowiekowi, także temu maleńkiemu.

W literaturze przedmiotu często można spotkać kalendarz skoków rozwojowych. Jednak jest on jedynie orientacyjną wskazówką. Nie wszystkie dzieci w tym samym czasie uczą się identycznych umiejętności, co związane jest z ich indywidualnymi preferencjami, a nawet uzdolnieniami.  

Skok pierwszy

Ma miejsce po ukończeniu 1. miesiąca życia. Maluch staje się bardziej aktywny,  intensywniej reaguje na otoczenie, jego zmysły się wyostrzają, a on sam wydaje się być bardziej świadomy, niż dotychczas. Skupia wzrok na twarzach, które dostrzega. Obraz, który widzi dziecko jest ostrzejszy niż wcześniej. Intensywne bodźce, np. głośne dźwięki czy światło, mogą wzbudzać niepokój. Dziecko zaczyna się uśmiechać, lepiej trawi pokarm, skupia się na tym, co widzi i słyszy, jest bardziej świadome zapachów, dotyku i dźwięków, które je otaczają. Przypłaca to płaczliwością, marudzeniem, zaburzeniami spania i rozregulowaniem karmienia. 

Skok drugi

Pojawia się na przełomie 2.-3. miesiąca życia dziecka. W tym czasie zaczyna ono dostrzegać wzorce, które się powtarzają, np. sen po kąpieli czy karmienie po położeniu na poduszkę. Maleństwo odkrywa, że ma rączki i może nimi poruszać. Zauważa mimikę twarzy opiekunów, wpatruje się w nich uważnie. Trzymiesięczne niemowlę bada możliwości swojego głosu i wsłuchuje się w wydawane przez siebie dźwięki. Próbuje podnosić główkę i umie utrzymać w rączce zabawkę. W tym czasie niemowlę jest nadpobudliwe, nadwrażliwe na nowe obrazy i hałasy wokół siebie. Do tego gorzej je i śpi. 

Skok trzeci

Nadchodzi zwykle w wieku 4. miesięcy. Niemowlę zaczyna zauważać detale i różnice w natężeniu światła czy tonie głosu. Jego koordynacja wzrokowo-ruchowa jest coraz lepsza. Wodzi wzrokiem za zabawką. Maluch poznaje świat, wkładając wszystko do buzi. 

Skok czwarty

Następuje między 4. a 5. miesiącem. Dziecko zaczyna rozumieć,  że z jednych zdarzeń wynikają inne. Celowo upuszcza zabawkę, bo wie już, że opiekun ją podniesie. Niemowlak łączy już dźwięki w ciągi, jednak to wciąż zabawa głosem. Przekręca się z plecków na brzuszek i odwrotnie, przekłada przedmioty z ręki do ręki, podejmuje próby raczkowania. Dziecko zaczyna reagować na swoje imię i wyrażać swoją wolę. To czas, kiedy reaguje przestrachem na nowe twarze i wydarzenia. Dużo płacze i grymasi. 

Skok piąty

W okolicach 6. miesiąca życia niemowlę zaczyna rozumieć i widzieć związki między ludźmi. Może być nieufne wobec obcych i reagować lękiem na nieobecność rodziców. Cechą niezwykle charakterystyczną dla tego skoku jest zjawisko tzw. lęku separacyjnego. Maluch widzi, że ma wpływ na to, co się dzieje. Coraz lepiej koordynuje własne ruchy, z radością ściąga skarpetki czy próbuje się przemieszczać, a także przenosi wzrok z jednego na drugi obrazek w książce.

Skok szósty 

Pojawia się pomiędzy 9. a 10. miesiącem życia dziecka. W tym czasie sposób myślenia niemowlaka staje się podobny do rozumowania osób dorosłych. Dostrzega np. wspólne cechy psa na obrazku, pluszowej zabawki i żywego psa. Zaczyna rozumieć, że wszędzie widzi psa. Dziecko zauważa swoje odbicie w lustrze, próbuje przejąć inicjatywę w zabawie, a także okazuje swój nastrój. 

Skok siódmy

Podczas siódmego skoku rozwojowego, czyli w 11. miesiącu życia dziecko zaczyna kojarzyć, że pewne zdarzenia następują po sobie, np. że lalki po zabawie zbiera się do pudełka. Lubi zabawki, które trzeba do siebie dopasować, np. klocki czy proste puzzle. Powtarza słowa i odgłosy zwierząt, próbuje naśladować czynności domowe wykonywane przez rodziców. Prawie roczny maluch świadomie i zdecydowanie używa słowa “nie”. Maluch próbuje m.in. stawiać pierwsze kroki czy schodzić tyłem z kanapy. 

Każdy skok rozwojowy rozumiany jest jako droga do dojrzałości.