Mobbing w szkole – co zrobić?

Mobbing jest pojęciem wieloznacznym, pod którym kryje się stosowanie przemocy psychicznej, przyjmującej formę uporczywego nękania lub zastraszania podwładnego bądź współpracownika. Polega on na szykanowaniu jednostki przez inną jednostkę bądź grupę. Może on przyjmować postać obgadywania, izolowania, wyśmiewania czy też upokarzania. 

Zwykle mobbing opiera się on na wykorzystaniu wyższej pozycji względem osoby mobbingowanej. Co istotne, ważnym elementem mobbingu jest powtarzalność i systematyczność przemocy psychicznej, która często zaczyna się niewinnie i wraz z upływem czasu i brakiem reakcji osoby mobbingowanej przyjmuje coraz bardziej drastyczną formę. Konsekwencją tego typu zachowań jest poczucie krzywdy, deprecjacja – zarówno we własnych oczach, jak i oczach współpracowników czy rówieśników, silny stres, a nawet dolegliwości somatyczne (np. ból brzucha) czy choroby psychiczne (np. depresja). 

Pojęciem często zestawianym z mobbingiem jest bullying. To termin powszechnie używany w krajach anglosaskich. Jest to intencjonalne i powtarzalne tyranizowanie przy wykorzystaniu swojej „wyższej” pozycji, połączone z poczuciem bezkarności sprawcy i poczuciem bezsilności ofiary.

Placówki oświatowe są miejscem, które z racji na swoją strukturę są szczególnie narażone na występowanie przemocy psychicznej w postaci mobbingu. Może on wystąpić pomiędzy rówieśnikami (uczniami bądź nauczycielami) lub nauczycielem i dyrektorem czy też nauczycielem i uczniem. Znane są także przypadki stosowania mobbingu rodzica na nauczycielu i odwrotnie – chociaż występują one stosunkowo rzadko. 

Mobbing w szkole może przyjmować różną formę, w zależności od relacji łączącej ofiarę i sprawcę przemocy fizycznej. Wśród zachowań, które można zakwalifikować jako mobbing w szkole, należy wymienić: 

• poniżanie i wyśmiewanie, w tym m.in. z powodu wyglądu, tego co ofiara mówi i robi;
• podważanie kwalifikacji i doszukiwanie się negatywów we wszystkich obszarach pracy, a także krytykowanie na każdym kroku, w tym również w miejscach publicznych, np. na korytarzu (w przypadku mobbingu na nauczycielu);
• obgadywanie za plecami, szerzenie plotek i nastawianie innych nauczycieli, uczniów bądź rodziców przeciwko osobie mobbingowanej;
• bezpodstawne straszenie zwolnieniem (w przypadku nauczycieli) bądź niezaliczeniem przedmiotu (w przypadku uczniów);
• świadome wykorzystywanie swojej pozycji i izolowanie ofiary od grupy – klasy czy grona pedagogicznego;
• ignorowanie i odbieranie głosu;
• podnoszenie głosu na osobę mobbingowaną;
• stosowanie przemocy fizycznej.

Warto podkreślić, że mobbing w szkole – zwłaszcza ponadpodstawowej – może być stosowany przez uczniów na nauczycielu. Wynika on najczęściej ze społecznego przyzwolenia na przemoc, deprecjonowania zawodu nauczyciela przez opinię publiczną (m.in. przez przekazy medialne), a także z braku wsparcia ze strony dyrekcji i grona pedagogicznego. 

Za szczególną niebezpieczną formę mobbingu uznaje się mobbing na dzieciach – zwłaszcza ze strony nauczyciela i grupy rówieśniczej. Dzieje się tak przede wszystkim dlatego, że dzieci często nie wiedzą, jak się bronić i do kogo zwrócić się z prośbą o pomoc. Ponadto przemoc na dzieciach odciska znaczące piętno na ich psychice, a także rzutuje na ich dorosłe życie. 

Osobą odpowiedzialną za to, co dzieje się w placówce oświatowej: w przedszkolu, szkole czy też na uczelni, jest dyrektor lub dyrektorka. Jeśli nauczyciel doświadcza przemocy ze strony uczniów, innych nauczycieli i rodziców, to powinien to niezwłocznie zgłosić swojemu bezpośredniemu przełożonemu, czyli dyrektorowi. Mobbing jest przestępstwem, zagrożonym odpowiedzialnością karną, dlatego też dyrektor nie tylko może, ale również powinien zgłosić sprawę na policję. Niekiedy jednak zdarza się tak, że dyrektorka lub dyrektor nie reaguje na przemoc lub jest jej sprawcą. W takiej sytuacji możemy pozwać dyrektora, jednakże niezbędny jest do tego materiał dowodowy i pomoc adwokata bądź radcy prawnego. 

Mobbing w szkole dotyczy nie tylko nauczycieli, ale również dzieci. Przemoc rówieśnicza jest najczęściej spotykanym typem przemocy w placówkach oświatowych. Dziecko, które doświadcza przemocy psychicznej lub fizycznej, powinno zgłosić to do nauczyciela i rodziców. Niestety, często jest ono zastraszone, czuje się winne zaistniałej sytuacji i boi się, że jego problem zostanie zbagatelizowany. Dlatego też należy obserwować dziecko i zbudować więź, sprzyjającą wzajemnemu zaufaniu. 

Jeśli zauważymy, że nasza pociecha jest wycofana, nie chce chodzić do szkoły, unika kontaktu z rówieśnikami, a na jej ciele znajdują się ślady przemocy fizycznej, to należy podjąć natychmiastowe działania. W pierwszej kolejności warto poprosić o wsparcie nauczyciela i dyrekcję szkoły – być może są oni świadkami mobbingu, jednakże bagatelizują ten problem. Jeśli to nie poskutkuje, to kolejnym krokiem jest zgłoszenie sprawy do rejonowego oddziału Kuratorium Oświaty. Nie należy zapominać, że przemoc jest przestępstwem, dlatego też mobbing w szkole warto zgłosić na policję (wcześniej należy zebrać dowody). Gdy podjęte kroki nie przyniosą rezultatu, można zwrócić się z prośbą o pomoc i interwencję do rzecznika praw dziecka.

W przypadku gdy nasze dziecko jest ofiarą mobbingu, nie wystarczy interwencja nauczyciela, dyrektora czy nawet policji. Warto pamiętać, że mobbing jest przemocą długofalową, która może mieć poważne konsekwencje. Dlatego też niezbędne jest otoczenie dziecka wsparciem emocjonalnym i udzielenie mu fachowej pomocy. Mowa tu o pedagogu bądź psychologu dziecięcym. Każde dziecko powinno mieć poczucie bezpieczeństwa i świadomość, że w razie jakichkolwiek problemów może zwrócić się z prośbą o pomoc do dorosłych.