Długotrwały kaszel u dziecka bez zmian osłuchowych – czy to powód do zmartwień?

Kaszel jest naturalną, fizjologiczną i bezwarunkową reakcją organizmu w przypadku niedrożności dróg oddechowych. To znak, że są one zanieczyszczone, pełne śluzu lub dostało się do nich ciało obce. W efekcie pobudzane są tak zwane punkty kaszlowe: tchawica, krtań, oskrzela, nosogardziel. Odruch kaszlowy może mieć również swoje źródło w tkance płucnej, opłucnej lub przeponie.

Wyróżnia się kilka rodzajów kaszlu, m.in. przewlekły, alergiczny, wywołany infekcją, produktywny (mokry) i nieproduktywny (suchy). Wbrew pozorom nie zawsze łatwo jest jednoznacznie określić, który rodzaj kaszlu dolega dziecku. Istotny w rozpoznaniu jest również czas trwania. Jeżeli kaszel trwa do trzech tygodni, nazywa się go ostrym; podostrym, jeżeli utrzymuje się od trzech do ośmiu tygodni; przewlekłym (długotrwałym), gdy towarzyszy pacjentowi ponad osiem tygodni. 

Przed postawieniem diagnozy i podjęciem leczenia, lekarz musi ustalić, jaki charakter i rodzaj ma kaszel – czy trwa długo, czy jest ostry, suchy czy mokry. Kaszel suchy jest bardziej uporczywy, męczący, chrapliwy, może brzmieć jak szczekanie. Odruch kaszlowy pochodzi z gardła, krtani lub oskrzeli, a pacjent ma poczucie, że nieustannie coś go drapie i łaskocze. Nabłonek staje się tak wrażliwy, że podrażniać może go nawet sam przepływ powietrza. Kaszel suchy utrudnia zaśnięcie, jest napadowy, męczy zarówno w dzień, jak i w nocy.

Kaszel mokry pochodzi z dolnych odcinków układu oddechowego. Jest głębszy, mniej uciążliwy niż kaszel suchy i towarzyszy mu wydzielina i flegma, która może być gęsta, ropna, żółto-zielona, ale także śluzowa, niemal przezroczysta. Silniejszy odruch kaszlowy w przypadku kaszlu mokrego możemy zaobserwować po przebudzeniu, gdy układ oddechowy chce się oczyścić z nagromadzonej przez noc wydzieliny. Warto dodać, że oba rodzaje kaszlu mogą się przeplatać, chociaż najczęściej kaszel mokry następuje po kaszlu suchym, co oznacza, że ciało zwalcza drobnoustroje.

Kaszel suchy bardzo często jest pierwszym sygnałem, że w układzie oddechowym doszło do infekcji. Błona śluzowa podejmuje działanie obronne, żeby pozbyć się patogenów. Jeżeli jej się to nie uda – w ciele namnażają się wirusy lub bakterie. Wtedy pojawia się kaszel mokry – to sposób układu oddechowego na pozbycie się drobnoustrojów w plwocinach. Możliwe jest, że po tym etapie ponownie pojawi się kaszel nieproduktywny, ponieważ gwałtowny odruch kaszlowy może doprowadzić do uszkodzenia nabłonka i odsłonięcia receptorów kaszlowych. W efekcie dochodzi do nadwrażliwości oskrzeli, które potrzebują nawet kilku tygodni, by w pełni się zregenerować.

Długotrwały kaszel u dziecka bez zmian osłuchowych może być pozostałością po przebytej infekcji, ale również objawem choroby zatok, astmy oskrzelowej lub alergii. Nie należy jednak samodzielnie diagnozować, o czym mówi długotrwały kaszel.

Bezpośrednią przyczyną astmy jest przewlekły proces zapalny w oskrzelach. Obkurczają się one nadmiernie, przez co dochodzi do napadów kaszlu, a oddychanie jest utrudnione. Można ją podejrzewać, kiedy dziecko kaszle przede wszystkim nad ranem, kaszlem suchym i napadowym. Jeśli zaś kaszel wzmaga się po położeniu się do łóżka, najprawdopodobniej pochodzi z górnych dróg oddechowych. Jest jeszcze inny rodzaj kaszlu, który występuje po wysiłku fizycznym.

Jak zatem widać – na postawienie diagnozy wpływ ma szereg czynników. Lekarz musi przeprowadzić szczegółowy wywiad, a następnie badania, by dowiedzieć się, czy kaszel jest objawem choroby.

Specjaliści wskazują, że w przypadku małych dzieci diagnostyki wymaga kaszel trwający ponad 3-4 tygodnie. Organizmy małych pacjentów są bardziej wrażliwe na czynniki środowiskowe i niedojrzałe fizjologicznie. Brak interwencji i bagatelizowanie objawów mogą doprowadzić do uszkodzenia układu oddechowego. Warto jednak wiedzieć, że noworodki właściwie nie kaszlą, a infekcje mogą u nich przebiegać gwałtownie z nagłym pogorszeniem się stanu zdrowia, dlatego należy być szczególnie wyczulonym na wszystkie niepokojące objawy.

Jeżeli odruch kaszlowy jest wynikiem infekcji i stopniowo łagodnieje, to warto go obserwować, a w przypadku wątpliwości regularnie kontrolować, wykonać RTG klatki piersiowej, zdecydować się na badanie laryngologiczne lub testy alergologiczne – jeżeli istnieje podejrzenie astmy oskrzelowej.

Do lekarza należy udać się natomiast bezwzględnie, jeżeli długotrwałemu kaszlowi towarzyszą silne duszności, pojawienie się krwi, ból w klatce piersiowej, utrata masy ciała czy zaburzenia połykania.

W łagodzeniu długotrwałego kaszlu mogą pomóc preparaty dostępne w aptece bez recepty (tabletki, syropy), a także zioła i herbaty. W składzie szukaj korzenia prawoślazu, babkę lancetowatą, koper włoski, tymianek czy podbiał. Zaleca się również płukanie gardła wywarem z szałwii lub z siemienia lnianego. Warto w tym czasie dbać o odporność i wspierać ją suplementami i produktami spożywczymi: czosnkiem, imbirem czy syropem z cebuli. Łagodząco na układ oddechowy działają też herbata z lipy i sok malinowy. 

Regenerację nabłonka można wspierać inhalacjami z użyciem olejku eukaliptusowego, który upłynnia wydzielinę i ma działanie wykrztuśne. Małym dzieciom zaleca się natomiast inhalacje z soli fizjologicznej z użyciem nebulizatora.