Prawidłowe etapy rozwoju niemowlaka – na co zwrócić uwagę?

Pierwsze lata życia dziecka to czas szybkiego wzrostu i zdobywania różnych umiejętności. Zrozumienie fizycznych i psychicznych zmian zachodzących w organizmie dziecka pozwala przygotować rodziców do aktywnego wspierania jego rozwoju na dalszych etapach życia. Rozwijanie różnych zdolności w wieku niemowlęcym to podstawa do prawidłowego wzrastania i samodzielnego funkcjonowania. Dzieci różnią się między sobą pod względem fizycznym, emocjonalnym i społecznym, ponieważ sfery te kształtują się na skutek różnych czynników środowiskowych.

Poszczególne etapy rozwoju niemowlęcia mają miejsce w określonych ramach czasowych i zachodzą w uporządkowanej kolejności. Rozwój fizyczny obejmuje zmiany w budowie i motoryce ciała, dojrzewanie układu wzrokowego i słuchowego oraz doskonalenie pozostałych zmysłów.

Rozwój noworodka

 Jedyną zdolnością fizyczną, z jaką rodzą się noworodki, są odruchy bezwarunkowe. Są one automatyczną odpowiedzią organizmu na bodziec. Niektóre odruchy zanikają po kilku tygodniach, inne po wielu miesiącach. Obecność odruchów po urodzeniu świadczy o prawidłowym rozwoju mózgu i nerwów. Wśród odruchów wymienia się m.in.:

• odruch ssania – odruch umożliwiający przetrwanie,
• odruch Moro – pojawia się w reakcji na zaskoczenie, np. hałasem lub nagłym ruchem; dziecko odrzuca na bok rączki i nogi oraz prostuje głowę, a następnie zaczyna płakać,
• odruch kroczenia – dziecko trzymane pod pachy i zbliżone stopami do podłoża wykonuje ruchy przypominające chodzenie,
• odruch Babińskiego – przy głaskaniu podeszwy stopy maluch napręża i prostuje palce.

Jeśli przyjrzymy się etapom rozwoju noworodka i niemowlęcia tydzień po tygodniu, dowiemy się, że w pierwszych dwóch tygodniach życia noworodek jest niezwykle wrażliwy na wszystkie bodźce pochodzące z otoczenia. Aby czuć się komfortowo, musi mieć zapewnione stałe poczucie bliskości i bezpieczeństwa. Tak małe dziecko przesypia większość doby – śpi do 18 godzin dziennie i budzi się tylko wtedy, gdy jest głodne lub ma mokrą pieluszkę. Do czwartego tygodnia życia maluch zaczyna prostować ciało (nóżki jeszcze są podkurczone), widzi na odległość do 30 cm i rozpoznaje twarz opiekuna.

Okres niemowlęcy

Po ukończeniu pierwszego miesiąca życia noworodek staje się niemowlęciem. Powoli rozpoczyna się jego rozwój motoryczny, na który wskazuje podnoszenie głowy i nóżek. Pod koniec drugiego miesiąca życia dziecko rozpoznaje głosy rodziców, odwzajemnia uśmiech i wydaje dźwięki podobne do samogłosek. W kolejnych miesiącach niemowlę zaczyna bawić się grzechotką, wkładać przedmioty do ust i reagować na swoje imię. Między szóstym a dziewiątym miesiącem życia zaczyna siadać, początkowo podpierając się rękami i rozkładając ręce na boki dla utrzymania równowagi. Już w dziewiątym miesiącu życia niektóre dzieci mogą raczkować – umiejętność ta przygotowuje je do samodzielnego chodzenia. Na tym etapie rozwoju dziecko gaworzy i naśladuje dźwięki. Około pierwszego roku życia niemowlę zaczyna stać stabilnie, a niektóre dzieci robią pierwsze samodzielne kroki.

Warto pamiętać, że każde niemowlę rozwija się we własnym tempie. Wielu rodziców niepotrzebnie martwi się, kiedy ich dziecko w danym momencie radzi sobie z niektórymi umiejętnościami gorzej niż jego rówieśnicy. Warto jednak znać ogólny kalendarz rozwoju niemowlaka.  

2. miesiąc życia dziecka – unosi główkę podczas leżenia na brzuchu, wkłada rączki do buzi, uśmiecha się, głuży.  
3. miesiąc życia dziecka – obraca się z brzucha na plecy, sięga ku przedmiotom, patrzy za przesuwającymi się zabawkami i ludźmi.
4. miesiąc życia dziecka – przekłada zabawki z ręki do ręki, rozgląda się, obserwuje zabawki i ruchy ludzi. 
5. miesiąc życia dziecka – przekręca się z pleców na brzuszek, dotyka rączkami stóp. 
6. miesiąc życia dziecka – całą dłonią chwyta przedmioty, zaczyna gaworzyć, potrafi usiedzieć chwilę z podparciem. 
7. miesiąc życia dziecka – zaczyna raczkować i stawać na nogi z pomocą opiekunów. 
8. miesiąc życia dziecka – zaczyna stawać i samodzielnie siadać, zaczyna chwytać przedmioty dwoma palcami. 
9. miesiąc życia dziecka – reaguje na zakazy, rozróżnia rodziców, zaczyna mówić pierwsze sylaby rozumnie („ma-ma” i „ta-ta”)
10. miesiąc życia dziecka – może stawiać pierwsze kroki. 
11. miesiąc życia dziecka – zaczyna mówić swoim językiem. 
12. miesiąc życia dziecka – zaczyna pokazywać części ciała, zaczyna używać łyżeczki czy kubeczka. 

Wskazany powyżej kalendarz rozwoju niemowlęcia jest orientacyjny. W praktyce niewiele dzieci nabywa nowe umiejętności w przewidywanej kolejności i czasie. Podobnie jest z samodzielnym chodzeniem – będą dzieci, które staną na własnych nogach w 10. miesiącu życia, ale większość będzie raczkować do 13.-14. miesiąca. Będą też dzieci, które nie będą raczkować. To także jest normalne w rozwoju malucha.

Bycie rodzicem jest dużym wyzwaniem i nową rolą do spełnienia. W początkowym okresie opieki nad dzieckiem rodzice muszą nauczyć się, jak karmić, przewijać i nosić noworodka, by nie zrobić mu krzywdy i spełnić wszystkie jego potrzeby. Maluch wymaga bardzo dużo uwagi i zaangażowania. Opiekunowie muszą znaleźć czas na odpowiednią pielęgnację dziecka, wspólne zabawy, spacery i wizyty kontrolne u lekarzy. W okresie wczesnoszkolnym i szkolnym na rodziców czekają wyzwania związane z wychowaniem i edukacją dziecka. 

Okres niemowlęcy to jedyny w swoim rodzaju czas, dlatego warto wykorzystać go na wsparcie rozwoju dziecka. Najprostszym, a zarazem niezwykle istotnym elementem opieki nad dzieckiem jest jego pielęgnacja. Przebieranie dziecka, zmienianie mu pieluchy czy kąpiele – te wszystkie czynności są doskonałą okazją do przytulenia pociechy, głaskania, turlania, ćwiczenia nóżek, zrobienia delikatnego masażu czy śpiewania piosenek. Dzięki temu wzmacniamy więź z dzieckiem, rozwijamy jego zdolności motoryczne i umiejętności językowe.

Najważniejszą aktywnością dziecka jest zabawa. To ona stymuluje wszystkie zmysły niemowlaka, pozwala mu na ćwiczenie umiejętności ruchowych i poznawanie świata. Rodzice powinni angażować się w zabawę z dziećmi i nie traktować jej jako straty czasu. Zabawa uczy rozwiązywania problemów, komunikowania się z otoczeniem, wyrażania uczuć i rozwijania słownictwa. Ważne jest, aby pozwolić dziecku na bycie kreatywnym i nie przeszkadzać mu w samodzielnym podejmowaniu decyzji. Maluch powinien być często chwalony i zachęcany do działania.