Zaparcia u dzieci – jak sobie z nimi radzić i jak ich uniknąć?

Zaparcie, nazywane też zatwardzeniem, jest stanem, kiedy przez dłuższy czas (np. kilka dni) nie doszło do defekacji, któremu towarzyszą różne, nieprzyjemne objawy, takie jak:  

• twardnienie i ból brzucha, 

• rozdrażnienie,  

• brak energii,  

• niechęć to skorzystania z toalety w obawie przed bólem towarzyszącym opóźnionemu oddaniu stolca.  

Masa kałowa przy zaparciu jest twarda i sucha, a wypróżnianiu towarzyszy silne napięcie zwieraczy, a niekiedy nawet mikrouszkodzenia okolic odbytu. Nic dziwnego, że dzieci dotknięte problemem zaparć unikają jak mogą wizyt w toalecie, a robieniu kupy towarzyszy płacz i stres.  

Zaparcia u dzieci to powszechny problem. Jak się szacuje, od czasu do czasu cierpi na nie nawet co trzeci maluch, a porady dotyczące rozwiązania problemu zaparcia u dziecka stanowią prawie połowę wizyt u gastroenterologa dziecięcego. 

Ok. 95 proc. zaparć u dzieci ma podłoże czynnościowe, czyli ich przyczyną nie jest stan chorobowy. Pozostałe 5 proc. może być związane z chorobami, takimi jak: celiakia, alergia pokarmowa, niedoczynność tarczycy, choroby układu mięśniowego i nerwowego. W zależności od wieku dziecka, zaparcia mogą mieć różne przyczyny. 

Zaparcia u niemowląt i małych dzieci  

Występują zazwyczaj, kiedy w diecie pojawia się mleko modyfikowane i przetworzona żywność. Układ pokarmowy może nie być jeszcze dostatecznie dojrzały, by trawić te produkty. Dodatkowo, zmianie diety może niekiedy towarzyszyć zbyt mała podaż płynów, które sprzyjają rozmiękczaniu mas kałowych i ich sprawnemu ruchowi w jelitach. 

Inną pokarmową przyczyną zaparcia u dziecka może być podawanie mu zbyt małej ilości produktów zawierających błonnik, czyli owoców, warzyw i produktów zbożowych pełnoziarnistych. 

Zaparcia u małych dzieci  

Stany te mogą mieć także podłoże stresowe i emocjonalne. Często pojawiają się, kiedy dziecko mierzy się z czymś nowym, np. zaczyna chodzić do przedszkola. Rozłąka z rodzicami, szczególnie wtedy, kiedy dziecko spędzało dotąd czas wyłącznie z nimi, to częsta przyczyna nie tylko występowania zaparć, ale także np. nocnego moczenia się czy rozdrażnienia.  

Występowanie zaparć u dzieci niekiedy towarzyszy nauce korzystania z nocnika. Kiedy przymusza się malucha do oddawania stolca w inny niż dotychczas sposób, mogą u niego wystąpić zaparcia nawykowe, na które jedynym sposobem jest zmiana sposobu nauki czystości. Nieprzypadkowo więc wielu lekarzy ocenia, że przyczyna zaparcia czynnościowego znajduje się w głowie, a nie w jelitach.  

Zaparcia czynnościowe u dziecka często można wyeliminować wprowadzając proste zmiany w diecie i trybie życia: 

• jeśli podejrzewasz, że powodem zaparć jest podanie lub zmiana mieszanki mlecznej, podawaj dziecku więcej płynów między karmieniami; 

• podawaj dzieciom więcej owoców, a jeśli odmawiają ich jedzenia, poszukujmy sposobów na podanie ich w innym posiłkach, w postaci puree, jako dodatek do ulubionego jogurtu lub kisielu; 

• nie zmuszaj dziecka do jedzenia, by nie nasilać jego stresu; 

• mobilizuj dziecko z zaparciem do aktywności fizycznej polegającej na schylaniu się i wyginaniu brzuszka; 

• masuj wzdęty brzuch; 

• u mniejszych dzieci rób rowerek nogami. 

Zaparcia nawykowe u dzieci można wyeliminować spokojem i powolną zmianą nawyków: 

• jeśli dziecko reaguje zaparciami na próby nauki korzystania z nocnika, warto zrobić przerwę na kilka tygodni. Kiedy maluch się uspokoi, proces może przebiec sprawniej; 

• nie przynaglajmy dziecka do szybkich postępów, dajmy mu czas na oswojenie się z nowościami, np. nowym miejscem zamieszkania, nową toaletą.  

• warto chwalić dziecko za postępy, nawet te najmniejsze, i unikać strofowania go za niepowodzenia lub brak postępów w nauce. 

Inne domowe sposoby na zaparcia u dzieci to podawanie do picia naparów i herbatek z ziół sprzyjających dobremu trawieniu, takich jak: rumianek, kminek, mięta czy melisa. Do naturalnych metod na zatwardzenie należy także podawanie papki z ziaren siemienia lnianego. Ulgę może przynieść także ciepły okład na brzuch i kąpiele w ciepłej wodzie, które działają rozluźniająco na mięśnie.  

Zatwardzenia u dziecka to okazja do analizy jego sposobu odżywania, a zwłaszcza utrzymanie odpowiedniej podaży błonnika. Według Norm żywienia Instytutu Żywości i Żywienia dzieci w od 1. do 3. roku życia powinny zjadać każdego dnia ok. 10 g błonnika, który znajdziemy w surowych warzywach i owocach, strączkach, suszonych owocach a także płatkach śniadaniowych, chlebie graham, brązowym makaronie. Dobrym wyborem są także fermentowane produkty mleczne.  

Dieta na zaparcia dla dziecka powinna być lekkostrawna. Dzieci źle tolerują potrawy zbyt ostre, tłuste mięsa, ich układ pokarmowy może mieć kłopoty z ich trawieniem. Powinno się także unikać nadmiaru soli.  

Dziecko powinno też wypijać ok. 1250 ml płynów na dzień, przede wszystkim wody. Warto szukać sposobów, by mobilizować dziecko do picia wody, podając mu ją w ulubionym kubku i przypominając, by wypijało choćby parę łyków na raz.  

Skutecznym sposobem na poprawę perystaltyki jelit jest aktywność fizyczna. Codzienny ruch, bieganie, jeżdżenie na rowerze, wszelka aktywność wymuszająca zginanie brzucha, ćwiczenie jego mięśni sprzyja sprawniejszemu pasażowi pożywienia przez układ pokarmowy. To także dobra metoda na utrzymanie mas kałowych w postaci rozmiękczonej. Podczas zabawy także konieczne jest picie dużych ilości płynów. 

Kiedy problem z zatwardzeniem trwa długo i jest powodem dużego dyskomfortu, warto pomóc dziecku, podając leki na zaparcia. Najczęściej stosowane są makrogole – preparaty, które zatrzymując wodę w jelicie, zmiękczają masę kałową. Stosuje się także laktulozę, łagodne leki przeczyszczające czy wlewki doodbytnicze lub mikrowlewki.  

Zarówno rodzaj leku, jak i sposób jego dawkowania powinno się skonsultować z lekarzem. Wizyta w przychodni jest także wskazana, jeśli: 

• problem z wypróżnianiem trwa przez tydzień lub dłużej, 

• dziecko karmione piersią wydala twardy stolec, 

• problemy z zaparciami powtarzają się,  

• ma naprzemiennie zaparcia i rozwolnienie, 

• nie przybiera na wadze, 

• w kale jest krew oraz śluz.  

Jeśli zaparciom towarzyszy silny ból brzucha, wymioty i zimne poty wskazaniem jest natychmiastowa wizyta u lekarza lub w Szpitalnym Oddziale Ratunkowym. 

Zdrowe nawyki żywieniowe u dzieci to kapitał na całe życie. Dobrze wiemy, jak trudno jest nauczyć malucha sięgania po nowe produkty, zwłaszcza te z grupy zdrowych, czyli np. warzywa. Odpowiednie wprowadzanie nowych pokarmów, urozmaicanie sposobów ich przyrządzania, wreszcie poszukiwanie sposobów, by wręcz „oszukać” malucha skrywając zdrowe produkty w ulubionych daniach, to metody znane wszystkim rodzicom.  

Podobnie jest z nawykiem picia odpowiedniej ilości wody – my wszyscy, nie tylko najmłodsi, mamy problem z wypijaniem rekomendowanej ilości wody. Warto pokazywać dziecku, że my także pilnujemy wypijania odpowiedniej ilości płynów dbamy o to, by w diecie były warzywa i owoce. Tylko własny przykład może być inspiracją dla dziecka, by nas naśladować.  

Zdrowe nawyki żywieniowe to także: jedzenie przy stole, a nie przed telewizorem i spokojna atmosfera towarzysząca spożywaniu posiłków. Za to także odpowiadają rodzice. 

Przy tendencji do zaparć kluczowe znaczenie mają regularne wypróżnienia. Warto zrobić wszystko, by toaleta nie kojarzyła się dziecku z przykrymi i bolesnymi czynnościami.