Szyjka macicy po zapłodnieniu – jakie zachodzą zmiany? 

Szyjka macicy to narząd, który łączy pochwę z macicą, jest także drogą, którą plemniki dostają się do komórki jajowej. Kształt szyjki macicy zmienia się w kolejnych fazach cyklu owulacyjnego, zmiany w wyglądzie, twardości i położeniu można także obserwować niedługo po zapłodnieniu, w czasie ciąży, a także tuż przed i po porodzie. W czasie ciąży zmienia się także długość szyjki macicy i stan ten jest ważnym prognostykiem do oceny przebiegu ciąży.

Niedługo po zapłodnieniu szyjka macicy, która w dni płodne była otwarta i gotowa do przyjęcia plemników, pod wpływem wzrastającego poziomu progesteronu wydłuża się i twardnieje. Kolejnym krokiem jest szczelne zamknięcie szyjki czopem śluzowym, który zapobiega przedostaniu się do zagnieżdżającego się zarodka bakterii.  

Lekarzowi, do którego po zatrzymaniu się krwawienia miesięcznego zazwyczaj trafia ciężarna, już pobieżna obserwacja szyjki wystarczy do wstępnej oceny, czy doszło do zapłodnienia. Najpewniejszą metodą potwierdzającą ten fakt jest jednak wykonanie transwaginalnego badania USG, które uwidoczni pęcherzyk ciążowy. Pomocną wskazówką jest także wysoki poziom beta-hCG w badaniu.

Najważniejszym badaniem służącym do oceny stanu szyjki macicy po zapłodnieniu i w ciąży jest badanie palpacyjne. Podczas tego badania lekarz obserwuje szyjkę macicy wykorzystując wziernik, wsuwa także palce jednej ręki do pochwy a drugą ręką delikatnie naciska na dół podbrzusza, by wyczuć i ocenić stan pochwy i przydatków a także zbadać samą macicę. Na tej podstawie może ocenić jak wygląda szyjka macicy i jaka jest jej długość, zaobserwować czy jest twarda czy miękka i w jakim stanie jest czop śluzowy, który ją zamyka.

Od tego, jak wygląda szyjka macicy w ciąży i jakiej jest długości, w dużym stopniu zależy prawidłowy przebieg ciąży. Jeśli szyjka zaczyna się skracać lub przedwcześnie dochodzi do jej rozwarcia, może dojść do poronienia lub porodu przedwczesnego.  

Warto jednak pamiętać, że i taki stan, zaobserwowany w odpowiednim momencie, można zabezpieczyć i doprowadzić do szczęśliwego rozwiązania w terminie. W dalszej części artykułu omówimy, jak zabezpieczana jest skrócona szyjka macicy w ciąży. By jednak interwencja ta była skuteczna, ciężarna powinna uważnie obserwować swój stan. Szczególną uwagę powinny zwrócić:  

• krwawienie lub plamienie, 
• ból podobny do menstruacyjnego,  
• ból w dole kręgosłupa,  
• ucisk w pochwie, 
• wyraźnie zwiększona ilość gęstej wydzieliny z pochwy. 

Objawy te, jeśli występują na długo przed porodem, mogą świadczyć o nieprawidłowościach i zagrożeniu dla ciąży. Jeśli z kolei pojawiają się w ostatnich tygodniach ciąży, mogą świadczyć o rozpoczynającej się akcji porodowej. W każdym przypadku jest to wskazaniem do szybkiej wizyty lekarskiej.  

Na długość szyjki macicy w ciąży wpływ na także zbyt duża waga dziecka, ciąża mnoga a nawet przewlekły stres i zbyt intensywny tryb życia.  

W przebiegu ciąży istotnym problemem może być niewydolność szyjki macicy w II i na początku III trymestru ciąży. Dochodzi do niej, kiedy szyjka macicy nie jest w stanie zabezpieczyć ujścia macicy z workiem płodowym i dzieckiem. Pod jego ciężarem zaczyna się skracać i rozszerzać, co grozi odejściem wód płodowych. Przyczyny niewydolności szyjki macicy mogą być wrodzone i wynikać np. z wad w budowie macicy, być skutkiem wcześniejszych źle przeprowadzonych zabiegów operacyjnych. Pewną rolę w ich wystąpieniu odgrywają także czynniki hormonalne.  

Niewydolność szyjki macicy zazwyczaj wykrywana jest podczas rutynowej wizyty kontrolnej u ginekologa, ponieważ nie towarzyszy jej ból, krwawienie czy skurcze. Lekarz ocenia długość szyjki macicy i jej kształt a także szerokość jej ujścia wewnętrznego, obserwuje także, jak położony jest pęcherz płodowy.  

Niewydolność szyjki macicy jest wskazaniem do jej bezzwłocznego zabezpieczenia. Zwłoka w tym przypadku może spowodować zaburzenia w przebiegu ciąży – poronienie a na późniejszych etapach ciąży także przedwczesny poród.

Skracanie się szyjki macicy w ciąży wymaga natychmiastowej interwencji lekarskiej. Krótka szyjka już nie wróci do dawnego kształtu, można jedynie spowolnić proces jej rozwarcia zakładając pessar, wykonując szew chirurgiczny i podając leki.  

Pessar to specjalny kołnierz zakładany na szyjkę macicy. Odpowiednio dopasowany i założony, nie powinien powodować dyskomfortu i skutecznie zabezpieczać szyjkę macicy przed dalszym skracaniem się. Zazwyczaj lekarz wyjmuje pessar w 36. tygodniu ciąży, by stworzyć szyjce warunki do przygotowania się do porodu. Pessar można założyć nawet w gabinecie ginekologa, jego obecność w narządach rodnych nie powinna być wyczuwalna.  

Szew chirurgiczny na szyjce, tzw. okrężny, jest zabiegiem inwazyjnym, wykonywanym w szpitalu w narkozie i jest związany z kilkudniową hospitalizacją. Zakładany jest na górną część szyjki macicy między 14. a 26. tygodniem ciąży. Po zabiegu konieczna jest rekonwalescencja i oszczędzający tryb życia do rozwiązania.  

Zabezpieczenie farmakologiczne polega przede wszystkim na stosowaniu dopochwowo lub doustnie progesteronu, który przeciwdziała skurczom macicy i skracaniu się szyjki. Na zmniejszenie skurczów macicy podaje się także leki tokolityczne.

Jeśli mamy kłopoty ze skracającą się szyjką macicy, wskazane jest eliminowanie z diety produktów, które mogą sprzyjać skurczom, czyli takich, które zwiększają perystaltykę jelit. Powinno się także unikać wszelkich produktów, które uważane są za przyspieszacze porodu – w medycynie ludowej wymienia się w takich sytuacjach olej rycynowy, herbatkę malinową , olej z wiesiołka, ananasa.  

W tym czasie warto konsultować wszelkie aktywności i plany z lekarzem, by nie nadwerężać organizmu, szczególnie kiedy istnieje ryzyko zmian w długości szyjki macicy.

Rutynowo lekarza ocenia stan szyjki macicy podczas każdej wizyty kontrolnej. W prawidłowym przebiegu ciąży jest to zazwyczaj wystarczająca częstotliwość, by w odpowiednim momencie uchwycić wszelkie niekorzystne zmiany.  

W indywidualnych przypadkach, szczególnie kiedy ciężarna ma za sobą doświadczenie niepowodzeń z donoszeniem ciąży z powodu skracania się szyjki macicy, kontrole lekarskie mogą być zaplanowane częściej. Stan i długość szyjki macicy po zapłodnieniu, jak i w kolejnych miesiącach ciąży lekarz ocenia podczas zwykłego badania ginekologicznego, może też wykonać USG dopochwowe. 

Bibliografia: 

1. Traczyk- Łoś A., Zastosowanie elastografii w ocenie stanu szyjki macicy w czasie ciąży, rozprawa doktorska, Klinika Położnictwa Gdańskiego Uniwersytetu medycznego, Gdańsk 2015 [dostęp: 14.03.2024 r.] 

1. Pasiński J., Sieroszewski P., Opieka podczas porodu przedwczesnego, Ginekologia po Dyplomie, 2022 (03). 

1. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące stosowania progesteronu w ginekologii i położnictwie, Ginekol Pol. 2015, 86, 234-238 [dostęp: 14.03.2024 r.]