Poród przedwczesny – przyczyny, objawy i jak mu zapobiegać?

Poród przedwczesny jest terminem medycznym, odnoszącym się do rozpoczęcia procesu porodowego przed ukończeniem 37. tygodnia ciąży. W praktyce klinicznej, ciąża trwa zwykle od 38 do 42 tygodni, a każdy poród, który ma miejsce przed tym okresem, klasyfikowany jest jako przedwczesny.  Konsekwencje porodu przedwczesnego są zróżnicowane i zależą od wielu czynników, w tym od stopnia wcześniactwa oraz ogólnego stanu zdrowia noworodka. Dzieci urodzone przedwcześnie często wymagają specjalistycznej opieki neonatologicznej i są narażone na szereg powikłań zdrowotnych –  zarówno w okresie noworodkowym, jak i w późniejszym życiu. 

Jak często zdarzają się porody przedwczesne?  

Poród przedwczesny jest zjawiskiem, które dotyka miliony rodzin na całym świecie. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) w 2020 roku urodziło się przedwcześnie 13,4 miliona niemowląt, co oznacza, że zjawisko to dotyczyło więcej niż 1 na 10 noworodków. Co ważne,  powikłania wynikające z porodu przedwczesnego są główną przyczyną zgonów wśród dzieci poniżej 5. roku życia, odpowiadając za około 900 000 zgonów w 2019 roku. W zależności od kraju wskaźnik porodów przedwczesnych w 2020 roku wahał się od 4% do 16% wszystkich urodzeń. 

Warto podkreślić, że poród przedwczesny jest globalnym problemem, ale nierówności w wskaźnikach przeżywalności są wyraźne. W krajach rozwijających się połowa niemowląt urodzonych w 32. tygodniu ciąży (czyli 2 miesiące przed terminem) umiera z powodu braku dostępu do podstawowej opieki zdrowotnej, takiej jak wsparcie w karmieniu piersią czy przeciwdziałanie infekcjom i trudnościom z oddychaniem.  

Przyczyny porodu przedwczesnego  

Poród przedwczesny jest zjawiskiem o wielowymiarowej i skomplikowanej etiologii. Dodatkowo, niektóre z przyczyn często ze sobą współwystępują. Można je kategoryzować według trzech grup, w ramach których wyróżnia się: czynniki genetyczne, aspekty związane ze stylem życia matki oraz przesłanki medyczne.

Czynniki genetyczne 

Genetyka odgrywa kluczową rolę w wielu aspektach ciąży. Badania wskazują, że kobiety, które same urodziły się przedwcześnie, obarczone są zwiększonym ryzykiem urodzenia dziecka przed terminem. Ryzyko to wzrasta również wtedy, gdy w rodzinie kobiety, występowały przypadki porodów przedwczesnych. Badania nad genetycznymi przyczynami urodzeń przed terminem intensywnie prowadzone od wielu lat. Naukowcy starają się zidentyfikować konkretne markery genetyczne, które mogą zwiększać ryzyko przedwczesnego porodu. 

Wpływ stylu życia matki 

• Palenie papierosów podczas ciąży: znacząco zwiększa ryzyko porodu przedwczesnego. Substancje chemiczne zawarte w dymie tytoniowym mogą prowadzić do zaburzeń funkcjonowania łożyska i przedwczesnego pęknięcia błon płodowych,  

• Chroniczny stres: może przyspieszyć procesy porodowe. Hormony stresu mogą wpływać na skurcze macicy, co może prowadzić do przedwczesnego porodu,  
• Niewłaściwe nawyki żywieniowe: niedobory witamin i minerałów mogą zwiększać ryzyko porodu przedwczesnego. Zbilansowana dieta bogata w białko, żelazo i kwas foliowy jest kluczowa dla zdrowego przebiegu ciąży. Przy czym każda decyzja o suplementacji składników odżywczych powinna być podejmowania w porozumieniu z lekarzem prowadzącym ciąże.   

Czynniki medyczne 

• Infekcje dróg rodnych: takie jak bakteryjna waginoza, mogą zwiększać ryzyko porodu przedwczesnego. Wczesna diagnoza i leczenie są kluczowe w zapobieganiu powikłaniom. 
• Problemy z łożyskiem: stan w którym łożysko częściowo lub całkowicie przykrywa ujście szyjki macicy, nazywany jest przedwczesnym odklejeniem łożyska i może prowadzić do rozwiązania ciąży przed terminem.
• Wielorództwo: ciąże mnogie (bliźniacze, trojacze itp.) znacząco zwiększają ryzyko porodu przedwczesnego. 

Objawy sugerujące ryzyko porodu przedwczesnego mogą być subtelne i trudne do zauważenia. Zwykle pierwszym symptomem, który powinien wzbudzić niepokój ciężarnej, są regularne lub częste skurcze macicy (bolesne lub bezbolesne). Niekiedy jednak można je pomylić ze skurczami Braxtona-Hicksa (mogą one pojawiać się po 20. tygodniu ciąży) lub skurczami przepowiadającymi. Inne wskazówki to nagły ból w dolnej części pleców, który różni się od typowych dolegliwości ciążowych, oraz zmiany w wydzielinie z pochwy, takie jak nagłe jej zwiększenie, krwawienie czy plamienie. Kolejnym sygnałem, zwiastującym ryzyko przedwczesnego porodu, jest pęknięcie błon płodowych, które objawia się wyciekiem płynu owodniowego.  

Pierwsze sygnały, które mogą wskazywać na zbliżający się poród przedwczesny, to zwiększona aktywność dziecka, czyli nagłe zwiększenie ruchów płodu lub ich znaczne zmniejszenie. Kobiety mogą również odczuwać wzrost ciśnienia w miednicy lub uczucie, że dziecko „opuszcza się”, a także bóle przypominające bóle menstruacyjne. 

Aby monitorować swoje zdrowie i zminimalizować ryzyko porodu przedwczesnego, ważne jest uczestniczenie we wszystkich zaplanowanych badaniach. Kobieta ciężarna powinna być świadoma ruchów i aktywności płodu oraz wszelkich zmian zachodzących w swoim ciele. W przypadku jakichkolwiek niepokojących objawów, takich jak wymienione powyżej, należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem lub udać się na oddział ratunkowy. Rozpoznanie ryzyka porodu przedwczesnego i podjęcie odpowiednich działań może wpływać nie tylko na zdrowie, ale również na życie matki i dziecka.  

Zapobieganie porodowi przedwczesnemu 

Zapobieganie porodowi przedwczesnemu jest procesem wieloetapowym, który wymaga ścisłej współpracy między lekarzem a pacjentką. Świadomość ryzyka, odpowiednie zachowania zdrowotne oraz regularne konsultacje medyczne są kluczem do zapewnienia zdrowego przebiegu ciąży. Jednym z podstawowych kroków w tym procesie są regularne wizyty prenatalne. Umożliwiają one lekarzowi monitorowanie postępów ciąży, wykrywanie ewentualnych komplikacji oraz udzielanie niezbędnych porad i zaleceń. Wizyty te są nieocenione w ocenie ryzyka porodu przedwczesnego, a także w zapewnieniu wsparcia i edukacji przyszłych mam. 

Niezwykle ważną rolę w profilaktyce porodów przedwczesnych odgrywa styl życia. Zaleca się zdrową i zrównoważoną dietę, unikanie używek takich jak alkohol, tytoń czy narkotyki, a także regularną aktywność fizyczną dostosowaną do stopnia zaawansowania ciąży. Ważne jest również zarządzanie stresem, dbanie o odpowiednią ilość i higienę snu.  

Wówczas, gdy lekarz prowadzący ciąże stwierdzi, że zachodzi zwiększone ryzyko porodu przedwczesnego, konieczne może być podjęcie odpowiednich kroków profilaktycznych. Mogą one obejmować podawanie leków zmniejszających ryzyko przedwczesnego porodu, takich jak leki hamujące skurcze macicy, czy podawanie sterydów w celu przyspieszenia dojrzewania płuc płodu. W niektórych przypadkach, kiedy ryzyko jest szczególnie wysokie, lekarz może zalecić hospitalizację w celu dokładnego monitorowania stanu zdrowia matki i dziecka. 

Opieka nad noworodkiem urodzonym przedwcześnie 

Noworodki urodzone przedwcześnie, nazywane również wcześniakami, mają specyficzne potrzeby, które różnią się od potrzeb niemowląt urodzonych w terminie. Wcześniaki często wymagają specjalistycznej opieki neonatologicznej, ze względu na niedojrzałość wielu swoich narządów i układów. 

Specjalne potrzeby wcześniaków mogą obejmować wsparcie w oddychaniu, ponieważ ich płuca mogą nie być w pełni rozwinięte. Mogą również potrzebować wsparcia w karmieniu z uwagi na trudności z ssaniem, połykaniem i trawieniem. Dzieci urodzone przed terminem są bardziej narażone na różne komplikacje, takie jak żółtaczka, infekcje czy problemy z sercem. 

Rodzice wcześniaków często stają przed wieloma wyzwaniami. Mogą czuć się przytłoczeni, przestraszeni i nieprzygotowani do opieki nad tak małym dzieckiem ze specjalnymi potrzebami. Mogą również martwić się o długoterminowe zdrowie i rozwój swojego dziecka. Dlatego wsparcie dla rodziców wcześniaków może być nieocenione. Wiele szpitali oferuje grupy wsparcia dla rodziców wcześniaków, gdzie mogą oni dzielić się swoimi doświadczeniami, uczuciami i troskami z innymi w podobnej sytuacji. Organizacje charytatywne i stowarzyszenia specjalizujące się w opiece nad wcześniakami również oferują wsparcie, edukację i zasoby. Ważne jest, aby rodzice pamiętali, że nie są sami i że istnieje wiele osób i organizacji gotowych im pomóc. 

Bibliografia: 

1. Światowa Organizacja Zdrowia. (2022). Poród przedwczesny: Informacje ogólne: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/preterm-birth [dostęp: 15.08.2023] 

1. Czerwińska E., Czynniki wpływające na poród przedwczesny „Ginekologia i Perinatologia Praktyczna” 2018:3 (2); 52-57.  

1. Śmiech O., Bonior J., Poród przedwczesny – etiopatogeneza i leczenie „Sztuka leczenia” 2019:1; 47-56. 
2. Mariańczyk K., Libera A., Rosińska P., Psychologiczne i społeczne czynniki ryzyka porodu przedwczesnego 2020:3.