Rzecznik praw dziecka – co musisz wiedzieć?

Rzecznik praw dziecka jest jednoosobowym organem państwowym, który został ustanowiony przez Konstytucję RP już w 1997 r., jednak po raz pierwszy został powołany w 2000 r. Jego kompetencje i zakres odpowiedzialności reguluje ustawa z 2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka. Co istotne, jest on powoływany przez Sejm i zatwierdzany przez Senat na 5-letnią kadencję. Obecnie funkcję rzecznika praw dziecka pełni Mikołaj Pawlak, który został powołany na to stanowisko w 2018 r., co oznacza, że jego kadencja skończy się w 2022 r.

Podstawowym zadaniem rzecznika praw dziecka jest stanie na straży praw dziecka, które wynikają z różnego rodzaju aktów prawnych, w tym m.in. z Konwencji o prawach dziecka. Przy tym wszelkie działania i interwencje rzecznika muszą uwzględniać prawa i obowiązki rodziców. Oprócz tego powinien on kierować się zawsze dobrem dziecka z uwzględnieniem tego, że jego naturalnym środowiskiem rozwoju jest rodzina. Podstawowe prawa, na których straży stoi rzecznik praw dziecka to: 

• prawo do życia i ochrony zdrowia,
• prawo do wychowania w rodzinie,
• prawo do godziwych warunków socjalnych, 
• prawo do nauki. 

Uprawnienia rzecznika praw dziecka określa ustawa, z której wynika, że może on m.in.: 

• zbadać każdą sprawę na miejscu (bez uprzedzenia), 
• zażądać od różnego rodzaju organów publicznych, organizacji, instytucji (w tym również szkół) wyjaśnień oraz udostępnienia dokumentów (w tym także zawierających dane osobowe), 
• brać udział w postępowaniach w Trybunale Konstytucyjnym dotyczących praw dziecka, a także zgłaszać konieczność wszczynania tego typu postępowań, 
• wziąć udział w sprawach sądowych, dotyczących osób nieletnich (na prawach, które przysługują prokuratorowi), 
• wnieść skargę do sądu administracyjnego, a także zgłosić wniosek o wszczęcie postępowania i w nim uczestniczyć, 
• zlecać przeprowadzanie badań, a także sporządzanie badań i ekspertyz,
• odmówić ujawnienia danych osobowych osoby, od której uzyskał informację o naruszeniu praw lub dobra dziecka (zwłaszcza jeśli uzna to za niezbędne dla ochrony jednostki).

Do rzecznika praw dziecka można zgłosić się z prośbą o pomoc lub interwencję – zwłaszcza, jeśli inne organy władzy publicznej zawodzą lub nie wywiązują się należycie ze swoich obowiązków. Wśród spraw, którymi zajmuje się rzecznik, można wymienić m.in. trudności z uzyskaniem pomocy finansowej (alimentów, zasiłków, świadczeń od pomocy społecznej, renty, mieszkania socjalnego), a także z egzekwowaniem wyroków i postanowień sądów (np. w zakresie kontaktów z dzieckiem).

Oprócz tego można do niego złożyć skargę, jeśli nie zgadzamy się na likwidację placówki oświatowej (szkoły, żłobka, przedszkola). Zdecydowanie najwięcej zgłoszeń do rzecznika praw dziecka dotyczy edukacji – utrudnionego dojazdu do szkół, systemu nauczania, liczby godzin lekcyjnych, niewłaściwego traktowania uczniów przez nauczycieli, dyrekcję bądź rówieśników (zwłaszcza gdy podejmowane interwencje nie przyniosły efektu). 

Innym typem spraw zgłaszanych do rzecznika praw dziecka są sprawy związane ze świadczeniami zdrowotnymi, np. koniecznością ponoszenia opłat za pobyt dziecka w szpitalu czy też odmową udzielenia pomocy lekarskiej.

Z rzecznikiem praw dziecka można skontaktować się na kilka różnych sposobów w zależności od typu sprawy. Każde dziecko, które czuje, że jego prawa lub dobro są naruszane, może skorzystać z Dziecięcego Telefonu Zaufania, który dostępny jest przez całą dobę przez 7 dni w tygodniu. Wystarczy zadzwonić pod numer: 800 12 12 12. 

Na ten numer może zadzwonić każde dziecko, które doświadcza przemocy psychicznej bądź fizycznej (ze strony rówieśników, nauczycieli, członków rodzinny), cyberprzemocy (np. hejtu w Internecie, umieszczania kompromitujących zdjęć), a także kryzysu emocjonalnego bez względu na jego podłoże.  

Co istotne z Dziecięcego Telefonu Zaufania mogą skorzystać również osoby dorosłe w celu zgłoszenia naruszenia praw i dobra dzieci bądź rażących zaniedbań wobec nich. Alternatywną drogą skontaktowania się z rzecznikiem praw dziecka jest czat, który znajduje się na oficjalnej stronie rzecznika (www.brpd.gov.pl). Jest on również dostępny 7 dni w tygodniu przez całą dobę. 

Chcąc zgłosić sprawę do rzecznika praw dziecka, można skorzystać z formularza, dostępnego na oficjalnej stronie rzecznika (www.brpd.gov.pl/kontakt/) lub udać się bezpośrednio do jego biura (ul. Chocimska 6, Warszawa), które czynne jest od poniedziałku do piątku od 8:15 do 16:15. Jeśli chcemy mieć pewność, że zostaniemy przyjęci w danym dniu, to wcześniej należy umówić wizytę (numery telefonu: (22) 583 66 00, 800 12 12 12, adres e-mail: rpd@brpd.gov.pl).