Płaskostopie u dziecka – jak zapobiegać i leczyć?

Płaskostopie definiowane jest jako wada postawy, polegająca na deformacji stopy. Charakteryzuje się ona obniżeniem łuków sklepiających stopę, przez co przylega ona całą swoją powierzchnią do podłoża. Prawidłowo wysklepiona stopa jest wygięta w łuk i styka się z powierzchnią w trzech miejscach: pięty, a także głowami dwóch kości śródstopia – pierwszej i piątej. 

– Płaskostopie jest zniekształceniem stopy polegającym na jej spłaszczeniu. Przyśrodkowa część stopy, tzn. pomiędzy piętą a paluchem, jest wtedy płaska – nie występuje charakterystyczny łuk. Dzieci rodzą się z tzw. płaskostopiem fizjologicznym, które może utrzymywać się do 4.-5. roku życia – mówi Małgorzata Kuczyńska, rehabilitantka medyczna i neurologiczna dzieci i niemowląt z Centrum Medycznego Damiana w Warszawie. 

Bezpośrednią przyczyną płaskostopia u dzieci jest słaby aparat więzadłowo-mięśniowy, który znacząco utrudnia prawidłową stabilizację łuków stopy. Sprzyjają temu: nadwaga, zbyt duże obciążenie stóp, urazy oraz unieruchomienie kończyn przez dłuższy czas.

Rozpoznaniem i leczeniem płaskostopia u dzieci zajmuje się zarówno ortopeda, jak i fizjoterapeuta. Także my sami możemy ocenić, czy nasze dziecko ma platfusa (to potoczna nazwa płaskostopia). 

– Jeśli mamy wątpliwości co do prawidłowości ustawienia stóp przez dziecko, warto skonsultować się z ortopedą lub fizjoterapeutą, który dobierze odpowiednie ćwiczenia. W domu zapewnijmy dziecku swobodę ruchów oraz spędzanie czasu na bosaka – bez skarpet – mówi Małgorzata Kuczyńska.

Płaskostopie fizjologiczne u dziecka

Każde małe dziecko ma płaskostopie fizjologiczne, którego przyczyną jest nadmiernie gruba warstwa podściółki tłuszczowej pod stopami. Jej rolą jest zapewnienie maluchowi odpowiedniej amortyzacji oraz zwiększenie powierzchni podparcia. Dzięki temu dziecko szybciej i sprawniej uczy się chodzić. Płaskostopie fizjologicznie zanika samoistnie i całkowicie w ok. 5. roku życia dziecka na skutek stopniowo zmniejszającej się ilości wspomnianej wyżej podściółki tłuszczowej. 

Jak sprawdzić, czy dziecko ma płaskostopie?

Zanim udamy się do specjalisty, możemy wykonać prosty test, który pomoże nam sprawdzić, czy nasze dziecko ma płaskostopie. Wystarczy poprosić malucha, by stanął boso na podłodze, i spróbować włożyć palce pod środkową część jego stopy.  Innym sposobem na rozpoznanie płaskostopia u dziecka jest zweryfikowanie śladu stopy na mokrym piasku. Jeśli zobaczymy całą odbitą stopę (kształtem przypominającą żelazko), to z dużym prawdopodobieństwem możemy mówić o płaskostopiu.  W takim przypadku należy skonsultować się ze specjalistą w celu potwierdzenia rozpoznania.

Płaskostopiu u dziecka sprzyja nie tylko słaby aparat więzadłowo-mięśniowy, ale również szereg nieprawidłowych nawyków, które można z łatwością wyeliminować. W ramach profilaktyki płaskostopia należy zadbać o: 

• dobór odpowiedniego obuwia – o właściwym rozmiarze, wykonanego z miękkich i elastycznych materiałów,
• brak wczesnego pionizowania dziecka, np. poprzez używanie chodzika czy też zachęcanie dziecka do chodzenia poprzez ciągniecie go za rączki. Takie zachowania mogą skutkować osłabieniem mięśni stóp, 
• swobodę ruchów dziecka, 
• zabawy stópkami,
• zapewnienie dziecku aktywności fizycznej, najlepiej na świeżym powietrzu, 
• prawidłową masę ciała i nieprzekarmianie dziecka, 
• zapoznawanie dziecka z różnymi powierzchniami (trawą, piaskiem, kamyczkami).

Pierwszym krokiem po rozpoznaniu płaskostopia u dzieci jest konsultacja ortopedyczna, podczas której lekarz wykonuje podstawowe badanie stóp i postawy ciała, a następnie ustala plan leczenia. Zwykle jest on wieloetapowy, a jego przebieg uzależniony jest od stopnia zaawansowania wady. Warto wspomnieć, że im wcześniej płaskostopie u dzieci zostanie zdiagnozowane, tym łatwiej je leczyć. 

W przypadku płaskostopia u małych dzieci leczenie zwykle polega na wzmocnieniu mięśni stóp za pośrednictwem ćwiczeń korekcyjnych, wykonywanych pod okiem fizjoterapeuty. Oprócz tego stosuje się wkładki ortopedyczne – specjalistyczne i indywidualnie dobrane. W przypadku gdy leczenie zachowawcze nie przynosi pożądanych rezultatów, wdraża się leczenie zabiegowe, które polega na usztywnieniu kości piętowej i skokowej. 

Ćwiczenia na płaskostopie dla dzieci

1. Ćwiczenie wykonywane w siadzie prostym, polegające na rozciąganiu mięśni trójgłowych łydek. Wystarczy usiąść na płaskim podłożu z nogami wyciągniętymi przed siebie, a następnie kierować palce stóp do wewnątrz. 
2. Ćwiczenie wykonywane w siadzie prostym, polegające na rozciąganiu mięśni trójgłowych łydek oraz wzmacnianiu mięśni ściągających łopatki. Należy usiąść na płaskim podłożu z nogami wyciągniętymi przed siebie, ręce ułożyć w pozycji skrzydełek, na śródstopiu zaczepić skakankę i przyciągać ją maksymalnie do siebie.
3. Ćwiczenie w pozycji siedzącej na krześle, polegające na rozciąganiu mięśni trójgłowych łydek. Należy usiąść na brzegu krzesła, ręce podeprzeć z tyłu, a palce u stóp oprzeć na drewnianym klocku o wysokości co najmniej 10 cm, a następnie opuszczać pięty do ich zgięcia z podłogą. 
4. Ćwiczenie w pozycji stojącej, polegające na rozciąganiu mięśni trójgłowych łydek. Wystarczy ręce ułożyć w pozycji skrzydełek i wykonać przysiad na całych stopach, nie odrywając ich od ziemi oraz utrzymując plecy w pozycji prostej. 
5. Ćwiczenie w pozycji siedzącej, polegające na wzmacnianiu mięśni wysklepiających stopy. Wystarczy usiąść na podłodze w siadzie prostym, dłonie oprzeć na podłodze z tyłu i wykonywać obszerne krążenia stóp.

O lekarzu:

Małgorzata Kuczyńska posiada specjalizacje z rehabilitacji medycznej i rehabilitacji neurologicznej dzieci i niemowląt poświadczone certyfikatami NDT Bobath Basic, Anatomy Trains in Structure&Function, Kinesiology Taping. Pracuje w Centrum Rehabilitacji przy ul. Cybernetyki w Warszawie, będącego częścią Centrum Medycznego Damiana.