Menopauza – co należy o niej wiedzieć?

Menopauza jest okresem w życiu kobiety, który przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) definiowany jest jako ostatnia menstruacja w życiu kobiety, po której nastąpiła przynajmniej półroczna przerwa w miesiączkowaniu. Niemniej jednak przekwitanie rozpoznaje się wówczas, gdy miesiączka nie występuje przez co najmniej 12 miesięcy. Czas ten poprzedza tzw. okres przedmenopauzalny, który charakteryzuje się występowaniem różnych charakterystycznych symptomów, wynikających ze stopniowych zmian metabolicznych i hormonalnych w organizmie kobiety. 

Pod względem biologicznym menopauza jest równoznaczna z wygaśnięciem funkcji reprodukcyjnych jajników, co w praktyce oznacza utratę płodności. Jest to naturalny proces fizjologiczny. Co więcej, menopauzą określa się okres przejściowy pomiędzy prokreacją a wiekiem starczym.

Klimakterium jest okresem biologicznym, który w przeciwieństwie do andropauzy (męskiej menopauzy) występuje u każdej kobiety. Rozpoczyna się ono zwykle pomiędzy 42. a 55. rokiem życia, chociaż w ostatnich latach można zaobserwować stopniowe przesuwanie się górnej granicy wiekowej ze względu na wydłużanie się średniej długości życia. 

W Polsce średni wiek wystąpienia menopauzy to 51 lat. Okres przekwitania uzależniony jest od wielu czynników, w tym m.in. predyspozycji genetycznych, historii ciąż i porodów, długości cyklu miesiączkowego, a także od chorób towarzyszących. Dużą rolę przypisuje się również czynnikom środowiskowym, czyli stylowi życia – diecie i aktywności fizycznej. 

Wczesna menopauza

O przedwczesnej menopauzie możemy mówić wówczas, gdy u kobiety poniżej 40. roku życia, zanika miesiączka i nie ma innych przyczyn mogących mieć na to wpływ. Narażone są na nią przede wszystkim te kobiety, u których w rodzinie (u mamy lub babci) stwierdzono przypadki przedwczesnego klimakterium. 

Oprócz predyspozycji genetycznych do jej wystąpienia mogą przyczyniać się również: choroby nowotworowe jajników, choroby autoimmunologiczne (np. celiakia, choroba Hashimoto, cukrzyca typu 1, reumatoidalne zapalenie stawów, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, etc.), usunięcie jajników i macicy, a także niewłaściwy styl życia (stosowanie niezdrowej diety, brak aktywności fizycznej, życie w permanentnym stresie).

Objawy menopauzalne zwykle zaczynają pojawiać się na kilka lat przed zanikiem miesiączkowania. Wynikają one ze stopniowego spadku estrogenów i progesteronu, co oddziałuje negatywnie nie tylko na funkcjonowanie układu rozrodczego, ale również krwionośnego, nerwowego, moczowego, a także skóry i wątroby. 

Pierwszym symptomem, który mogą zaobserwować u siebie kobiety pomiędzy 40. a 50. rokiem życia są rzadsze, mniej obfite i nieregularne miesiączki. Niemniej jednak największym stopniem uciążliwości charakteryzują się objawy związane z gwałtownymi spadkami hormonów żeńskich. 

Najczęstsze objawy menopauzy to: 

• całkowity zanik krwawienia miesiączkowego,
• zaburzenia snu,
• poczucie zmęczenia i wyczerpania,
• problemy z pamięcią i koncentracją,  
• zmniejszenie poziomu libido (popędu seksualnego),
• chwiejność emocjonalna, 
• zawroty i ból głowy,
• zlewne nocne poty,
• uderzenia gorąca,
• kołatanie serca,
• suchość pochwy,
• nietrzymanie moczu,
• wodnista wydzielina z pochwy,
• nawracające zapalenia dróg moczowych,
• wypadanie włosów,
• bóle kostno-stawowe,
• ból krzyża,
• przybieranie na wadze.

Objawy towarzyszące przekwitaniu w znaczącym stopniu obniżają codzienną jakość życia, mogą również negatywnie wpływać na relację z partnerem, a także przekładać się na strefę zawodową. Stopień uciążliwości symptomów menopauzy uzależniony jest od wielu aspektów, w tym m.in. predyspozycji genetycznych oraz stylu życia. 

– Brak potrzeb seksualnych, zaburzenia podniecenia seksualnego, zaburzenia orgazmu, bolesne stosunki to najczęściej wskazywane zaburzenia seksualne kobiet w okresie klimakterium. Odpowiedzialne za ten fakt jest zmniejszenie stężenia estrogenów i androgenów, obniżony poziom estrogenów wpływa na spadek aktywności seksualnej, a zmiana wartości testosteronu powoduje brak zainteresowania seksem. Zaburzenia w przepływie krwi przez srom i pochwę decydują o mniejszym dopływie hormonów – mówi Jolanta Olszewska, pielęgniarka.

W rozumieniu medycznym mianem menopauzy określa się wystąpienie ostatniej miesiączki. Niekiedy jednak, potocznie, chociaż nie do końca poprawnie, terminu tego używa się w celu opisania okresu premenopauzalnego, charakteryzującego się występowaniem uciążliwych symptomów. Objawy w postaci chwiejności emocjonalnej, zaburzeń snu, uderzeń gorąca, obniżenia popędu seksualnego pojawiają się na kilka lat przed całkowitym zatrzymaniem miesiączkowania. Zwykle okres przedmenopauzalny trwa ok. 8–10 lat i charakteryzuje się różnym stopniem nasilenia symptomów.

Menopauza nie jest chorobą, a naturalnym i nieuchronnym procesem biologicznym, zachodzącym w organizmie każdej kobiety pomiędzy 40. a 50. rokiem życia. Wobec tego nie możemy mówić o jej leczeniu, a jedynie o łagodzeniu stopnia uciążliwości towarzyszących objawów. 

Jednym ze sposobów łagodzenia symptomów menopauzy jest hormonalna terapia zastępcza, która polega na sztucznym zwiększaniu poziomu hormonów żeńskich – estrogenu i progesteronu. Jest ona skuteczną formą zapobiegania osteoporozie, której występowanie u kobiet jest ściśle powiązane z okresem menopauzalnym. Terapia hormonalna długo uznawana była za kontrowersyjną ze względu na ryzyko wystąpienia skutków ubocznych na czele z miażdżycą i chorobami nowotworowymi. Niemniej jednak wiele współczesnych badań naukowych zaprzecza szkodliwości tej terapii, jednocześnie udowadniając jej skuteczność w ograniczaniu uciążliwości objawów menopauzy. 

Alternatywą dla terapii hormonalnej jest ziołolecznictwo. Na symptomy przekwitania można używać ziół, będących źródłem fitoestrogenów – związków roślinnych, które charakteryzują się podobnym działaniem do kobiecych estrogenów. Mowa tu o takich ziołach, jak: soja zwyczajna, pluskwica groniasta czy niepokalanek pieprzowy. 

W okresie menopauzalnym należy szczególną uwagę przyłożyć do swojego stylu życia, w tym przede wszystkim zadbać o profilaktykę nadwagi i otyłości poprzez stosowanie odpowiednio zbilansowanej diety oraz wdrożenie lekkiej bądź umiarkowanej aktywności fizycznej.