Syrop na kaszel dla dzieci – jaki wybrać?

Kaszel to najczęstszy objaw chorób układu oddechowego, zaś sam odruch kaszlowy jest jednym z podstawowych fizjologicznych mechanizmów ułatwiających oczyszczanie dróg oddechowych. Celem prowokowania lub mimowolnego odruchu kaszlowego jest usunięcie zalegającej wydzieliny z dolnych dróg oddechowych. Ze względu na czas trwania kaszlu wyróżnia się kaszel ostry i przewlekły. Z kolei ze względu na charakter kaszel dzielimy na suchy i produktywny, czyli mokry. Kaszel ostry trwa do 3 tygodni, zaś przewlekły nie ma jednoznacznie zdefiniowanych ram czasowych.

Wśród najczęstszych przyczyn kaszlu ostrego u dzieci wymienia się infekcje górnych i dolnych dróg oddechowych (głównie wirusowe). To wirusy najczęściej wywołują kaszel u dziecka. Drugą najpopularniejszą przyczyną jest astma, zapalenia płuc i powikłania zapaleń płuc, odma, przewlekłe choroby płuc i wrodzone wady układu oddechowego. Przyczyn kaszlu przewlekłego jest więcej. Najczęściej diagnozuje się nieswoisty kaszel poinfekcyjny, zespół kaszlu z górnych dróg oddechowych, astmę, przewlekające się bakteryjne zapalenie oskrzeli, rozstrzenie oskrzeli. Znacznie rzadziej przewlekły kaszel wywołuje mukowiscydoza, wady wrodzone, zespół nieruchomych rzęsek, dysplazja oskrzelowo-płucna, refluks żołądkowo-przełykowy i jego pozaprzełykowa manifestacja – refluks krtaniowo-gardłowy, śródmiąższowe choroby płuc. Przyczyną przewlekłego kaszlu u dzieci może być też narażenie na dym tytoniowy i inne zanieczyszczenia, a także czynniki związane z rozwojem emocjonanym – kaszel nawykowy, psychogenny.

Niekoniecznie czas trwania kaszlu będzie decydował o sposobie jego leczenia. Znacznie ważniejsza jest przyczyna oraz rodzaj kaszlu, czyli to, czy kaszel jest mokry czy suchy. Co do zasady: leki przeciwkaszlowe podaje się wyłącznie w przypadku kaszlu suchego, zaś wykrztuśne wyłącznie w leczeniu kaszlu mokrego. Źle dobrany do kaszlu lek może nasilić objawy kaszlu.

Wskazania do stosowania leków przeciwkaszlowych u dzieci są bardzo ograniczone i dotyczą wyłącznie suchego, uporczywego kaszlu. Skuteczność znanych leków przeciwkaszlowych jest umiarkowana, zaleca się głównie łagodzenie objawów kaszlu oraz leczenie jego przyczyny.

Leki na suchy kaszel dzielą się na te o działaniu ośrodkowym i obwodowym. Lek o działaniu obwodowym, który dostępny jest w polskich aptekach i który można podawać dzieciom powyżej 2. roku życia, to lewodropropizyna. To lek bezpieczny. Z kolei leki ośrodkowe, takie jak butamirat, dekstrometorfan czy kodeina, obarczone są znacznie większym ryzykiem działań niepożądanych, a co więcej mają niską skuteczność w leczeniu kaszlu u dzieci.

Co ciekawe, niektóre badania wykazały, że słodkie syropy przeciwkaszlowe nie są bardziej skuteczne niż placebo, co nie oznacza, że nie warto ich stosować. Syropy niezawierające substancji farmakologicznie czynnych są bezpieczne, łagodzą podrażnienie gardła i pozwalają dziecku spokojnie przespać noc. Nie jest to jednak równoznaczne z leczeniem. Dobrym pomysłem jest podanie miodu jako sposobu na złagodzenie kaszlu przy ostrej infekcji. W badaniach wykazano, że jest on nieco skuteczniejszy niż placebo i osiągnął lepsze wyniki niż difenhydramina. Efekt przeciwkaszlowy był porównywalny do efektu, jaki obserwuje się po podaniu dekstrometorfanu. Niemniej miód na kaszel to sposób doraźny – odradza się podawania miodu niemowlętom, a starsze dzieci nie powinny jeść go na noc przez dłuższy czas z uwagi na zdrowie zębów.

– W łagodzeniu kaszlu, oprócz unikania czynników drażniących, pomocne są inhalacje solą fizjologiczną (mogą łagodzić podrażnienie krtani). Zmniejszenie nasilenia kaszlu można także uzyskać, stosując olejki eteryczne. Wtarcie wazeliny z dodatkiem olejków eterycznych w skórę klatki piersiowej na 30 min przed snem zmniejszało (w porównaniu z zastosowaniem samej wazeliny lub brakiem interwencji) nasilenie nocnego kaszlu w przebiegu ostrej infekcji układu oddechowego – czytamy w „Rekomendacjach postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w kaszlu u dzieci dla lekarzy POZ” opracowanych przez ekspertów Polskiego Towarzystwa Pneumonologii Dziecięcej, Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc oraz Polskiego Towarzystwa Alergologicznego.

Leczenie kaszlu produktywnego polega na wspomaganiu organizmu w usuwaniu nadmiaru wydzieliny oraz na normalizowaniu wydzielania śluzu w drogach oddechowych. W tym celu stosuje się leki mukoaktywne, a wśród nich: 

• leki sekretolityczne (wykrztuśne), które ułatwiają usunięcie wydzieliny wskutek zwiększenia jej nawodnienia i objętości oraz zmniejszenia lepkości lub na drodze odruchowej (podrażnienie nerwu błędnego), 
• mukoregulatory (np. karbocysteina dla dzieci powyżej 2. roku życia) – normalizują wydzielanie śluzu, przywracając prawidłowy skład i ilość wydzieliny, 
• leki mukolityczne (erdosteina, N-acetylocysteina po 2. roku życia), które zmniejszają lepkość wydzieliny,
• leki mukokinetyczne (bromheksyna po 1. miesiącu życia, ambroksol po 1. roku życia, które pobudzają transport śluzowo-rzęskowy, wywierając wpływ na pracę rzęsek.

Co ważne, niektóre leki działają na kilka różnych sposobów, w ten sposób zwiększając swoją skuteczność. Osmotyczne działanie mają również inhalacje z soli hipertonicznej (3-7 proc.). Przy podawaniu leków mukolitycznych i wykrztuśnych bardzo ważne jest pilnowanie dawkowania oraz nawodnienia dziecka

W aptekach znaleźć można syropy, które w swoim składzie mają wyłącznie roślinne składniki. W zależności od rodzaju preparatu są to wyciągi z różnych roślin lub receptury oparte na jednej roślinie.

Syropy te nie zawsze sprzedawane są jako leki, niektóre z nich zarejestrowane są jako suplementy diety. Choć roślinne preparaty na kaszel są bardzo popularne, nie są tak dobrze przebadane jak leki. Wykazują pewne działanie, jednak nie każdy syrop będzie zawierał te substancje, których skuteczność jest potwierdzona.

Wśród najpopularniejszych roślin używanych do leczenia kaszlu jest bluszcz pospolity (w połączeniu z tymiankiem wykazuje istotne zmniejszenie nasilenia i długości trwania kaszlu w porównaniu z placebo – badanie na osobach dorosłych), pelargonia afrykańska, jeżówka purpurowa oraz porost islandzki. Niestety jakość badań, które miały sprawdzić skuteczność roślinnych preparatów na kaszel, do tej pory była raczej niskiej jakości.

– Dzieciom poniżej 2. roku życia nie należy podawać leków objawowych stosowanych w zakażeniach układu oddechowego, tzw. leków OTC, do których zalicza się m.in. leki przeciwkaszlowe, mukoaktywne, przeciwhistaminowe, ze względu na brak udowodnionego działania w tej grupie wiekowej oraz duże ryzyko wystąpienia poważnych objawów niepożądanych – ostrzegają eksperci.

W leczeniu kaszlu u dziecka należy pamiętać, że kaszel mokry jest odruchem obronnym – jego celem jest usunięcie wydzieliny z dróg oddechowych, zatem nie powinien być on rygorystycznie zwalczany. Co więcej, dziecko powinno dużo pić, a także powinniśmy zadbać o drożność nosa oraz nawilżenie śluzówek – sprawdzą się inhalacje z soli fizjologicznej i nawilżacze powietrza.