Czerniak u dzieci – czym jest i jak leczyć?

Czerniak to złośliwy nowotwór skóry, błon śluzowych oraz błony naczyniowej oka. Objawy najczęściej obserwuje się na niezmienionej skórze, jednak możliwe jest ich wystąpienie na podłożu niebezpiecznych znamion barwnikowych. W szczególności chodzi o bardzo rozległe znamiona wrodzone. Co ważne, możliwa jest przezłożyskowa transmisja czerniaka do płodu od matki. Wrodzony czerniak występuje niezwykle rzadko.

Do 4. roku życia objawy czerniaka najczęściej pojawiają się w okolicy głowy i szyi, rzadziej na tułowiu. W ostatnich latach odnotowuje się wzrost zachorowań na czerniaka zarówno wśród dzieci, jak i dorosłych. Tendencja ta jest widoczna przede wszystkim u dziewcząt w wieku nastoletnim – w ich wypadku czerniaka najczęściej diagnozuje się na tułowiu i kończynach dolnych. Co do zasady, im młodsze dziecko, tym wpływ promieniowania UV na wystąpienie czerniaka jest mniejszy.

Warto wiedzieć, że czerniak to nie to samo co rak skóry. Czerniak jest nowotworem złośliwym pochodzenia nienabłonkowego. – Rak skóry to w zasadzie trzy nowotwory o różnym przebiegu. Najczęstszy wśród diagnozowanych nowotworów skóry jest rak podstawnokomórkowy o przebiegu wieloletnim. Rzadziej występuje rak płaskonabłonkowy skóry, który jest nowotworem dynamicznie postępującym. Trzeci nowotwór skóry to czerniak, które źle rokuje i często daje przerzuty – czytamy na portalu onkologicznym ZwrotnikRaka.pl.

Czerniak u dzieci w większości przypadków występuje na skórze zdrowej – dotyczy to ponad połowy odnotowanych przypadków czerniaka u dzieci. Najczęstszym objawem czerniaka jest zmiana na skórze, która jest niesymetryczna, ma niejednolite zabarwienie, średnicę większą niż 6 mm oraz nieregularne brzegi. Cechą charakterystyczną zmian nowotworowych na skórze jest też tempo, w jakim znamię zmienia wygląd. Czerniak ewoluuje dość szybko.

Najczęściej zmiany na początku nie są bolesne, przez co nie budzą niepokoju, łatwo jest je przeoczyć. Czujność powinno wzbudzić uczucie swędzenia w okolicy zmiany oraz jego dynamiczne powiększanie się. Niepokój powinna budzić każda zmiana o różowym zabarwieniu, pojawienie się obwódki zapalnej wokół znamienia, owrzodzenie, drobne nadżerki w obrębie znamienia, pojawienie się krwawienia oraz guzków satelitarnych. Dodatkowym objawem czerniaka jest też powiększenie się okolicznych węzłów chłonnych.

Ryzyko wystąpienia czerniaka jest tym większe, im więcej na skórze jest znamion barwnikowych. Szkodliwie działa na nie również promieniowanie UV, zwłaszcza u osób o jasnej karnacji. Zasadniczo im większe znamię u dziecka, tym większe ryzyko transformacji nowotworowej. Niektórzy rodzice zastanawiają się nad profilaktycznym usuwaniem potencjalnie niebezpiecznych znamion. Nie ma jednak takich wskazań. Jeśli pieprzyk pozostaje niepodejrzany w badaniu dermatoskopowym, nie usuwa się go.

W porównaniu ze zmianami nowotworowymi na skórze osób dorosłych, czerniak u dzieci jest grubszy, a także częściej występują przerzuty. Mimo to rokowania u dzieci z czerniakiem są lepsze niż u dorosłych. Nawet 80 proc. chorych na czerniaka dzieci żyje z nowotworem 10 lat.

Każde znamię, które budzi niepokój, warto skonsultować z lekarzem. Wczesna interwencja i rozpoznanie czerniaka wpływa na skuteczność leczenia.

– Najważniejszym elementem pozwalającym na wczesne rozpoznanie czerniaka jest badanie skóry całego ciała. Zalecanym badaniem, wykorzystywanym we wczesnej diagnostyce onkologicznej raka skóry, jest dermatoskopia lub wideodermatoskopia. W przypadku licznych znamion atypowych dobrą praktyką jest gromadzenie dokumentacji fotograficznej zmian lub całej powierzchni skóry i porównywanie wykonanych zdjęć w kolejnych sekwencjach czasowych. Podstawą rozpoznania czerniaka skóry jest histopatologiczne badanie całej wyciętej chirurgicznie zmiany barwnikowej – wyjaśnia portal ZwrotnikRaka.pl.

Celem badania histopatologicznego jest określenie stadium zaawansowania zmiany zgodnie z obowiązującymi klasyfikacjami czerniaka. W diagnozowaniu czerniaka bardzo ważne są również badania molekularne. Po ocenie stadium choroby można wybrać drogę leczenia.

Co ważne, dokładna obserwacja zmiany pozwala w 90 proc. ustalić rozpoznanie kliniczne. Rozpoznanie czerniaka potwierdza się badaniem cytologicznym (poprzez wymaz z owrzodzenia) lub histopatologicznym usuniętej z marginesem zdrowej skóry zmiany. Dodatkowo wykonuje się podstawowe badania krwi, próby wątrobowe, aktywność dehydrogenazy mleczanowej, badanie rentgenowskie RTG klatki piersiowej oraz badanie ultrasonograficzne USG jamy brzusznej i regionalnych węzłów chłonnych.

Leczenie czerniaka u dzieci opiera się na tych samych zabiegach, co leczenie u dorosłych. Przede wszystkim poleca się usuwać zaobserwowane podejrzane zmiany, zanim ewoluują one w czerniaka – na wyciętym znamieniu robi się wspomniane już badanie histopatologiczne. Zazwyczaj usuwa się całą zmianę wraz z 1-3 mm zdrowej tkanki. Jeśli znamię jest bardzo rozległe, wycina się jego część, by nie oszpecić dziecka.

Jeśli diagnoza czerniaka się potwierdza, usuwa się całą zmianę plus margines zdrowej skóry. Kiedy znamię ma 1 mm, dodatkowo usuwa się 1 cm zdrowej skóry wokół. Czerniaki grubsze niż 2 mm usuwa się z dwucentymetrowym marginesem. Wycinanie zmiany skórnej jest podstawową formą leczenia czerniaka, jednak poza zabiegiem chirurgicznym stosuje się także biopsję węzła wartowniczego, która pozwala na wykrycie przerzutów w węzłach chłonnych.

Jeśli badanie potwierdzi wystąpienie przerzutów, konieczne jest leczenie uzupełniające. Klasyczna chemioterapia czy radioterapia stosowane są w ograniczonych przypadkach czerniaka. Przy diagnozie czerniaka bez przerzutów do węzłów chłonnych rokowanie na przeżycie to ok. 5 lat dla 90 proc. przypadków. Rokowanie to spada do 80 proc. przy przerzutach do węzłów, zaś w przypadku obecności przerzutów odległych rokowanie spada do 60 proc.

Co ważne, zmiany skórne mogą być objawem innych nowotworów: białaczki, neuroblastomy czy histiocytozy. Bardzo rzadko zdarza się, by skóra była miejscem przerzutów innych nowotworów.