Hipotonia mięśniowa u niemowląt – objawy, przyczyny, leczenie

Hipotonia mięśniowa (obniżone napięcie mięśniowe) to zmniejszony opór na bierne przesuwanie kończyny. Pojawia się, gdy dochodzi do nieprawidłowości we współdziałaniu układów nerwowego i mięśniowego – droga impulsu nerwowego, który biegnie z mózgu do mięśni szkieletowych, zostaje zakłócona, w wyniku czego występuje niewystarczająca reakcja na bodziec.

Stanem przeciwstawnym do hipotonii mięśniowej jest hipertonia mięśniowa, czyli wzmożone napięcie mięśniowe.

Pierwsza kontrola napięcia mięśniowego ma miejsce tuż po porodzie. Ocena noworodka odbywa się na podstawie skali Apgar, a jednym z pięciu kontrolowanych parametrów jest napięcie mięśniowe (łącznie noworodek może otrzymać dziesięć punktów – za każdy parametr maksymalnie dwa punkty). Punkty za napięcie mięśniowe:

• całkowita wiotkość – zero punktów,
• słabe napięcie mięśni zginaczy i prostowników – jeden punkt,
• czynne ruchy – dwa punkty.

Zdarza się, że hipotonia mięśniowa nie jest rozpoznawana na tym etapie, na nieprawidłowości w napięciu mięśniowym mogą zwrócić uwagę rodzice lub pediatra podczas wizyty kontrolnej.

Jak rozpoznać hipotonię mięśniową? Naszą uwagę powinno zwrócić zachowanie dziecka – to, że jest ono mało aktywne, nie próbuje zmieniać pozycji, nie interesuje się swoim ciałem (nie wyciąga rączek, nie chwyta stópek), nie płacze. Wokalizacja pojawia się dopiero w momencie, gdy bierzemy je na ręce. Maluch protestuje przed zmianą pozycji, jego ciało zdaje się dopasowywać do nas, jest wiotkie.

Hipotonia mięśniowa sprawia, że rozwój psychoruchowy dziecka jest opóźniony – później niż jego rówieśnicy z prawidłowym napięciem mięśniowym zdobywa ono nowe umiejętności, takie jak podnoszenie główki, siadanie czy podnoszenie się. Rodzice mogą zaobserwować następujące objawy:

• niepodnoszenie główki, 
• brak zabawy rączkami czy nóżkami, 
• niechwytanie przedmiotów, 
• nieprzewracanie się na boki
• krztuszenie się podczas jedzenia.

U dzieci z hipotonią mięśniową obserwujemy także hipermobilność stawów. Ich ciało „szuka” podpór, ruchy są nieskoordynowane, wydają się przypadkowe.

Hipotonia mięśniowa może towarzyszyć nieprawidłowościom w ośrodkowym układzie nerwowym, rzadziej jest związana ze schorzeniami obwodowego układu nerwowego. Może być objawem m.in. zespołu Downa, zespołu Pradera-Williego, rdzeniowego zaniku mięśni, wrodzonych dystrofii mięśniowych czy chorób tkanki łącznej.

Inne przyczyny hipotonii mięśniowej to:

• niedotlenienie podczas porodu,
• krwawienie śródczaszkowe,
• zakażenie układu nerwowego,
• niska waga urodzeniowa,
• długotrwała żółtaczka.

Musimy jednak pamiętać, że hipotonia mięśniowa nie zawsze jest związana z chorobą. Obniżone napięcie może być cechą osobniczą lub fizjologią – u dzieci urodzonych przedwcześnie hipotonia mięśniowa związana jest z niedojrzałością układu nerwowego. Wraz z rozwojem, przy wsparciu fizjoterapii, napięcie wraca do normy. Hipotonia nie zawsze jest patologią – obniżone napięcie może być w granicach normy lub być przejściowe.

Jeśli podejrzewamy, że nasze dziecko ma hipotonię mięśniową, nie kierujmy się od razu do gabinetu fizjoterapeuty. Podstawą jest ustalenie przyczyny hipotonii oraz jej stopnia, a tym zajmuje się neurolog.

Leczenie hipotonii mięśniowej zależy od jej stopnia oraz tego, czy jest jedynym zaburzeniem w rozwoju dziecka, czy towarzyszy innym schorzeniom. W przypadku lekkiego obniżenia napięcia może dojść do jego samoistnego wyrównania; wystarczającym wsparciem mogą się okazać codzienne czynności, jak odpowiednie układanie czy aktywizowanie dziecka.

Podstawą leczenia hipotonii mięśniowej jest rehabilitacja. Wykorzystuje się metodę Vojty, metodę Bobath czy PNF (Proprioceptive Neuromuscular Facilitation, torowanie nerwowo-mięśniowe). W przypadku starszych dzieci jedną z form terapii może być także metoda ruchu rozwijającego Weroniki Sherborne.

Hipotonia mięśniowa, która nie jest związana z upośledzeniem mózgu ani chorobami genetycznymi, nie wpływa na rozwój intelektualny dziecka, a na jego rozwój psychoruchowy. Niemowlę mało się porusza, nie jest chętne do zdobywania nowych doświadczeń. Aby pomóc dziecku z hipotonią mięśniową, powinnyśmy zachęcać je do aktywności – nie tylko w czasie rehabilitacji, ale i w domu. Zmieniajmy ułożenie dziecka, uczmy go świadomości ciała (np. podczas zabaw na piłce), motywujmy do działania, np. podsuwając zabawki, które mogą być zachętą do wyciągania rączek, czy zakładając skarpetki z wszytą grzechotką.