Zespół stresu elektronicznego – jak uchronić przed nim dziecko?

Zespół stresu elektronicznego stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia psychicznego nie tylko dzieci, ale również nastolatków i osób dorosłych. Jest to zaburzenie wywoływane przez nadmierne korzystanie ze zdobyczy nowych technologii – telewizora, tabletu, smartfona itd. Powoduje ono przeciążenie układu nerwowego człowieka, czyli tzw. przebodźcowanie, co znajduje bezpośrednie odzwierciedlenie w zachowaniu dziecka i negatywnie oddziałuje na jego rozwój psychofizyczny. 

Wedle definicji zaproponowanej przez dr Victorię Dunckley – psychiatrę dziecięcą i autorkę wielu książek o rozwoju dziecka – zespół stresu elektronicznego to nic innego jak rozregulowanie, czyli niezdolność do zarządzania własnymi emocjami i modulowania nastroju. Zbyt długie „przebywanie” w świecie cyfrowym działa dezorganizująco na pracę nie tylko układu nerwowego, ale również hormonalnego. Może to skutkować nawet rozwojem depresji dziecięcej i ADHD, a u dzieci bardziej odpornych – zaburzeniami zachowania.

Bezpośrednich przyczyn zespołu stresu elektronicznego należy upatrywać w nadmiernym korzystaniu z urządzeń elektronicznych. Nie mają tu znaczenia treści, z którymi obcuje nasze dziecko (chociaż wywierają one istotny wpływ na jego psychikę), dlatego zgubne może być przekonanie, że bajki i treści edukacyjne wyświetlane na ekranie telewizora, smartfona czy tabletu mają pozytywny wpływ na naszą pociechę. Oczywiście wiele zależy od tego, ile czasu codziennie dziecko spędza w świecie cyfrowym – to, co dla nas może wydawać się chwilą, dla organizmu dziecka może być już destrukcyjne. 

Pojawienie się zespołu stresu elektronicznego uzależnione jest również od tego, w jaki sposób dziecko korzysta ze zdobyczy nowych technologii. Może być to forma interaktywna, pasywna bądź pobudzająca. Przykładem pierwszej z nich są te treści, które wymagają od dziecka aktywnego uczestnictwa: gry komputerowe, media społecznościowe, gry wideo, surfowanie po internecie, rozmowy przez komunikatory czy nawet zapping, czyli skakanie po kanałach telewizyjnych. Z kolei pasywne korzystanie z urządzeń elektronicznych polega na oglądaniu filmu, serialu lub innego materiału. Ostatnią formą spędzania czasu w świecie cyfrowym jest forma pobudzająca, która jest najbardziej niebezpieczna dla psychiki młodego człowieka. Polega ona na obcowaniu z treściami wpływającymi negatywnie na układ nerwowy dziecka – mowa tu o bajkach przemocowych, filmach akcji, horrorach i innych materiałach, które nie są dostosowane do wieku odbiorcy. 

Nadmierna interakcja dzieci i młodzieży z urządzeniami elektronicznymi negatywnie wpływa na ich układ nerwowy. Wprawia go w stan przetrwania i wysyła do mózgu komunikat: „walcz lub uciekaj”, co dodatkowo prowadzi do przebodźcowania. Nie bez znaczenia w tym kontekście jest również to, że zdobycze nowych technologii nadmiernie stymulują układ nagrody i odpowiadają za wydzielanie dopaminy. Skutkuje to problemami z odczuwaniem przyjemności.

Zespół stresu elektronicznego negatywnie oddziałuje na rozwój dziecka, jego zachowanie oraz relacje z rodziną i rówieśnikami. Jego następstwem jest rozregulowanie układów nerwowego i hormonalnego naszej pociechy, co może się objawiać: 

• nadpobudliwością, 
• agresją i autoagresją, 
• rozregulowanym rytmem biologicznym,
• skróceniem snu głębokiego, 
• obniżeniem nastroju, 
• nerwowością, 
• zaburzeniami uwagi i koncentracji, 
• obniżeniem poziomu zapamiętywania, 
• nieumiejętnością akceptacji porażek i rozczarowań, 
• nadmiernym pobudzeniem przy jednoczesnym zmęczeniu. 

U dzieci, które zbyt często korzystają z urządzeń elektronicznych, odnotowuje się zwiększone ryzyko wystąpienia depresji dziecięcej czy też zaburzeń zachowania w formie ADHD.

Podstawą w profilaktyce zespołu stresu elektronicznego jest ograniczenie dziecku dostępu do zdobyczy nowych technologii. Według zaleceń specjalistów maluchy do drugiego roku życia nie powinny w ogóle obcować z urządzeniami elektronicznymi, dzieci w przedziale wiekowym od dwóch do pięciu lat – maksymalnie 20 minut dziennie, dzieci w przedziale wiekowym od sześciu do dziesięciu lat – maksymalnie 60 minut, a starszaki i młodzież – maksymalnie dwie godziny. Tego czasu należy przestrzegać, jednocześnie kontrolując, z jakimi treściami obcuje nasza pociecha (z poszanowaniem prawa do prywatności – zwłaszcza w kontekście nastolatków).

Jeśli u swojego dziecka zaobserwujemy symptomy zespołu stresu elektronicznego, to w pierwszej kolejności należy zgłosić się z nim do psychologa i wdrożyć zarekomendowane przez niego postępowanie terapeutyczne. Jednym ze sposobów leczenia objawów wywołanych przez nadmierne korzystanie z urządzeń elektronicznych jest tzw. detoks cyfrowy polegający na całkowitym odcięciu dziecka od nowych technologii. Warto jednak pamiętać, że może się to spotkać z różnymi reakcjami dziecka – począwszy od krzyku przez groźby aż po autoagresję. 

Dobrym pomysłem jest zaproponowanie dziecku alternatywnych sposobów spędzania wolnego czasu – możemy wykorzystać to jako pretekst do pogłębienia relacji ze swoją pociechą. Należy mieć jednak na uwadze, że detoks cyfrowy powinien trwać co najmniej trzy tygodnie. Po tym czasie można stopniowo udostępniać dziecku urządzenia elektroniczne, pamiętając o kontroli czasu i treści, z jakimi ono obcuje.