BMI dla dzieci – jak monitorować zdrowy rozwój malucha?

BMI (Body Mass Index) to specjalne wyliczenie, które wskazuje, czy waga jest odpowiednia w stosunku do naszego wzrostu. Indeks masy ciała został opracowany już prawie 200 lat temu przez belgijskiego matematyka i statystyka Adolphe Queteleta.  

Od ogłoszenia kalkulatora w 1832 roku do tej pory nie wymyślono lepszego (i tak prostego przy okazji) sposobu na szybką ocenę wagi. Oczywiście BMI nie jest narzędziem idealnym, nie uwzględnia specyfiki płci, wieku, budowy układu kostnego czy też rozmieszczenia tkanki tłuszczowej, nie za bardzo sprawdza się też u osób uprawiających sport. Z dużym prawdopodobieństwem jednak BMI odpowiada na pytanie, czy nasze ciało jest w normie, czy mamy nadwagę, otyłość czy niedowagę.  

Ponieważ normy BMI dla dorosłych i dzieci są różne, od lat korzystamy z osobnego kalkulatora BMI dla dorosłych i dla dzieci. Przed erą komputerów wyliczeń dokonywano ręcznie, wykorzystując dwa parametry: masę ciała w kilogramach i wzrost podniesiony do kwadratu. Teraz proste kalkulatory do obliczana BMI znajdziemy na wielu stronach internetowych.  

By obliczyć BMI dziecka, potrzebujemy znać jego wagę i wzrost. Następnie obliczamy BMI według tego samego wzoru co u dorosłych (BMI = masa ciała (kg)/wzrost (m)2), ale do prawidłowej interpretacji potrzebujemy nanieść wynik na siatkę centylową. Uzyskaną wartość zaznacza się na lewej pionowej linii siatki. Na linii poziomej odszukujemy wiek dziecka. Punkt przecięcia tych linii da nam ostateczny wynik.  

Siatki centylowe zostały opracowane z uwzględnieniem płci dziecka i w odniesieniu do całej populacji zamieszkującej dany kraj. Poza siatkami centylowymi BMI mamy także inne siatki, m.in. wzrostu, wagi, obwodu głowy czy ciśnienia tętniczego krwi. Porównując na siatce parametry dziecka, można sprawdzić, jak rozwija się ono w porównaniu do rówieśników.  

Tabele centylowe BMI – jak je interpretować? 

Ponieważ każde dziecko ma inne geny, które wpływają na jego wzrost czy budowę, interpretacja wyników powinna być dokonana przez lekarza. To założenie jest bardzo ważne, bo niekiedy dziecko znajduje się w innym miejscu na skali niż jego grupa populacyjna, ale warunkują to określone czynniki i jego parametry będą w normie, choć z siatki może to nie wynikać. Do interpretacji wykorzystuje się także informacje z poprzednich pomiarów, uwzględnia się także fakt, że dzieci rozwijają się z różną dynamiką.  

Normy BMI dla dzieci w różnym wieku 

Zgodnie z siatkami centylowymi prawidłowe BMI u dzieci w wieku 3-18 lat wynosi 14-17. Poniżej 14 BMI jest niedowaga, powyżej 17 BMI – nadwaga, a od 19 BMI zaczyna się otyłość. Na siatce centylowej wartości te wyglądają następująco:  

• poniżej 5. centyla – niedowaga, 
• między 5. a 85. – prawidłowa waga,  
• powyżej 85. centyla – nadwaga,  
• powyżej 95. centyla – otyłość. 

Jak rozumieć te wyniki? Przede wszystkim oceniamy je w odniesieniu do płci i wieku dziecka.  Jeśli dziecko znajdzie się na siatce np. na 97. centylu, to znaczy, że 97 proc. dzieci w jego wieku ma niższą wartość, czyli nasz maluch znajduje się w grupie dzieci otyłych. Jeśli jego waga lokuje się na 50. centylu, to znaczy, że połowa dzieci w jego wieku ma BMI niższe a druga połowa wyższe.  

Zarówno niedowaga, jak i nadwaga u dziecka to wskazówka, pokazująca, że w przyszłości u dziecka mogą wystąpić problemy zdrowotne. Dlatego tak ważne jest ocenianie rozwoju dziecka i podejmowanie zaleconych przez lekarza działań, by poprawić te wyniki.  

Wysokie BMI u dzieci 

Jeśli dziecko ma zbyt wysokie BMI, wskazujące nadwagę lub otyłość, konieczne jest skonsultowanie tego wyniku z lekarzem pediatrą, a nierzadko także z dietetykiem.  

Zbyt wysoka waga to ryzyko dla zdrowia dziecka już teraz, ale także w przyszłości. Nadmierna waga ogranicza sprawność fizyczną dziecka i może przyczynić się do wystąpienia u niego w przyszłości cukrzycy typu II, nadciśnienia tętniczego czy miażdżycy.  

Problem otyłości dzieci i dorosłych w ostatnich latach urósł do rangi choroby cywilizacyjnej. Ocenia się, że z nadmierną wagą mierzy się już nawet co trzecie dziecko w Polsce. Otyłość należy leczyć, im szybciej podejmie się kroki zmierzające do normalizacji wagi, tym większa szansa na lepsze zdrowie w przyszłości.  

Niskie BMI u dzieci 

Jeśli waga dziecka mieści się poniżej 5. centyla, mamy do czynienia z niedowagą. Ten stan także może być obarczony konsekwencjami zdrowotnymi w przyszłości. Niedowaga może znacząco pogorszyć wydolność fizyczną i psychiczną dziecka oraz obniżyć jego odporność na choroby. Bardzo dużym zagrożeniem jest także zahamowanie wzrostu i rozwoju dziecka czy występowanie anemii. Taki stan także jest wskazaniem do konsultacji lekarskiej.  

Jak wspierać zdrowy rozwój dziecka? 

Zadaniem rodziców jest wspieranie prawidłowego rozwoju dziecka na każdym etapie jego życia. Warto wdrożyć zrównoważoną dietę uwzględniającą potrzeby rosnącego i rozwijającego się organizmu, a jeśli dziecko ma nadwagę czy otyłość, wspierać je w zrównoważeniu wagi.  

W ustaleniu prawidłowej diety redukcyjnej dla dziecka może pomóc dietetyk. Warto skonsultować z nim także problem odwrotny, kiedy nasze dziecko jest niejadkiem i na siatce centylowej jego wynik znajduje się poniżej 5. centyla. W wielu przypadkach zarówno nadmierne, jaki i zbyt ubogie jedzenie, albo niejedzenie może wymagać wsparcia ze strony psychologa. Niekiedy nieodzowne mogą być leki, które powinno się podawać dziecku w konsultacji z pediatrą.  

Najlepszym sposobem na prawidłowy i harmonijny rozwój dziecka jest aktywność fizyczna. Dzieci z nadwagą mają z tym problemy. Warto pomóc im w polubieniu ruchu, angażować do wspólnych, rodzinnych aktywności i nagradzać nawet najmniejsze sukcesy na tym polu. Aktywne dziecko ma dużą szansę uporać się z nadwagą. Nawyk ten jest pożądany przez całe życie. 

Na prawidłowy rozwój dziecka wpływ ma także zdrowy i uregulowany tryb życia. Dzieci najlepiej czują się w uporządkowanym świecie. Duże znaczenie dla ich rozwoju ma prawidłowy i optymalny sen. Dbajmy o to, by dzieci kładły się spać o tej samej porze i spały co najmniej 8 godzin. Wyspane dziecko ma lepszy humor, łatwiej mierzy się z przeciwnościami i zmaganiami, jakie przynoszą kolejne wyzwania i obowiązki.  

Wielu rodziców sięga po siatki centylowe i samodzielnie ocenia rozwój dziecka. Nie jest to dobra taktyka.  

Rozwój fizyczny dzieci na każdym etapie życia przebiega inaczej a różnice między dziećmi w tym samym wieku mogą być bardzo znaczące. Już niemowlęta osiągają kolejne etapy sprawności w tempie charakterystycznym tylko dla siebie. Jedne siadają szybciej, inne później, to samo jest z chodzeniem, nauką czystości czy samodzielnego jedzenia.  

Ponadto, rozwój fizyczny przebiega nierównomiernie, a na pewnych etapach, np. w wieku przedszkolnym – skokowo.  

Dlatego błędem w ocenie BMI u dziecka może być ocenianie jego wyniku bez uwzględnienia innych czynników, choćby genów. Dlatego domniemania i przypuszczenia, czy nasze dziecko rozwija się prawidłowo, powinniśmy pozostawić specjalistom. 

Kiedy skonsultować się z lekarzem? 

Konsultacji z lekarzem wymaga każda sytuacja, kiedy podejrzewamy, że nasze dziecko nie rozwija się prawidłowo albo coś zmieniło się w jego dotychczasowym rozwoju. W większości przypadków lekarz rozwieje nasze wątpliwości, warto jednak to zrobić, by nie stresować się bez potrzeby. Niekiedy do ustalenia przyczyn niedowagi czy nadwagi u dziecka niezbędne mogą być dodatkowe badania, np. USG czy też konsultacja z innym specjalistą.   

Niezwłocznej wizyty lekarskiej wymagają też sytuacje, kiedy u dziecka pojawią się objawy, których wcześniej nie było, takie jak:  

• bóle głowy, które utrzymują się przez dłuższy czas; 
• wysokie ciśnienie krwi, 
• gwałtownie zwiększone pragnienie i częste oddawanie moczu, 
• zaburzenia oddychania podczas snu,  
• gwałtowna i trwająca dłużej utrata apetytu lub nadmierne jedzenie, 
• tracenie na wadze lub przybywanie kilogramów w krótkim czasie.  

BMI a zdrowie psychiczne dziecka 

Dzieci z otyłością często mają niską samoocenę i poczucie własnej wartości. Wzrasta u nich ryzyko obniżonego nastroju, zaburzeń lękowych i zaburzeń odżywiania. Mogą też wystąpić problemy w relacjach z rówieśnikami. Dzieci z otyłością często są wyzywane, dręczone i ośmieszane.  

Takie doświadczenia mają wpływ na późniejsze relacje międzyludzkie i wpłynąć na podejście do świata. Tym bardziej warto pomóc dziecku w uporaniu się z problemem otyłości jak najszybciej. Trzeba to jednak robić taktownie i uważnie, by nie pogłębić i tak zaniżonego poczucia wartości dziecka.