Zaburzenia snu u dzieci – objawy, przyczyny, rodzaje, leczenie 

Często mówi się, że dziecko rośnie we śnie, i jest w tym dużo prawdy. Prawidłowy sen to warunek konieczny do prawidłowego rozwoju, zarówno fizycznego, jak i emocjonalnego. Sen sprzyja budowaniu odporności, wzmacnia kondycję psychiczną, pomaga w koncentracji. Niewyspane dziecko nie ma humoru, jest drażliwe, szybko się męczy.  

Zaburzenia snu to wszelkie zakłócenia, które wpływają zarówno na sam proces zasypiania, jak i przebieg snu. Zaburzeniami snu są więc: 

• kłopoty z zaśnięciem,  
• wszelkie wybudzenia,  
• sen nerwowy,  
• niespokojny,  
• trwający zbyt krótko lub zbyt długo.  

Modele snu i czuwania są charakterystyczne dla każdego dziecka. Jednak na znaczną ich część wpływa otoczenie dziecka, nie przywiązujące często wagi do rutyny jego zasypiania czy wyciszania przed położeniem do łóżka. Niekiedy, np. w czasie skoków rozwojowych, zaburzenia snu są przemijające.  

U dzieci starszych mogą je potęgować stany lękowe czy stres, u nastolatków i młodych dorosłych na zaburzenia snu i czuwania wpływa nierównowaga w wydzielaniu melatoniny. Jeśli jednak zaburzenia snu nie mijają, a wręcz nasilają się, warto poszukać ich przyczyny, ponieważ bagatelizowane mogą poczynić poważne szkody, takie jak: 

• spowolnienie rozwoju psychomotorycznego, 
• pogorszenie funkcji poznawczych,  
• kłopoty z koncentracją i pamięcią, 
• problemy z zachowaniem, nadpobudliwość i nasilenie agresji, 
• pogorszenie nastroju ze stanami depresyjnymi włącznie, 
• utrudnione kontakty z grupą rówieśniczą.  

Przewlekłe zaburzenia snu u dzieci zwiększają także ryzyko chorób, takich jak: 

• cukrzyca,  
• otyłość,  
• nadciśnienie,  
• choroby neurologiczne 
• stany lękowo-depresyjne.  

Tym bardziej ważne jest, by nie lekceważyć bezsenności czy nieuzasadnionych nocnych pobudek u dziecka, ale szukać ich przyczyn i eliminować przeszkody. 

Warto wiedzieć, że okresowe zaburzenia snu u dzieci są zjawiskiem bardzo powszechnym. Już noworodki regulują długość i pory snu swoimi potrzebami jedzenia, dzieci starsze powoli rezygnują z drzemek w ciągu dnia, lecz w nocy okresowo mogą się budzić nawet kilka razy, a w wieku dojrzewania tzw. zespół opóźnionej fazy zasypiania dotyka nawet 16 proc. populacji.  

Zaburzenia snu u dzieci mogą mieć różną postać. Zazwyczaj podejrzewa się je, kiedy dziecko ma problemy zaśnięciem i/albo nie przesypia spokojnie całej nocy. Objawem zaburzeń snu są także: 

• wybudzenia i dłuższe okresy czuwania w nocy, 
• chrapanie, 
• syndrom niespokojnych nóg, 
• zgrzytanie zębami,  
• przerwy w oddychaniu, 
• lunatykowanie,  
• złe sny. 

Nad jakością snu warto zastanowić się także, kiedy dziecko jest mniej aktywne i senne w ciągu dnia, wykazuje objawy zmęczenia i apatii, łatwo się rozprasza, ma gorsze wyniki w nauce i chwiejny nastrój.  

Zaburzenia snu towarzyszą wielu chorobom neurologicznym. Bezsenność, zgrzytanie zębami, bezdechy senne to częsta przypadłość dzieci z autyzmem i zespołem Aspergera. W ich przypadku niejednokrotnie występują niedobory melatoniny, hormonu regulującego cykl snu i czuwania. Bezsenność to często codzienność dzieci z zespołem nadpobudliwości ruchowej (ADHD). 

Pogorszona jakość snu obserwowana jest także w przypadku padaczki wczesnodziecięcej, chorób nerwowo-mięśniowych, bólu głowy, migren. Zaburzenia snu mogą być wskazaniem do wykonania u dziecka EEG lub polisomnografii, czyli badania monitorującego aktywność mózgu i pracę mięśni oraz płuc Sprawdza się także poziom natlenienia krwi i rytm serca. 

Warto pamiętać, że zaburzenia snu mogą być pierwszymi sygnałami zaburzeń o charakterze neurologicznym, warto więc wspomnieć o ich występowaniu podczas wizyty u lekarza. 

Rodzaje zaburzeń snu u dzieci – od bezsenności po parasomnię 

Nauka wyodrębnia prawie dziewięćdziesiąt różnych postaci zaburzeń snu u dzieci i dorosłych. Ze względu na powszechność występowania tego problemu, powstała Międzynarodowa Klasyfikacja Zaburzeń Snu. Część zaburzeń snu z większym nasileniem występuje u osób dorosłych, inne częściej obserwuje się u dzieci. Należą do nich:  

1. Bezsenność – kłopoty z zasypianiem wybudzenia, niedostateczna długość snu, sen niespokojny i niedający odpoczynku. 
2. Bezdech senny spowodowany przerostem migdałków i innymi zaburzeniami anatomicznymi, a także występowaniem chorób związanych z niskim napięciem mięśniowym. 
3. Zaburzenia rytmu snu i czuwania występują nawet u 16 proc. nastolatków. Dzieci te przesiadują większość nocy, by później z ogromnym trudem wstać rano do szkoły. W weekendy natomiast potrafią przespać kilkanaście godzin. 
4. Narkolepsja – nadmierna senność. Może być ona przyczyną braku higieny snu, ale też niektórych chorób. 
5. Parasomnie – lunatykowanie, wybudzenia z powodu lęku, koszmary senne. Nie ma chyba dziecka, które nie obudziłoby się w nocy z płaczem z powodu koszmarów. Dotyczy to zwłaszcza parolatków, które z dużą intensywnością poznają świat i nie wszystko rozumieją. Problemem jest częstość występowania. 

Jakie mogą być inne przyczyny problemów ze snem u dzieci? 

Na występowanie zaburzeń ze snem u dzieci może mieć wpływ wiele czynników zewnętrznych. Z punktu widzenia dorosłych mogą one mieć mniejsze znaczenie, jednak dla dziecka mogą stanowić poważny problem. Są to m.in.:  

• strach i trauma, 
• przewlekły stres, 
• duża wrażliwość, 
• skoki rozwojowe, 
• występowanie zaburzeń lękowo-depresyjnych, 
• problemy adaptacyjne w grupie rówieśniczej, 
• niewłaściwa dieta, 
• alergia i AZS, 
• ząbkowanie i kolka w niemowlęctwie, 
• infekcje. 

Dziecko nie może spać w nocy – co robić? Jak zadbać o higienę snu dziecka? Praktyczne porady dla rodziców 

Najbardziej powszechną przyczyną zaburzeń snu u dzieci są zaburzenia behawioralne, związane ze stylem życia i nawykami. 

Dlatego tak ważna jest higiena snu. U dzieci w o wiele większym stopniu niż u dorosłych ważne jest wypracowanie rutyny zasypiania. To zespół powtarzanych za każdym razem czynności i rytuałów, które prowadzą do zaśnięcia. Wprowadzajmy je w życie dziecka jak najwcześniej.  

Codzienne czynności, takie jak podanie kolacji, kąpiel, czytanie bajek, wypracowane wspólnie sposoby na wycieszenie, przyciemnienie świateł w domu powinny stać się rutyną. Powtarzane regularnie techniki behawioralne sprawiają, że dziecko dostosuje swój zegar biologiczny do tego rytmu, a sen będzie jego zwieńczeniem.  

Wszyscy wiemy, że nie zawsze udaje się zachować taki rytm, warto jednak dążyć do tego, by nie zmieniać go zbyt często.  

Wśród innych czynników sprzyjających uregulowaniu snu dziecka warte zastosowania są także: 

• lekkie kolacje na bazie składników niezawierających cukru, pobudzającej kofeiny czy napojów gazowanych, 
• unikanie ekranów telewizyjnych i telefonicznych, zakaz grania w gry komputerowe przed snem, 
• wczesne kładzenie dziecka spać, 
• nauczenie dziecka zasypiania w ciemności. Ciemność to wiadomość dla mózgu, że nadszedł czas na odpoczynek, 
• stopniowe nauczenie dziecka zasypiania na własną rękę, 
• unikanie atmosfery napięcia, niepokoju i pośpiechu przed snem,  
• odpowiednie przygotowanie sypialni, zwłaszcza jej wywietrzenie. 

Kiedy dziecko budzi się z płaczem w nocy, nie powinno się zostawiać go samemu z jego lękiem, ale kiedy się uspokoi, zaprowadzić je do łóżka.  

Oczywiście w przypadku dzieci starszych i nastolatków rygorystyczne pilnowanie rutyny snu już się nie uda. Warto jednak dbać, by dziecko miało świadomość, jak ważny jest dobry sen i widziało, w jakim stopniu jego zaburzenia wpływają na ich codzienne funkcjonowanie. W ich przypadku w jeszcze większym stopniu ważne jest eliminowanie niebieskiego światła ekranów, unikanie pobudzających zajęć przed snem i niezarywanie nocy. 

Nie wszystkie zaburzenia snu wymagają natychmiastowej interwencji lekarskiej. Skoki rozwojowe, infekcje, zaburzenia codziennego rytmu związane z wyjazdem, wakacjami, przejściowe zaburzenia stresowe mogą pogorszyć jakość snu na pewien czas. Jeśli jednak utrzymują się dłużej niż kilka tygodni, warto sięgnąć po opisane powyżej techniki behawioralne, a jeśli to nie zda egzaminu, wskazana może być wizyta u specjalisty.  

Farmakologia nasenna u dzieci powinna być ostatecznością, nie wolno wdrażać jej bez uzgodnienia z lekarzem i przedłużać ponad wskazany czas. Odpowiednim lekarzem będzie w pierwszej kolejności pediatra, który może zalecić konsultację u neurologa dziecięcego. Decyzja o zastosowaniu leków nasennych to zazwyczaj ostateczność. W wielu przypadkach dobre efekty można osiągnąć, stosując preparaty roślinne, takie jak wyciąg z ziela melisy czy rumianku, napar lipy i maliny.