Jak działa muzykoterapia dla dzieci?

Muzyka i dźwięki to elementy codzienności znane od dawna. Wrażliwość na muzykę kształtuje się już w czasie życia płodowego. Nie bez powodu zachęca się przyszłe mamy do słuchania muzyki klasycznej, która korzystnie wpływa na rozwój mózgu dziecka. 

Niemowlęta szybko się uczą, jak dźwięk wpływa na otoczenie. Odkrywają, w jaki sposób tworzyć własne dźwięki: od krzyku i płaczu, przez świadome rytmiczne stukanie, uderzanie przedmiotami, po korzystanie z prostych instrumentów muzycznych: bębenków, cymbałków, pianinek. 

Muzykoterapia to, najprościej mówiąc, terapia muzyką. Może być ona podstawą terapii albo wspierać inne metody, m.in. prowadzone w ramach terapii zajęciowej. 

Muzykoterapię dzieli się na:

• aktywną – czyli operowanie dźwiękami, w tym głosem;
• receptywną – czyli odbieranie dźwięków za pomocą zmysłów.

Muzykoterapia może być prowadzona w placówkach państwowych i prywatnych, w ośrodkach terapeutycznych – np. zajęcia muzykoterapii dla dzieci z autyzmem – a także w podmiotach leczniczych, gdzie muzykoterapię wykorzystuje się do ćwiczeń i rehabilitacji. Muzykoterapia może być również praktykowana w placówkach edukacyjnych. Korzystny wpływ na pacjentów zauważono w przypadku prowadzenia terapii muzyką dzieci niepełnosprawnych.

Muzykoterapia to oddziaływanie na umysł i ciało za pomocą odpowiednio dobranych utworów muzycznych. Ta metoda terapii ma na celu poprawę funkcjonowania, wyciszenie niektórych aspektów, pobudzenie innych. Muzyka może relaksować i stymulować. Działa holistycznie, gdy cierpią ciało, umysł, emocje. 

Muzykoterapia oddziałuje poprzez elementy muzyki, takie jak rytm, melodia, dynamika, tempo, barwa, harmonia dźwięków. W zależności od ich doboru muzyka może być odbierana jako radosna lub smutna, aktywizująca lub wyciszająca, energizująca lub uspokajająca, radosna lub poważna, uszczęśliwiająca lub skłaniająca do refleksji. 

Muzykoterapia działa na zmysły, emocje i umysł pacjenta. Udowodniono wpływ muzyki na pracę serca i układu krążenia, układu pokarmowego i oddechowego. Zauważono związki muzyki z poziomem odczuwanego bólu – odpowiednio dobrane dźwięki mogą subiektywnie zmniejszać dolegliwości (np. podczas porodu czy zabiegów stomatologicznych). 

Muzykoterapia działa również wspomagająco podczas rehabilitacji, w tym także neurologicznej. Muzyką można wpływać na samopoczucie, napięcie mięśniowe, emocje, zdolności poznawcze.

Muzykoterapię lub jej elementy można wprowadzać już w okresie noworodkowym czy niemowlęcym. Ćwiczenia podczas muzykoterapii dla dzieci sprzyjają zachowaniu rytmu dnia i zachowaniu równowagi emocjonalnej. Zajęcia z muzykoterapii dla dzieci mogą wspierać regulowanie procesów fizjologicznych. Terapia muzyką w przedszkolu może przynieść dzieciom wiele korzyści, na przykład:

• poprawę nastroju, 
• rozwijanie zainteresowania muzyką, 
• wyzbycie się nieśmiałości, integrację w grupie, wspólną zabawę. 

W zależności od potrzeb muzykoterapię można, a nawet trzeba kontynuować wraz z dorastaniem malucha. Zajęcia z muzykoterapii dla dzieci mają m.in. korzystny wpływ na percepcję, mogą ułatwiać przyswajanie wiadomości w wieku szkolnym i skutecznie relaksować w wieku nastoletnim. 

– Podczas zajęć muzycznych zarówno z muzyką graną na żywo, jak i odtwarzaną z nośników dzieci mają szansę poczuć, czym owa muzyka jest. Na zajęciach muzykoterapii dziecku pozwala się uczestniczyć w procesie tworzenia, doświadczania zmysłami – nie tylko zmysłem słuchu, ale także dotyku i wzroku – angażując uczestnika polisensorycznie i wielowymiarowo, także na poziomie emocjonalnym. W tym miejscu trzeba podkreślić wartość relacji, jaka powstaje między dzieckiem a prowadzącym czy samymi instrumentami – na poziomie słuchowym, wzrokowym, dotykowym i wreszcie na poziomie serca. Wiedza przekazywana w ten sposób jest niezwykle cenna, ponieważ nie tylko angażuje zmysły i emocje dziecka, ale aktywizuje do działania, integruje i pozwala komunikować się z otoczeniem w sposób pozawerbalny – podkreśla oligofrenopedagog, muzyk i terapeuta, Andrzej Puchacz.

Andrzej Puchacz /fot. archiwum prywatne

Zajęcia z muzykoterapii, choreoterapii, logorytmiki czy po prostu rytmiki i umuzykalniania rozwijają w małych ludziach szereg umiejętności, których nie sposób jest nabyć i wyćwiczyć bez muzyki oraz aktywnej gry na instrumentach.

Zgodnie z obowiązującymi od 2012 roku przepisami, muzykoterapię mogą prowadzić tylko certyfikowani specjaliści. Polskie Stowarzyszenie Muzykoterapeutów, zgodnie ze światowymi wytycznymi World Federation of Music Therapy, opracowało proces certyfikacji, który prowadzą znani i uznani światowi i polscy specjaliści tworzący Komisję Certyfikacyjną. W ten sposób wyłaniani są rekomendowani muzykoterapeuci. 

Elementy muzykoterapii mogą być wykorzystywane przy okazji innych zajęć muzycznych. Ćwiczenia tego typu mogą prowadzić muzycy lub rytmicy z uprawnieniami pedagogicznymi niezbędnymi do pracy z dziećmi. Dodatkowych kwalifikacji może wymagać muzykoterapia dla dzieci niepełnosprawnych czy też prowadzenie zajęć muzykoterapii dla dzieci z autyzmem. 

Ekspert:

Andrzej Puchacz – oligofrenopedagog, terapeuta osób z niepełnosprawnością intelektualną oraz ze spektrum autyzmu w szkole specjalnej, przedszkolu oraz w Fundacji ASDreamer w Lublinie, perkusista, pasjonat muzyki.