Hiperleksja u dzieci – przyczyny, objawy, leczenie

Hiperleksja (w skrócie NLD od ang. Nonverbal Learning Disabilities) definiowana jest jako zaburzenie typu niewerbalnego i zwykle współwystępuje z innymi trudnościami rozwojowymi. Charakteryzuje się ona problemami w przetwarzaniu informacji, a jej głównym symptomem jest opanowanie przez dziecko umiejętności czytania na bardzo wczesnym etapie życia. 

Hiperleksji towarzyszą opóźniony rozwój mowy i słabo rozwinięte zdolności społeczne. Często podejrzewa się ją u maluchów, które po przekroczeniu 2. roku życia wykazują trudności z komunikowaniem się werbalnym (zwykle wypowiadają pojedyncze słowa, a ich mowa może być niezrozumiała). Co ciekawe, hiperleksję częściej rozpoznaje się u chłopców niż u dziewczynek. 

Dzieci dotknięte hiperleksją wykazują duże zainteresowanie światem liczb i literek. Chętnie sięgają po różne bajki i książki i spędzają relatywnie dużo czasu na ich przeglądaniu. Dzięki temu mają bardzo dobrze rozwiniętą tzw. pamięć wizualną, ale nie rozumieją tekstu czytanego. Maluchy z tym zaburzeniem często zmagają się jednocześnie z problemami ze zrozumieniem idei i pojęć abstrakcyjnych, nie pojmują również znaczenia przysłów, powiedzeń, a także żartów – wszystko traktują zbyt dosłownie. Inną cechą charakterystyczną dla dzieci z hiperleksją jest tzw. słuchanie selektywne, które polega na wybiórczym i nieintencjonalnym słuchaniu różnych komunikatów/poleceń. 

Wyróżnia się dwa podstawowe typy hiperleksji u dzieci: 

• hiperleksyjne zaburzenia w uczeniu się języka, które charakteryzują się trudnościami w komunikacji werbalnej i wyraźnie opóźnionym rozwojem języka. Oprócz tego pojawiają się również problemy ze zrozumieniem czytanego tekstu, z jego zapamiętywaniem i z utrzymaniem uwagi. Dzieci dotknięte tym zaburzeniem często nie potrafią również zrozumieć emocji drugiego człowieka, a także nie zdają sobie sprawy z konsekwencji własnych zachowań, 
• hiperleksyjne zaburzenia koordynacji wzrokowo-przestrzennej, które charakteryzują się trudnościami ze zrozumieniem aspektów związanych z wykorzystaniem języka w praktyce. Dzieci dotknięte tym zaburzeniem mogą mieć problemy z przepisywaniem z tablicy bądź z książki. Wykazują również tendencję do odwracania kolejności liter i wyrazów. Ponadto bywają impulsywne, niezorganizowane i mają skłonność do popełniania tych samych błędów.

Hiperleksja u dzieci jest zaburzeniem, które nigdy nie występuje samodzielnie – zwykle współtowarzyszy innym trudnościom, a niekiedy traktuje się ją jako jedną z manifestacji zaburzeń ze spektrum autyzmu. Bezpośrednią jej przyczyną są zaburzenia w pracy mózgu. Badacze z Georgetown University Medical Center przebadali chłopca, który od najmłodszych lat wykazywał niezwykłe zainteresowanie książkami, jednak dopiero w wieku 3,5 roku wypowiedział pierwsze słowo. Po serii różnego rodzaju badań, z których najskuteczniejsze okazało się to przeprowadzone za pomocą rezonansu jądrowego, wykazano, że istnieją znamienne różnice pomiędzy pracą mózgu dziecka z hiperleksją i bez niej. Mózg dziecka z tym zaburzeniem ma mniej aktywny obszar odpowiedzialny za rozumienie mowy (po lewej stronie) i aktywniejszy ten odpowiadający za układ wzrokowy (po prawej stronie).

Hiperleksja jest stosunkowo trudna do rozpoznania ze względu na jej złożoność i współwystępowanie z innymi zaburzeniami. Warto też pamiętać, że wczesnego opanowania umiejętności czytania nie należy jednoznacznie traktować jako hiperleksji – niekiedy może to świadczyć o indywidualnych predyspozycjach dziecka. Niemniej jednak jeśli nasza pociecha wykazuje nadmierne zainteresowanie słowem czytanym, a jednocześnie ma problemy z mówieniem, to możemy podejrzewać hiperleksję. Ostateczną diagnozę stawia lekarz pediatria po przeprowadzeniu szeregu badań i testów, w porozumieniu z gronem ekspertów, w tym m.in. neurologiem, logopedą (bądź neurologopedą) i psychiatrą.

Leczenie hiperleksji należy podjąć jak najszybciej po zdiagnozowaniu zaburzenia u dziecka. Im wcześniej otrzyma ono odpowiednią pomoc, tym lepiej pod względem jego funkcjonowania społecznego – zwłaszcza w grupie rówieśniczej, w środowisku szkolnym i pozaszkolnym. Leczenie tego zaburzenia polega na systematycznej pracy z dzieckiem pod okiem wykwalifikowanych specjalistów – logopedy i psychologa dziecięcego. 

Konieczny jest dobór zajęć dostosowanych do charakteru i temperamentu danego dziecka. Należy również pozostawać pod stałą opieką lekarską. Nie bez znaczenia jest również praca własna naszej pociechy, do której powinniśmy ją odpowiednio motywować, np. poprzez częste pochwały. Dziecko z hiperleksją powinno wykonywać ćwiczenia udoskonalające mowę, czytanie ze zrozumieniem, pamięć słuchową, gramatykę oraz logikę wypowiedzi. Warto też zwrócić uwagę na aspekty społeczne.