Dlaczego dziecko gryzie rzeczy i ludzi?

Wyrzynające się pierwsze zęby wywołują podrażnienia dziąseł, które bolą i swędzą. Co czuje ząbkujące dziecko, zrozumiałam, kiedy wyrzynały mi się ósemki. Nic dziwnego, że ząbkujące niemowlęta gryzą wszystko, co wpadnie im w rączki. 

Świeżo wyrośnięte mleczaki służą też maluchom do przeprowadzania eksperymentów. Gryzienie smoczka czy zabawki nie przynosi spektakularnych efektów, ugryziona w brodawkę podczas karmienia piersią mama wydaje zdecydowanie mocniejsze dźwięki. Wzdrygnięcie i okrzyk zaskoczenia komunikuje dziecku, że ugryzienie boli i tym samym eksperymenty ustają.

Rzecz ma się nieco inaczej z dziećmi starszymi, w wieku przekraczającym 12. miesiąc życia. Wiemy, że dwu- czy trzyletnie dziecko pozostaje na etapie tzw. myślenia przedoperacyjnego. Innymi słowy, taki maluch nie posiada jeszcze umiejętności przyjęcia perspektywy drugiej osoby, dlatego nie powinniśmy mówić o celowości czy złośliwości zachowania dziecka. Maluch gryzie wszystko, ponieważ jest wciąż w procesie nauki społecznych zasad kontaktów z innymi. I niezależnie od tego, co mówią inni ludzie, naprawdę nie zdaje sobie sprawy z tego, że gryzienie, podobnie jak bicie, nie jest zachowaniem dozwolonym.

Przez etap gryzienia wszystkiego i wszystkich przechodzi wiele małych dzieci. Oprócz początkowo eksperymentalnego charakteru tego zachowania (dzieci uczą się, do czego służą zęby i poznają właściwości gryzionego obiektu), z czasem dochodzą inne powody:

• poczucie kontroli nad sytuacją. Gryzienie jest szybkie i skuteczne – kiedy dziecko znajduje się w sytuacji, która je przerasta, np. kłóci się z kolegą o zabawkę, gryzienie pozwala zakończyć spór i wyjść z niego zwycięsko;
• testowanie granic – dziecko poznaje to, co mu wolno, a czego nie, sprawdzając reakcje opiekunów na takie zachowanie;
• jest sposobem na porozumiewanie się – w sytuacji, kiedy dziecko nie potrafi jeszcze mówić, gryzienie może być formą komunikatu;
• jest czytelnym komunikatem stanu psychicznego dziecka – silnego pobudzenia emocjonalnego, z którym malec nie radzi sobie w inny sposób;
• może być odzwierciedleniem znanego dziecku zachowania, np. kiedy gryzienie było elementem zabawy z mamą czy tatą.

Jak reagować, kiedy dziecko gryzie ludzi? Przede wszystkim należy zachować spokój. Musimy jasno zakomunikować gryzącemu dziecku, że na takie zachowanie nie ma naszego przyzwolenia.

Kiedy dziecko ugryzie kogoś, przeważnie samo bywa skonsternowane, nie tyle swoim zachowaniem, ile reakcją pogryzionej osoby. Trzeba jasno powiedzieć o tym, co czuje pogryziona osoba: „To boli. Babci jest smutno, kiedy ją gryziesz”. Komunikat słowny powinien być krótki, stanowczy,  ale wypowiedziany w spokojny sposób. Możemy też pomóc dziecku nazwać emocje, które towarzyszyły mu w momencie ugryzienia: „wydaje mi się, że się zezłościłeś” i zaproponować inny sposób ich rozładowania: „zamiast gryźć, spróbuj bardzo mocno tupać”.

Pamiętajmy, że zbyt gwałtowne reagowanie na ugryzienie może być jednym z czynników utrwalających niepożądane zachowanie. Łatwo jest przykleić dziecku łatkę tego, które tylko gryzie, potęgując jego poczucie niezrozumienia i odrzucenia.

Żeby oduczyć małe dziecko gryzienia wszystkiego i wszystkich, musimy zrozumieć, że takie zachowanie nie wynika z celowej złośliwości dziecka, które w wieku 1-3 lat nie jest do niej jeszcze zdolne. Dziecko gryzie ludzi i rzeczy z jakiegoś powodu, a zrozumienie pobudek, które nim kierują, pomoże zaakceptować takie zachowanie i zareagować na nie ze spokojem. Z takim mądrym wsparciem rodzica dziecko, które z każdym dniem dysponuje coraz większą wiedzą zarówno o otaczającym je świecie, jak i o sobie samym, z pewnością zaprzestanie gryzienia.

Spokojne i stanowcze zwracanie uwagi na niewłaściwość takiego postępowania z czasem pomoże zminimalizować problem.

Potrzeba gryzienia u dziecka najprawdopodobniej wynika z jakiegoś konkretnego powodu, a ustalenie go będzie już połową sukcesu. Dziecko może gryźć ludzi i rzeczy, ponieważ:

• nie potrafi komunikować się w inny sposób,
• znajduje się w bardzo stresującej dla niego sytuacji,
• jest zmęczone/głodne/przebodźcowane albo też bardzo szczęśliwe – słowem emocje, które nim targają, są ogromne,
• chce zwrócić na siebie uwagę, potrzebuje bliskości opiekuna.

Kiedy nasze dziecko gryzie ludzi i przedmioty, powinniśmy wystrzegać się:

• karania i grożenia – zarówno natychmiastowymi klapsami, jak i na inne sposoby;
• ignorowania – udając, że nie widzimy, wprowadzamy dziecko w stan dezinformacji. Reakcja na różne zachowania dziecka pokazuje mu, że jego potrzeby są ważne dla opiekunów;
• izolowania – może spotęgować poczucie odrzucenia, osamotnienia i dyskomfortu. Innymi słowy izolacja nie spełnia funkcji edukacyjnej;  
• obracania w żart – sprzeczny komunikat. Jeśli coś jest zabawne, a ludzie się śmieją, dlaczegoż nie zrobić tego znowu w przyszłości? Obracając ugryzienie w żart, dajemy przyzwolenia na takie zachowanie.

Zamiast tego powinniśmy spokojnie i rzeczowo zakomunikować dziecku, że takie zachowanie nie jest właściwe, zaproponować inną formę rozładowania napięcia i utwierdzić je w naszym wsparciu – towarzysząc dziecku we wszystkich emocjach, które przeżywa.