Prawa i przywileje ciężarnej. Co wolno przyszłej mamie?

Kobiety w ciąży mogą liczyć na liczne prawa i przywileje. Wbrew pozorom nie ograniczają się one wyłącznie do kwestii związanych z pracą zarobkową, ale również do wielu innych stref pozazawodowych – prawnej, zdrowotnej i psychologicznej. Warto poznać zawczasu przysługujące prawa, by nie stresować się dodatkowo problemami biurokratycznymi i prawnymi.

Na pierwszą kontrolną wizytę do ginekologa kobiety w ciąży udają się zwykle po pozytywnym wyniku testu ciążowego. Zazwyczaj przypada to na 6.-8. tydzień od wystąpienia ostatniej miesiączki. Podstawowym celem pierwszej wizyty jest potwierdzenie ciąży za pomocą wywiadu położniczego, którego ważną częścią są pytania o choroby towarzyszące, operacje, wcześniejsze ciąże i przyjmowane leki. 

Oprócz tego lekarz ginekolog zleca wykonanie podstawowych badań (Beta-hCG, oznaczenie grupy krwi i czynnika krwi, morfologii krwi, stężenia glukozy, w kierunku chorób zakaźnych – toksoplazmozy, kiły i różyczki oraz pod kątem obecności wirusa HIV i HCV). 

Ponadto wykonuje również cytologię, USG dopochwowe (które pozwala zobrazować ciążę) i badanie ginekologiczne. Pierwsza wizyta kontrolna kończy się założeniem ciężarnej karty ciąży, w której będzie dokumentowana każda wizyta aż do rozwiązania. 

Pierwsza wizyta kontrolna u ginekologa jest bardzo ważna, gdyż to właśnie po niej musimy zdecydować, czy chcemy, aby dany lekarz prowadził naszą ciążę. Dlatego nie bójmy się zadawania pytań – nie ma w tym nic złego, a ciąża jest dla nas czymś nowym i nie musimy wiedzieć na jej temat wszystkiego. Wobec tego warto spytać lekarza o:

• częstotliwość wizyt i badań, 
• to, co powinno wzbudzić nasz niepokój, 
• kiedy ciąża będzie widoczna, 
• kiedy będzie można poznać płeć dziecka, 
• czy należy przestrzegać jakichś zasad (np. dietetycznych), 
• czy trzeba stosować suplementację.

Kobieta w ciąży ma liczne prawa i przywileje, które dotyczą różnych sfer jej życia, w tym m.in. pracy, jak i zdrowia (zarówno fizycznego jak i psychicznego). Wśród najważniejszych można wymienić:

• niemożność rozwiązania umowy o pracę w trakcie ciąży oraz urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego i wychowawczego (wyjątkiem jest ewidentna wina pracownicy lub umowa o pracę na czas określony),
• prawny zakaz pracy w godzinach nadliczbowych, w nocy oraz poza zakładem pracy,
• prawny zakaz pracy w warunkach ciężkich i szkodliwych (związanych m.in. z wysiłkiem fizycznym, narażeniem na promieniowanie, urazy fizyczne bądź psychiczne, niskie lub wysokie ciśnienie, etc.), 
• prawo do zwolnienia z obowiązku pracy na czas trwania badań w ciąży – wówczas, gdy nie ma możliwości wykonania ich w innym terminie (kobiecie przysługuje za to pełne wynagrodzenie),
• utrzymanie stanowiska pracy, 
• automatyczne przedłużenie umowy o pracę wówczas, gdyby jej rozwiązanie miałoby nastąpić po upływie trzeciego miesiąca ciąży,
• prawo do świadczenia rodzicielskiego przez 12 miesięcy w wysokości 1000 zł dla kobiet, które nie opłacały składki zdrowotnej (np. bezrobotnych lub zatrudnionych na podstawie umowy o dzieło), 
• prawo do bezpłatnej opieki zdrowotnej w ciąży, podczas porodu i połogu bez względu na opłacanie składek na ubezpieczenie zdrowotne, 
• prawo do korzystania z opieki zdrowotnej bez kolejki,
• prawo dostępu do lekarzy specjalistów (kardiologa, diabetologa, endokrynologa, stomatologa) w ciągu 7 dni od wystawienia skierowania, 
• dostęp do bezpłatnych leków (pod warunkiem, że znajdują się one w wykazie leków dla kobiet w ciąży), 
• prawo do uzyskania darmowej pomocy prawnej (dostęp do ośrodków świadczących tego typu usługę znajduje się na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości), 
• prawo do wsparcia psychologicznego,
• prawo do uzyskania porady doradcy laktacyjnego,
• prawo do porodu w godnych warunkach przy zapewnieniu intymności, 
• prawo do porodu w towarzystwie bliskiej osoby (wyjątkiem są ograniczenia wynikające z pandemii). 

Prawo do opieki lekarskiej w ciąży

Jednym z podstawowych praw kobiet w ciąży, podczas porodu i połogu jest prawo do świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych. Dotyczy to wszystkich ciężarnych – również tych, które nie opłacały składek zdrowotnych, np. z powodu świadczenia pracy na podstawie umowy o dzieło. Warunkiem do nabycia tego prawa jest posiadanie obywatelstwa polskiego lub prawo stałego pobytu i zamieszkiwania na terenie Polski.  

Pierwszeństwo ciężarnej – gdzie i kiedy?

Ważnym prawem kobiet w ciąży jest prawo pierwszeństwa do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej poza kolejnością oraz usług farmaceutycznych udzielanych w aptekach. W praktyce oznacza to, że przyszłe mamy nie muszą oczekiwać na przyjęcie w przychodni, izbie przyjęć, w ambulatorium czy też w szpitalach. Co więcej, jeśli zachodzi taka potrzeba, ciężarne powinny zostać przyjęte do specjalisty (ginekologa, endokrynologa, kardiologa, etc.) w dniu zgłoszenia. Czas ten może ulec wydłużeniu (np. z powodu pacjentów potrzebujących pilniejszej konsultacji lub innych kobiet w ciąży oczekujących w kolejce) maksymalnie do 7 dni. 

Warto przy tym wspomnieć, że przepisy prawne nie regulują pierwszeństwa przyszłych mam w kolejkach w sklepie czy też konieczności ustąpienia ciężarnej w transporcie komunikacji publicznej. Niemniej jednak zwyczajowo, na mocy umowy społecznej, przyznaje się kobietom w ciąży tego typu przywileje. Za przejaw dobrego wychowania uznaje się np. ustąpienie ciężarnej miejsca w autobusie. Co więcej, wiele sklepów wychodzi naprzeciw potrzebom przyszłych mam i zamieszcza tuż przy kasie tabliczkę z informacją o ich prawie do pierwszeństwa obsługi. 

Ciążowe L4

Prawo do zwolnienia lekarskiego (potocznie nazywanego L4) ma każda kobieta w ciąży, posiadająca ubezpieczenie zdrowotne (czyli m.in. zatrudniona na podstawie umowy o pracę lub umowy zlecenie, prowadząca działalność gospodarczą, przebywająca na rencie). L4 wydawane jest przez lekarza wówczas, gdy stwierdzi, że zachodzą ku temu przesłanki w postaci niezdolności do pracy, np. z powodu złego samopoczucia lub uciążliwych objawów ciążowych. 

Lekarz może wystawić zwolnienie lekarskie  również wtedy, gdy praca przyszłej mamy zagraża prawidłowemu przebiegowi ciąży, np. ze względu na trudne warunki fizyczne lub nadmierne narażenie na sytuacje stresogenne. 

Co istotne, kobietom w ciąży przysługuje prawo do 100 proc. wynagrodzenia podczas L4. Jest to zasadnicza różnica w stosunku do innych pracowników, którzy podczas zwolnienia lekarskiego pobierają 80 proc. wynagrodzenia. Różnicą jest także maksymalna długość L4 – kobieta w ciąży ma prawo przebywać na zwolnieniu przez 272 dni.

W okresie ciąży mamy różne przywileje wynikające bezpośrednio z przepisów prawa – zarówno krajowego, jak i międzynarodowego. Niekiedy jednak prawa te nie są przestrzegane. W takiej sytuacji należy zgłosić fakt ich naruszenia do stosownych organów. W przypadku odmowy dostępu poza kolejnością do świadczeń opieki zdrowotnej należy skierować swoje kroki do wojewódzkiego oddziału NFZ. Gdy to nie poskutkuje, można złożyć skargę do Rzecznika Praw Pacjenta.