Nękanie w szkole – jak pomóc dziecku?

Zjawisko nękania w grupie rówieśniczej występuje w niemal każdym środowisku szkolnym, chociaż w różnym natężeniu i w różnej formie. Zwykle zaczyna się ono już w podstawówce, kiedy dzieci budują swoją tożsamość poprzez kontakty z rówieśnikami. Wówczas mogą być one poniżane ze względu na to, co je wyróżnia, np. charakterystyczną cechę w wyglądzie (wagę, kolor włosów czy skóry, odstające uszy), swoje problemy (np. niższą sprawność fizyczną, trudności z mówieniem, kłopoty z nauką) bądź też różne niedostatki materialne (np. brak najnowszego modelu telefonu, niemodne ubrania). 

Przemoc szkolna może przyjmować różne formy – począwszy od agresji werbalnej, przez fizyczną, aż po elektroniczną. Agresja słowna (werbalna) przejawia się wyśmiewaniem, obrażaniem, grożeniem, rozpowszechnianiem plotek itp. Agresja fizyczna natomiast charakteryzuje się biciem, szarpaniem, popychaniem, ale również wyłudzaniem pieniędzy, zabieraniem przedmiotów czy też niszczeniem własności. Szczególnym typem przemocy rówieśniczej jest przemoc cybernetyczna, która z uwagi na powszechną cyfryzację jest obecnie coraz częściej spotykana. Może ona przybierać formę wyśmiewających wpisów na portalach społecznościowych, rozpowszechniania ośmieszających zdjęć lub wyszydzania na grupach dyskusyjnych (np. klasowej).

Nękanie w szkole, interpretowane jako stosowanie przemocy fizycznej, werbalnej bądź cybernetycznej, jest czynem karalnym, o czym mówi art. 190a § 1 Kodeksu karnego. Warto jednak pamiętać, że muszą wystąpić ku temu odpowiednie przesłanki – przede wszystkim zachowania agresywne muszą być powtarzalne w dłuższej perspektywie czasowej. Ważne jest również nastawienie sprawcy przemocy – jeśli mimo podjętych działań interwencyjnych (upominania, rozmów itp.) nadal szykanuje on swojego rówieśnika, to jego zachowanie można uznać za czyn karalny. 

Charakter i stopień kary za przemoc szkolną są uzależnione m.in. od wieku sprawcy. W przypadku osoby nieletniej mamy do czynienia nie z przestępstwem, lecz z czynem karalnym, a sprawę rozstrzyga sąd rodzinny. Może on zastosować szereg środków wychowawczych, w tym upomnienie, zobowiązanie do odpowiedniego zachowania (np. przeprosin ofiary), ustanowienie nadzoru rodziców bądź opiekunów prawnych lub ustanowienie nadzoru kuratora. Ostatecznością jest umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym.

Gdy nasze dziecko jest ofiarą przemocy w środowisku szkolnym, w pierwszej kolejności powinniśmy zgłosić to wychowawcy lub dyrekcji szkoły w celu podjęcia przez nich stosownych działań interwencyjnych. W przypadku gdy reakcja szkoły jest niedostateczna, możemy złożyć skargę do kuratorium oświaty sprawującego bezpośredni nadzór nad placówką, do której uczęszcza nasze dziecko. Bardzo ważne jest, by zarówno do szkoły, jak i do kuratorium oświaty złożyć zawiadomienie na piśmie, aby w razie braku stosownej interwencji mieć dowody na podjęte działania. 

W uzasadnionych przypadkach przemoc szkolną możemy zgłosić na policję lub złożyć zawiadomienie do prokuratury o wystąpieniu czynu karalnego. Jest to konieczne w przypadku, kiedy mimo podjętych działań dziecko nadal doświadcza nękania.

Przemoc rówieśnicza może odcisnąć piętno na psychice naszej pociechy nawet na całe życie. Dlatego, jeśli tylko zauważymy symptomy, które mogą świadczyć o tym, że dziecko jest ofiarą nękania, powinniśmy natychmiast zareagować i otoczyć je stosownym wsparciem emocjonalnym. Konieczne jest zapewnienie dziecka, że może nam o wszystkim powiedzieć i przy nas czuć się bezpieczne. Możemy też zapewnić mu pomoc specjalisty – psychologa bądź psychiatry dziecięcego.

Problem przemocy rówieśniczej jest zwykle złożony i obejmuje wiele czynników, które wymagają poprawy. Winny jest nie tylko sam sprawca, który jest osobą nieletnią, ale również jego otoczenie: nauczyciele, rówieśnicy oraz jego rodzice. Dlatego też rozwiązanie problemu nękania w szkole wymaga podjęcia działań nie tylko wobec sprawcy, ale również wobec osób, które powinny czuwać nad porządkiem w szkole (nauczycieli) oraz rodziców, którzy powinni przekazywać dziecku, że przemoc jest czymś złym. Niekiedy pomocna może być rozmowa pomiędzy rodzicami ofiary, nauczycielem i rodzicami sprawcy. Niezbędne jest również podjęcie rozmowy interwencyjnej i udzielenie pomocy nie tylko ofierze, ale również sprawcy.