Problemy w szkole – jak sobie z nimi radzić?

Szkoła powinna być miejscem, gdzie poszerzamy wiedzę, tworzymy przyjaźnie i budujemy potencjał na resztę życia. W praktyce bywa, że tracimy wiarę w siebie, doświadczamy przemocy rówieśniczej i borykamy się z traumami przez wiele lat po zakończeniu edukacji. Nie zawsze tak jest, ale statystyki dotyczące problemów psychicznych dzieci i młodzieży wskazują, że stałe lub przejściowe problemy w szkole ma większość uczniów. 

Jak pokazują dane zgromadzone podczas ogólnopolskich badań zleconych przez Rzecznika Praw Dziecka (stan na lipiec 2021 r.), wraz z wiekiem uczniów spada zadowolenie ze szkoły, a wzrasta niechęć wynikła z problemów w szkole. 

•  77,9 proc. drugoklasistów deklaruje satysfakcję ze szkoły, poczucie bezpieczeństwa, dobre relacje z nauczycielami. To oznacza, że już w tym wieku więcej niż co 5. uczeń ma problemy w szkole podstawowej i nie czuje się w niej dobrze. 
• Już tylko ok. 60 proc. szóstoklasistów wyraża zadowolenie ze szkoły, co oznacza, że ok. 40 proc. uczniów i uczennic ma problemy, czuje niezadowolenie i niechętnie uczęszcza na lekcje. 
• Wśród uczniów szkół ponadpodstawowych już tylko ok. 50 proc. jest usatysfakcjonowanych szkołą, druga połowa ma zdanie przeciwne. 

Centrum Edukacji Obywatelskiej wskazuje na trudności szkolne i problemy emocjonalne dzieci w wieku szkolnym (badanie z czerwca 2021). Najczęściej są raportowane: 

• stres – odczuwany przez 71 proc. uczniów,
• niepewność, lęk strach – których doświadcza 42-43 proc.,
• zniechęcenie 35 proc.

Dla porównania w odniesieniu do szkoły radość deklaruje 30 proc. ankietowanych uczniów, ciekawość – 25 proc., a tylko 13 proc. mówi o chęci do działania. Obserwuje się nasilenie trudności i problemów szkolnych po okresie lockdownów i edukacji zdalnej.

Problemy szkolne to codzienność dla coraz większej liczby dzieci. Uczeń, który ma problemy, nigdy nie jest „gorszy”, niezależnie od tego, czy problemy dotyczą wyników w nauce, czy relacji z rówieśnikami lub nauczycielami. 

Problemy uczniów w szkole podstawowej czy średniej to dla rodzica wyzwanie, do którego należy podejść z dojrzałością i wyrozumiałością. Dzieci doświadczające trudności wymagają szczególnej troski i zaangażowania ze strony opiekunów.

Niestety rosnące każdego roku statystyki samobójstw wśród dzieci i młodzieży wskazują, że wciąż zbyt wiele dzieci nie znajduje należytego wsparcia w obliczu problemów w szkole (i nie tylko w szkole).

Problemy uczniów w szkole podstawowej mogą wynikać z różnych przyczyn. 

Ze strony ucznia to m.in.: 

• Niedojrzałość, niegotowość do edukacji szkolnej – to problem w szkole podstawowej, w której zaczynają edukację dzieci, dla których korzystniejsze byłoby odroczenie. 
• Niedojrzałość emocjonalna, niedojrzałość społeczna.
• Zaburzenia mowy, wady wymowy, mutyzm, jąkanie, niedostateczna znajomość języka, w którym realizowane są zajęcia.
• Lęki, obawy, np. przed złymi stopniami, przed odpytywaniem na forum klasy, przed sprawdzianami.
• Zaburzenia rozwojowe.
• Problemy emocjonalne dzieci w wieku szkolnym, depresja.
• Trudności relacyjne, wyśmiewanie przez rówieśników, problemy z zawieraniem znajomości.
• Trudności z koncentracją, z siedzeniem w jednym miejscu w wymuszonej pozycji.
• Trudności ucznia w szkole mogą być także warunkowane sytuacją w domu.
• Na problemy w szkole wpływa również nadmierne korzystanie z urządzeń elektronicznych, brak wypoczynku, niedobór snu.
• Uczniowie miewają problemy na skutek presji rówieśniczej, zażywania środków odurzających, sięgania po alkohol.
• Chęć zwrócenia na siebie uwagi rodzica poprzez prowokowanie negatywnych zachowań.

Problemy ze strony szkoły: 

• Nadmiar bodźców, zbyt duże natężenie hałasu.
• Zbyt duża ilość zadań domowych, brak czasu na zdrowy relaks, balans.
• Zbyt dużo materiału, przeładowany i niedostosowany program nauczania.
• Nieodpowiednia metodyka nauczania.
• Niedobrany do ucznia sposób weryfikowania wiedzy (np. odpytywanie przed klasą powoduje trudności w udzieleniu odpowiedzi, która byłaby bardzo dobra na piśmie).
• Niewłaściwe zachowania nauczyciela, np. wyśmiewanie, krytykowanie, poniżanie słabszych uczniów, zamiast motywowania. 
• Nuda na lekcjach, brak ciekawych materiałów, nieestetyczne sale.
• Przemoc rówieśnicza.
• Brak należytej reakcji personelu szkoły na przemoc między uczniami.

Jako dzieci mieliśmy różne wzorce. Tak samo postępujemy różnie jako rodzice. Niektórzy wciąż mają silnie zakorzenione oczekiwanie samych sukcesów wobec swojego dziecka w roli ucznia. Dlatego każdy problem w szkole bywa odbierany jako niemal osobista porażka i powód do jeszcze silniejszej presji na dziecko. To bardzo zła, krzywdząca strategia, która może prowadzić do eskalacji szkolnych trudności. 

Nacisk na dobre stopnie, porady w stylu „radź sobie sam”, reminiscencje „ja miałem same piątki”, ignorowanie dziecka, ograniczanie się do zdawkowych rozmów – to wszystko potęguje u dziecka poczucie opuszczenia, niezrozumienia, a w konsekwencji przyczynia się do narastania problemów szkolnych. 

Trudności emocjonalne dzieci w wieku szkolnym mogą być powodowane również złą sytuacją w domu rodzinnym, problemami materialnymi, kłótniami, rozwodem czy rozstaniem rodziców, chorobą lub śmiercią w bliskiej rodzinie, ale także np. narodzinami młodszego rodzeństwa czy zbyt małą ilością czasu spędzanego wspólnie z rodzicami, brakiem zainteresowania z ich strony.

Problemy w szkole to wyzwanie, zarówno dla rodziców, jak i dla (jeszcze) zaangażowanych nauczycieli. Co można zrobić, żeby ułatwić dziecku rozwiązanie szkolnych problemów? 

1. Po pierwsze warto ustalić, jakie są problemy w szkole. Nie zawsze przysłowiowe „pały” to „zasługa” ucznia. Może problem tkwi po stronie nauczyciela, który nie umie przekazywać i/lub sprawdzać wiedzy uczniów? Niekiedy sytuację należy zgłaszać wyżej, np. do dyrekcji, kuratorium. 
2. Może dobrym pomysłem jest zmiana placówki albo edukacja domowa? Coraz więcej dzieci, które w „normalnej” szkole miały duże trudności, w warunkach domowych zdaje egzaminy śpiewająco. Brak kontaktu z rówieśnikami, którzy nie zawsze oddziałują pozytywnie, również bywa kojący.
3. Odpowiednia terapia – jeśli przyczyną problemów szkolnych są zaburzenia emocjonalne, zaburzenia rozwojowe, wady wymowy itp., właściwa terapia może pomóc uzyskać lepsze funkcjonowanie, usprawnić codzienność i zredukować problemy szkolne.
4. Problemy w szkole podstawowej, szczególnie na początku, mogą być powodowane niegotowością do edukacji. Nie należy się obawiać, że dziecko będzie „siedzieć” drugi rok w tej samej klasie, ale można dać szansę, aby uczeń zyskał dodatkowy rok na rozwój emocjonalny i społeczny. 
5. Jeśli problemem jest przemoc rówieśnicza, zgłaszajmy sytuację w wyższych instancjach, łącznie z policją i Rzecznikiem Praw Dziecka. Nie pozwólmy na złe traktowanie dziecka, stawajmy w jego obronie. Niech wie, że nie jest z tym samo! 
6. Nie wymagajmy za wiele od dziecka. Nie każdy musi mieć piątki z każdego przedmiotu. Bądźmy realistami. Ilu z nas w dorosłości przydała się szczegółowa wiedza z większości przedmiotów? Stawiajmy na zdobywanie przez dziecko umiejętności praktycznych i rozwijanie pasji. 
7. Problemy emocjonalne dzieci w wieku szkolnym mogą wynikać z sytuacji rodzinnej. Przyjrzyjmy się, czy nie żyjemy za szybko, nie spędzamy z dziećmi za mało czasu? Choć stajemy przed wieloma wyzwaniami, jak utrzymać rodzinę i opłacić rachunki, zwróćmy uwagę na fakt, że pracę możemy zmieniać wiele razy i pewnie jeszcze będziemy mieć wiele szans na wymarzony awans. Dzieci są małe tylko raz i potencjał, jaki im damy w okresie edukacji, będzie im towarzyszyć przez resztę życia.