Skąd się bierze jąkanie u dzieci?

Jąkanie to problem, którego przyczyny nie są jednoznacznie ustalone. Jąkanie to niepłynność mówienia skorelowana z reakcjami, które tę niepłynność powodują. Wskazuje się na kilka czynników, które mogą mieć związek z jąkaniem u dzieci:

• przyczyny emocjonalne – uważa się, że mogą odpowiadać m.in. za nagłe jąkanie u dzieci. Traumatyczne doświadczenia mogą skutkować jąkaniem.
• jąkanie na tle nerwowym – może występować w sytuacjach stresujących, podczas gdy na co dzień mowa u dziecka jest prawidłowa,
• przyczyny organiczne, np. uszkodzenie układu oddechowego, uszkodzenie aparatu mowy, zaburzenia słuchu, choroby neurologiczne,
• komplikacje okołoporodowe,
• wypadki i urazy, wówczas pojawia się nagłe jąkanie u dzieci,
• w niektórych przypadkach zauważa się powtarzalność problemu z jąkaniem w rodzinie,
• opóźniony rozwój mowy.

Jąkanie najczęściej pojawia się u dzieci w wieku przedszkolnym. Jąkanie dzieci może, ale nie musi towarzyszyć innym zaburzeniom w zakresie mówienia lub zaburzeniom rozwojowym.

Jąkanie może mieć różny obraz kliniczny, a w związku z tym różne objawy. Podział jąkania u dzieci ze względu na przyczyny:

• z uwagi na rodzaj skurczów wyróżnia się jąkanie kloniczne, toniczne, toniczno-kloniczne,
• z uwagi na lokalizację skurczów: jąkanie oddechowe, fonacyjne, artykulacyjne,
• z uwagi na logofobię (strach przed mówieniem): preneurotyczne, neurotyczne.

Jąkanie u dzieci to nie tylko najczęściej kojarzone z jąkaniem zacinanie się i powtarzanie sylab. Objawy jąkania mogą być następujące:

• powtarzanie głosek (może dotyczyć głosek zarówno na początku wyrazu, jak i na końcu, czy w środku),
• powtarzanie słów,
• powtarzanie fragmentów zdań,
• przedłużanie głosek,
• przedłużanie pauz, przerw między wyrazami, zdaniami,
• zbyt szybkie tempo mowy (tachylalia) lub zbyt wolne tempo mowy (bradylalia), zaburzony rytm mowy.

Jąkanie u dzieci w wieku przedszkolnym może powodować m.in. trudności w relacjach z rówieśnikami, trudności w artykułowaniu swoich potrzeb, lęki, dodatkowy stres związany z utrudnioną komunikacją interpersonalną.

Jąkanie u dzieci może mieć różny stopień. Wyróżniamy lekkie, średnie lub znaczne jąkanie:

• lekkie jąkanie u dzieci – nie towarzyszy mu lęk przed mówieniem, komunikacja nie jest utrudniona lub jest utrudniona tylko nieznacznie. Dziecko może nawet nie zauważać, że ma problem z mówieniem.
• średnie jąkanie u dzieci może objawiać się przeciąganiem głosek lub pauz. Dziecko może być świadome tego problemu. Średnie jąkanie u dzieci zdarza się na tle nerwowym, w sytuacjach stresowych.
• znaczne jąkanie – silny strach przed mówieniem, silne blokady artykulacyjne.

Jąkanie się może być problematyczne zarówno dla jąkającego się dziecka, jak i dla jego otoczenia. Jak reagować, gdy dziecko się jąka? Gdy nagłe jąkanie pojawia się u trzylatka, czy jest szansa, że równie nagle samo zniknie?

– Jąkanie, czyli niefizjologiczna niepłynność mowy, nieleczone nie przechodzi, a nawet może się pogłębić. Od tego stanu należy rozróżnić fizjologiczną niepłynność mowy, która zwykle występuje u dzieci w wieku 2-3 lat. Dziecko, poznając dużo nowych słów, gwałtownie nabywając nowych umiejętności, potrzebuje czasu, by je opanować, więc zdarza mu się powtarzanie słów czy sylab, czyli tzw. echolalia. Natomiast wraz z rozwojem mowy zwykle to samoistnie zanika. Jeśli niepłynność się utrzymuje, należy jak najszybciej udać się do logopedy i rozpocząć terapię – zwraca uwagę Kinga Smirnova, logopedka.

Jąkanie u 2-latka czy 3-latka może więc przejść samoistnie, o ile jest to stan fizjologiczny. W przypadku jąkania u 4-latka, którego zasób słownictwa i umiejętności w zakresie mówienia powinny być na wyższym poziomie, nie należy czekać aż „samo zniknie”, lecz warto udać się na leczenie.

Czy leczenie jąkania u dzieci jest skuteczne i jeśli tak, to jakie? Terapia jąkania u dzieci to trening płynności mówienia oparty o różne techniki i metody.

Ćwiczenia dla jąkających się:

• bezpośrednie – czyli metody wpływające na jąkanie dzieci przez ćwiczenia oddechowe, słuchowe, fonacyjne, artykulacyjne → w zależności od potrzeby dziecka mogą skupiać jego uwagę na mówieniu lub odwracać uwagę od mówienia, np. gdy dziecko ma lęki związane z mówieniem,
• pośrednie – metody leczenia jąkania się dzieci bez korygowania niepłynności mowy, lecz wpływające na podstawowe mechanizmy mówienia,
• kompleksowe ćwiczenia dla jąkających się, czyli łączące metody bezpośrednie i pośrednie.

Najczęściej praktykowane metody leczenia jąkania skupiają się na dwóch zasadach: mówienie bardziej płynne lub jąkanie bardziej płynne. Najbardziej znane i stosowane metody to m.in. metoda Gutzmana, metoda Froeschelsa, metoda Fernau-Hora, metoda Van Ripera, metoda Shechana, metoda Frazera.

W leczeniu jąkania u dzieci stosuje się m.in. rytmizację mówienia, wydłużanie mówienia, techniki oddechowe/przepływ powietrza, techniki startu mowy, techniki uczenia się.

Należy pamiętać, że jąkanie u dwulatka, trzylatka, czy też jąkanie u dziecka 4-letniego albo jąkanie u dziecka 5-letniego każdorazowo wymaga znalezienia powodu, dla którego dziecko zaczyna się jąkać. Pamiętajmy, że jąkanie się dzieci może mieć różne przyczyny. 

Terapię jąkania można znaleźć w dużych miastach, jak i online. 

Ćwiczenia na jąkanie u dzieci w wielu przypadkach przynoszą dobre skutki. Im wcześniej wdrożona zostanie terapia, tym może być skuteczniejsza. Jąkanie u dzieci w wieku szkolnym może być trudniejsze do wyleczenia niż jąkanie u dzieci młodszych. Późniejsze przystąpienie do leczenia jąkania może skutkować także trudnościami w relacjach z rówieśnikami lub nauczycielami, dokuczaniem przez rówieśników, niechęcią do nauki.