Ćwiczenia na koncentrację i pamięć – jak trenować mózg dzieci i nastolatków?

Nasz mózg jest bardzo plastyczny i przez całe życie możemy wpływać na jego sprawność. Dzięki odpowiednim ćwiczeniom i sekwencjom czynności możemy poprawić swoje zdolności poznawcze, czyli pamięć, koncentrację, szybkość myślenia i podejmowania decyzji. Możemy też ćwiczyć swoją kreatywność.  

Od strony fizjologicznej, trening mózgu aktywuje nowe synapsy, głównie w płacie czołowym i korze przedczołowej, dzięki czemu zwiększa się szybkość przetwarzania bodźców. Mózg bardzo potrzebuje nowych bodźców, „rozleniwia się”, kiedy nie stawiamy mu wyzwań i zadań do wykonania.  

Bardzo ważne jest, by ćwiczyć mózg od najmłodszych lat. Im w naszym mózgu będzie więcej połączeń nerwowych, tym szybkość przetwarzania informacji będzie lepsza. Sprawne myślenie to nie tylko sukcesy w nauce u dzieci i nastolatków, ale także opóźnienie wystąpienia demencji w wieku starszym.  

Trening mózgu polega na wykonaniu odpowiednich ćwiczeń, które wymagają bardziej wytężonej uwagi i koncentracji. Dzięki nim nasz mózg się rozwija, uczy wielozadaniowości, planowania, łatwiej reaguje na zmiany. Ważne jest, by były to bodźce pozytywne, stymulujące mózg do pracy i zwiększające jego kreatywność.  

W dzieciństwie i wczesnej młodości nauka nowych umiejętności przychodzi z dużą łatwością, a korzyści z treningu mózgu przyniosą natychmiastowe wręcz efekty. Dziecko, które potrafi skoncentrować się na zadaniu, wykona je szybciej i sprawniej. To sprzyja osiąganiu sukcesów w nauce, bardzo poszerza horyzonty myślowe i pomaga ukształtować ciekawego świata i nowości młodego człowieka.  

Najlepszym sposobem na trening mózgu dziecka jest umożliwienie mu poznawania świata od pierwszych chwil życia. Stymulacją będzie każda nowa czynność, jaką podejmuje dziecko z własnej inicjatywy, a także pod wpływem naszej inspiracji.  

Dziecko nabywa i doskonali zdolność uczenia w pierwszych latach życia. Najważniejsze połączenia mózgowe kształtują się już u niemowlaka, a wzmacniają i doskonalą w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym.  

Niemowlęta 

Ćwiczenia na mózg u dzieci, zwłaszcza młodszych, nie muszą być bardzo wyszukane i wymyślne. 

U maluchów to dbanie o to, by rozwój był harmonijny, by dzieci wykorzystywały wszystkie zmysły. Bodźcem do ćwiczenia mózgu będą codzienne, zwykłe aktywności. Już przecież nauka używania sztućców czy mycia zębów angażuje różne obszary mózgu.  

Bodźców dostarczają wszelkie wyliczanki i piosenki, nauka skandowania, powtarzania słów i prostych czynności. Wszystkie sprawności, jakie nabywa dziecko wraz ze wzrastaniem, to trening mózgu. 

2-5-latki 

Wiek 2-5 lat to czas bardzo intensywnego rozwoju mózgu. Dziecko poznaje i utrwala w tym okresie wszystkie fundamentalne czynności wpływające na jego samodzielne funkcjonowanie w świecie. Uczy się chodzić, mówić, jeść, zaspokajać potrzeby fizjologiczne. Do 3. roku życia dzieci mają tzw. uwagę mimowolną, aktywowaną przez ruch i dźwięki. Skupienie dziecka może trwać od 5 do 15 minut.  

Dzieci nieco starsze, które rozumieją już polecenia i wykonują je, mają tzw. uwagę kierowaną. Potrafią skoncentrować się na ok. 20 minut. Warto w tym czasie podążać za naturalną ciekawością dziecka, podejmować pierwsze próby liczenia, poznawania liter, pierwszych słówek z języka obcego.  

Dziecko uwielbia biegać, ćwiczy sprawność fizyczną, tańczy – wszystkie te czynności to naturalne sposoby na trenowanie mózgu. Już w tym czasie warto podejmować próby uczenia dziecka większej uważności i koncentracji na zadaniach.  

6-10-latki 

Wiek 6-10 lat to czas doskonalenia umiejętności poznawczych. Warto wykorzystać naturalną ciekawość świata dziecka i wspierać je w podejmowaniu aktywności sprzyjających poznawaniu nowych umiejętności i zdobywaniu wiedzy.  

W tym wieku nasze dziecko uczy się z dużą łatwością, chętnie angażuje się w nowe aktywności i łatwo podejmuje wyznania wymagające nauczenia się nowych umiejętności. To czas rozpoczynania nauki języka, poszukiwania zainteresowań. 

Nastolatki 

Wiek 11-18 to czas samodzielnej eksploracji świata, eksperymentowania, doskonalenia umiejętności i korzystania z tego, co było utrwalone w dzieciństwie. To także czas na wszelkie ćwiczenia sprzyjające rozwojowi mózgu.  

Warto zwrócić baczną uwagę na wszelkie rozpraszające dziecko bodźce. Telefony, głośna muzyka, nieodpowiednie światło – wszystko to może znacznie osłabić koncentrację i utrudniać uczenie się.  

W tym wieku dziecko dynamicznie rośnie i dojrzewa, co wiąże się z nierównowagą hormonalną i wahaniami nastroju. Może to także pogarszać uwagę i pamięć nastolatka. Warto zadbać o odpowiednie jedzenie i picie, a także higieniczny tryb życia, który sprzyja dotlenieniu mózgu. 

Jaki trening mózgu będzie najlepszy dla dziecka i nastolatka? Taki, który będzie je aktywizował do działania i nauki, nie będzie nudził i nie będzie zbyt czasochłonny. Warto z czasem wydłużać aktywności wymagające skupienia uwagi. Najlepiej robić to zgodnie z potrzebami dziecka i w przyjaznej atmosferze. Jest wiele codziennych czynności i aktywności, które mogą pomóc w ćwiczeniu koncentracji i pamięci. Należą do nich: 

• zagadki i gry logiczne, rebusy, krzyżówki, gra w szachy i inne gry wymagające zaangażowania pamięci; 

• nauka języka obcego – ćwiczy pamięć, ale także systematyczność; 

• nauka gry na instrumencie – doskonałe ćwiczenie pamięci i wrażliwości; 

• nawyk czytania książek – wspiera prawidłowe wysławianie się, poprawia pamięć, uczy wrażliwości; 

• umiejętność relaksu – ważna dla mózgu; 

• zapamiętywanie – wierszyków, numerów telefonów, tekstów piosenek – wspiera pamięć; 

• pisanie raz prawą, raz lewą ręką;  

• zabawy w terenie wymagające kojarzenia w przestrzeni. 

Dowiedziono naukowo, że nawet najmniejsze zmiany w codziennej rutynie, które prowokują mózg do reakcji innych niż utrwalone, to dla niego dobre ćwiczenie, które sprawia, że powstają nowe połączenia między komórkami. 

Nasze dzieci żyją w świecie pełnym bodźców. Wszystko wokół nich jest ciekawe, zmiany następują bardzo szybko. Nic zatem dziwnego, że z powodu tak wielu rozpraszaczy problemy z koncentracją nie są dziś czymś rzadko spotykanym. Oto propozycje przydatnych ćwiczeń na koncentrację dla dzieci w różnym wieku: 

Ćwiczenia na koncentrację dla przedszkolaka 

• Zabawa klockami – układanie według wzorów, kolorów, wielkości etc. Takie ćwiczenia na koncentrację uwagi dla dzieci rozwijają również pamięć krótkotrwałą oraz logiczne myślenie. 

• Puzzle – te dla najmłodszych powinny składać się z kilku części, a wraz z doskonaleniem umiejętności, być bardziej skomplikowane – rozwijają umiejętność rozpoznawania kształtów, spostrzegawczość, wyobraźnię, skupienie się na jednej czynności.  

• Zajęcia ruchowe wymagające pamięci kolejnych sekwencji, nauka tańca – mobilizują mózg do koncentracji na prawidłowym wykonaniu działań, wspierają koordynację różnych zmysłów. 

Ćwiczenia na koncentrację dla dziecka w wieku szkolnym 

• Gry oparte o układanie figur – tangram, smart games, master mind, kostka Rubika. Stopień trudności dopasowany do wieku i umiejętności dziecka. By mobilizować do działania, powinien nieco przekraczać już osiągnięty poziom trudności. Można też rozwiązywać zadania na czas.  

• Układanie puzzli – to doskonałe ćwiczenie na wyobraźnię i pamięć. Dodatkowo uczy skupienia uwagi na jednej czynności. 

• Tworzenie biżuterii, wyklejanek, malowanie obrazów – uczy koncentracji i uważności, wzmacnia poczucie sprawczości i wiary w siebie. 

• Zabawa w chowanie różnych przedmiotów na ustalonej przestrzeni – mobilizuje dziecko do wzmożonej uwagi i skupienia się.  

• Zadania ruchowe – gra w klasy, w gumę, utrzymanie równowagi, precyzyjne przesuwanie przedmiotów rękami i nogami. 

• Nauka uważnego jedzenia – to nie tylko wdrażanie systematycznego, ale przede wszystkim uważnego spożywania posiłków. Warto ćwiczyć w tym czasie rozpoznawanie pokarmów i uczenie się ich oceny – twarde, miękkie, słodkie, ostre, gładkie etc.  

Ćwiczenia na koncentrację dla nastolatka 

• Rękodzieło, tworzenie biżuterii, lepienie z gliny – nawlekanie, przeplatanie, dopasowywanie kształtów sprzyjają koncentracji. 

• Zajęcia z programowania – rozwijają wyobraźnię, przewidywanie, przygotowują do „dorosłych” umiejętności. 

• Nauka języków – wiek szkolny jest najlepszym czasem na wprowadzenie regularnych zajęć. Nauka przebiega bardzo szybko, dodatkowo dziecko uczy się systematyczności i cierpliwości. 

• Ćwiczenia pamięciowe – gry terenowe, proste zabawy, np. w chowanie przedmiotów. 

• Gry logiczne sieciowe i analogowe. 

• Ćwiczenie skupiania uwagi na jednym przedmiocie – uspokaja i uczy uważności, wprowadzają praktykę mindfulness. 

• Kolorowanki antystresowe. 

Pamięć jest umiejętnością, która rozwija się od pierwszych chwil życia. Z największą dynamiką rozwija się do 15. roku życia. Umiejętność zapamiętywania ułatwia uczenie się, szybsze odrabianie lekcji, kształtowanie wyobraźni.  

Ćwiczenia na pamięć dla przedszkolaka 

• Gry memory (gry na pamięć) oparte na łączeniu takich samych obrazków. U młodszych dzieci zestawy będą mniejsze, starszaki mogą zmierzyć się z trudniejszymi zadaniami. 

• Nauka kolejności cyfr, liter w alfabecie, odliczanek opartych na zapamiętywaniu kolejności. 

• Zabawa w skojarzenia – sprzyja rozwijaniu pamięci, doskonali kreatywność. 

• Zabawa w powtarzanie dźwięków – wspiera rozwój zmysłu słuchu. 

• Układanie historii na podstawie pozornie niezwiązanych ze sobą elementów czy przedmiotów. 

Ćwiczenia na pamięć dla dziecka w wieku szkolnym 

• Gry memory o wyższym stopniu skomplikowania.  

• Rysowanie z pamięci z jak największą dbałością o detale. 

• Układanie klocków LEGO i innych klocków do budowania przestrzennego. 

• Wsłuchiwanie się w dźwięki i nazywanie ich, przygotowanie do ćwiczeń relaksacyjnych. 

• Rozpoznawanie dotykiem kształtów i przedmiotów. 

• Wyszukiwanie nazw zwierząt/czynności etc. w innych, dłuższych wyrazach. 

• Gry słowne oparte o wymyślanie słów zaczynających się np. na ostatnią literę. 

• Różne wersje zabaw w stylu: państwa – miasta, rozpoznawanie opisywanych przedmiotów. 

• Inscenizacje, teatrzyki, zabawy w grupie oparte o wykonywanie złożonych scenariuszy. 

Ćwiczenia na pamięć dla nastolatka 

• Szukanie określonych cyfr w ciągach cyfr na kartce. 

• Wyszukiwane wyrazów „ukrytych” w ciągach liter na kartce. 

• Wyszukiwanie różnic na obrazach. 

• Rysowanie lustrzanego odbicia. 

• Szukanie synonimów do wskazanych słów. 

• Sudoku i inne łamigłówki.  

• Rysowanie obydwiema rękami. 

• Układanie zdań z rozsypanki. 

• Układanie zdań, znając tylko pierwsze litery słów. 

• Rozwiązywanie quizów i krzyżówek.  

Trening kreatywności sprzyja zwiększaniu potencjału twórczego dziecka, mobilizuje je do znajdowania ciekawych i innowacyjnych rozwiązań. Większość zabaw i ćwiczeń mających na celu rozwijanie koncentracji i uwagi dotyka obszaru kreatywności.  

Ćwiczenia na lepszą kreatywność dla dziecka w wieku szkolnym 

Przedszkolaki mogą: wymyślać własne bajki, poszukiwać innych rozwiązań danych problemów, interpretować poznane książki czy wydarzenia, tworzyć własne wyobrażenia znanych bajek czy filmów, odgrywać znane sceny w inny sposób. 

Trening mózgu zwiększający kreatywność nastolatka 

Nastolatki mogą: rysować własne obrazy za pomocą farb czy kredek lub tabletu graficznego, tworzyć łańcuchy skojarzeń słownych związanych z ustalonym tematem, oceniać „na oko” parametry techniczne danych przedmiotów; kreować wydarzenia, pisać własne próbki literackie, projektować, tworzyć wynalazki. Ćwiczenia kreatywne ogranicza tylko wyobraźnia i chęć nastolatka.  

Wśród wskazanych powyżej przykładów celowo nie wskazujemy aplikacji, programów i gier, jakie można z łatwością znaleźć w sieci. Jest ich bardzo dużo, bardzo łatwo je odnaleźć i równie łatwo wdrażać. Od decyzji rodziców zależy, czy ćwiczenia wspierające koncentrację, pamięć i kreatywność dzieci będą wykonywać w świecie analogowym czy wirtualnym.