Endometrioza – objawy, przyczyny, leczenie

Endometrioza to choroba ginekologiczna, w której komórki błony śluzowej macicy rozwijają się poza macicą, w jajowodach czy jajnikach, ale także niekiedy w jelitach czy jamie otrzewnej. Niekiedy ogniska endometriozy lokują się w tak odległych miejscach organizmu jak płuca czy wątroba.  

W prawidłowym cyklu miesiączkowym endometrium namnaża się, przygotowując do przyjęcia zarodka, a kiedy do tego nie dochodzi, ulega złuszczeniu i wydaleniu. U kobiet z endometriozą proces rozrostu tej tkanki, a następnie jej złuszczania odbywa się, ale do usunięcia nie dochodzi. Prowadzi to do krwawień wewnętrznych, powstawania narośli i guzów, które powodują duży ból.  

Jak się ocenia, endometrioza jest problemem 15 proc. miesiączkujących kobiet i nawet połowy cierpiących na niepłodność. Niestety dolegliwość ta znajduje się w niechlubnej czołówce chorób, które diagnozuje się latami, dlatego rzeczywista liczba chorych może być o wiele większa.  

Pierwsze objawy endometriozy występują już u młodych, rozpoczynających miesiączkowanie kobiet. Ponieważ zwykło się niesłusznie uważać, że „okres musi boleć”, wiele kobiet latami zmaga się z bolesnymi dolegliwościami towarzyszącymi miesiączce, nie próbując nawet poszukać ich przyczyny. Dopiero kiedy nadchodzi czas starań o dziecko, wiele kobiet otrzymuje diagnozę i podejmuje leczenie endometriozy.  

Przyczyny endometriozy są badane już od ponad 100 lat, jednak nadal nie wiemy do końca, dlaczego niektóre kobiety cierpią na tę dolegliwość. Istnieje kilka teorii.  

Według teorii transplantacji i implementacji, w organizmie kobiety dochodzi do wstecznej menstruacji, podczas której endometrium zagnieżdża się poza macicą. Z powodu zwiększonej produkcji cytokin i interleukin lokuje się ono w otrzewnej, np. w bliźnie po cesarskim cięciu.  

Teoria metaplazji sugeruje, że to komórki otrzewnej przekształcają się w komórki endometrium i „wędrują” w tak odległe miejsca, jak żołądek czy płuca.  

Teoria indukcji opiera się na przekonaniu, że we krwi lub limfie znajdują się niezidentyfikowane komórki, które mogą przekształcić się w endometrium i wraz z krwią lądować w różnych miejscach ciała.  

Inne teorie wskazują na zaburzenia immunologiczne, dysbiozę jelitową czy genetyczne pochodzenie endometriozy. Dowiedziono, że jeśli problem dotyka kilku kobiet w bliskiej rodzinie, np. siostry, mamy lub babci, także u wnuczki ryzyko jej wystąpienia będzie kilka razy większe.  

Wśród czynników predysponujących do zachorowania na endometriozę wymienia się także: 

• bardzo wczesne menarche, 

• krótkie cykle miesiączkowe, 

• przedłużające się krwawienia, 

• choroby tarczycy – Hashimoto, nadczynność i niedoczynność, 

• zespół policystycznych jajników,  

• cukrzycę.  

Najważniejszym objawem endometriozy jest ból o charakterze kłującym, który pojawia się w dolnej części brzucha, obejmuje też dolne partie pleców i lędźwia. Poprzedza on miesiączkę i występuje w jej trakcie. Może też pojawić się jako bolesna owulacja. Może mieć różne natężenie – od łagodnego do bardzo silnego i wraz z postępem choroby z cyklu na cykl być coraz silniejszy, utrudniający normalne funkcjonowanie. Do innych charakterystycznych objawów endometriozy należą także: 

• nieregularne i obfite krwawienia miesiączkowe,  

• krew miesiączkowa ze skrzepami, 

• ból podczas oddawania moczu, 

• ból w czasie seksu. 

Wiele kobiet obserwuje przy endometriozie objawy jelitowe, takie jak:  

• zaparcia 

• biegunki 

• nudności 

• wzdęcia 

• ból brzucha 

• problemy z wypróżnieniem 

Sensacje jelitowe pojawiają się, kiedy ogniska endometriozy ulokują się właśnie w jelitach. Niepokojącym objawem ze strony jelit może być także krwawienie z przewodu pokarmowego.  

Endometrioza daje także objawy, jakich z miesiączką nie kojarzymy: zmęczenie, bóle głowy, rozdrażnienie, stany lękowe czy obniżenie nastroju. Do nietypowych objawów endometriozy należą też duszności nasilające się podczas miesiączki (jeśli tkanka endometrium rozrasta się w klatce piersiowej).  

U części kobiet endometrioza przebiega bez bólu i innych objawów. Choroba jest wówczas diagnozowana przypadkowo, np. podczas badań towarzyszących bezskutecznemu staraniu się o dziecko.  

W diagnostyce wskazuje się na różne stopnie zaawansowania endometriozy. Podziału dokonało Amerykańskie Towarzystwo Medycyny Rozrodu (ASRM). Zgodnie z nim: 

I stopień to endometrioza w stopniu minimalnym;

II stopień – endometrioza łagodna; 

III. stopień – endometrioza umiarkowana; 

IV stopień endometriozy to odmiana ciężka, naciekająca na inne narządy i wymagająca radykalnego leczenia. 

Od stopnia zaawansowania endometriozy zależy codzienne funkcjonowanie kobiety w wieku rozrodczym, ale przede wszystkim jej płodność – zmiany te zaburzają gospodarkę hormonalną w jajnikach, a torbiele i guzy utrudniają zagnieżdżenie się zarodka w ścianie macicy.  

Diagnozowanie endometriozy to długotrwały proces nie tylko dlatego, że bardzo trudno powiązać objawy towarzyszące miesiączce z dolegliwościami w innych narządach. Jeśli jednak kobieta skarży się długotrwały i uciążliwy ból towarzyszący miesiączce, wskazuje na objawy ze strony układu pokarmowego czy moczowego, a podczas badania lekarz wyczuwa guzki w sklepieniu pochwy, można podejrzewać jej występowanie.  

Kolejnym etapem po badaniu ginekologicznym jest ultrasonografia przezpochwowa, doodbytnicza, tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny. Kiedy te badania nie dają jednoznacznej odpowiedzi, przeprowadza się laparoskopię.  

W ostatnich latach polscy naukowcy opracowali pierwszy test na endometriozę, który jest ogromną nadzieją dla diagnozujących się latami kobiet. Test EndoRNA qRT-PCR polega na pobraniu próbki endometrium podczas biopsji i oznaczeniu genu kodującego białko FUT4, którego ekspresja u kobiet z endometriozą jest znacznie podwyższona w porównaniu do endometrium pacjentek zdrowych. Wynik jest gotowy po ok. dwóch tygodniach, a samo pobranie próbki można przeprowadzić w warunkach ambulatoryjnych i bez znieczulenia.  

Leczenie endometriozy jest trudne i zależy od wielu zmiennych, począwszy od stopnia zaawansowania choroby, przez lokalizację jej ognisk, po plany prokreacyjne kobiety.  

W wielu przypadkach ulgę w bólu mogą przynieść środki antykoncepcyjne. Nie jest to jednak sposób na wyleczenie, ale złagodzenie objawów choroby. W przypadkach bardzo zaawansowanych podejmuje się decyzję o operacyjnym usunięciu ognisk endometriozy i zrostów. Dokonuje się jej metodą laparoskopii lub laparotomii. Niekiedy konieczna może być decyzja o usunięciu macicy.  

Niestety nawet operacja nie daje gwarancji całkowitego wyleczenia, ponieważ choroba ta ma tendencję do nawrotów. Złagodzenie objawów endometriozy przychodzi naturalnie po menopauzie, kiedy ustaje praca jajników.  

Wieloletnie zmagania z endometriozą mogą nieco złagodzić domowe sposoby wspomagające leczenie farmakologiczne.  

Wiele kobiet pokłada nadzieję w ziołolecznictwie. Choć środki roślinne nie pomogą w całkowitym zażegnaniu problemu, mogą nieco złagodzić przebieg choroby i poprawić samopoczucie.  

Warto spróbować kuracji wiesiołkiem, który wykazuje działanie przeciwzapalne i ma pewien wpływ na gospodarkę hormonalną organizmu. Podobne właściwości stwierdzono także w przypadku niepokalanka pospolitego czy mniszka lekarskiego. Do mieszanek ziołowych dodaje się także: 

• ziele skrzypu, 

• kwiat nagietka, 

• liście brzozy, 

• pięciornik gęsi, 

• rdest, 

• korę kaliny koralowej. 

Jeśli chodzi o dietę, obserwuje się dobre działanie produktów zawierających redukujące stany zapalne antyoksydanty oraz kwasy tłuszczowe omega-3. Warto więc częściej sięgać po owoce i warzywa, tłuste ryby i dobre oleje. Dieta powinna być zrównoważona i dostarczać zwiększone ilości witamin i minerałów.  

Nasilenie stanów zapalnych w organizmie często powoduje nadmiar spożywanego cukru. Warto więc zrewidować swoje przyzwyczajenia. Niewskazane jest także nadużywanie kofeiny i innych używek. Przy endometriozie nie są dobrym wyborem fast foody i produkty wysokoprzetworzone, ponieważ mogą podnosić stan zapalny w organizmie. Część kobiet obserwuje poprawę swojego samopoczucia po wyeliminowaniu z diety produktów mlecznych.  

Nieleczona endometrioza to nie tylko problem bolesnych miesiączek. Z czasem prowadzi ona do nieodwracalnych zmian w narządach, w których tworzy swoje ogniska, nasila się stan zapalny, powstają zrosty, dochodzi do sklejania się narządów wewnętrznych i upośledzenia ich funkcjonowania. 

Bardzo poważnym problemem jest także trudność, a nawet niemożność zajścia w ciążę. Sam fakt endometriozy nie wyklucza udanego zapłodnienia, jednak im choroba bardziej zaawansowana, tym może to być trudniejsze. W niektórych przypadkach może być konieczne zastosowanie pozaustrojowych sposobów zapłodnienia, np. inseminacji domacicznej. Metoda ta proponowana jest niektórym kobietom ze zdiagnozowaną endometriozą 1. i 2. stopnia. W endometriozie 3. i 4. stopnia rozważa się m.in. in vitro, a samą procedurę niekiedy poprzedza zabieg usunięcia torbieli i zrostów.  

Występowanie endometriozy to nie tylko utrudniona droga do poczęcia dziecka, ale także donoszenia ciąży. Częstym przypadkiem bywa ciąża pozamaciczna czy poronienie.