Odporność u dzieci – jak ją zbudować i wzmacniać na co dzień?

Układ odpornościowy, inaczej układ immunologiczny, chroni organizm człowieka przed patogenami i pomaga mu walczyć z ich atakiem. Białe odpornościowe krwinki znajdują się zazwyczaj w węzłach chłonnych, migdałkach, grasicy, śledzionie, jelitach i szpiku kostnym.  

Małe dzieci zdobywają odporność od pierwszych chwil życia – poligonem doświadczalnym jest dla nich już sam moment porodu, czyli zetknięcie się z drobnoustrojami matki w układzie rodnym. Młody organizm cały czas wystawiony jest na ekspozycję zarazków a prawdopodobieństwo, że każdy nowy patogen może spowodować chorobę, jest bardzo duże. Dlatego to nie pech ani przypadek, że dzieci w pierwszych latach życia łapią po 8-10 infekcji w sezonie. Później, po zetknięciu się z określonymi drobnoustrojami organizm wytwarza przeciwciała, które zapobiegają ich inwazji na przyszłość. Na początku jednak infekcje są nieuniknione, w tym choroby zakaźne wieku dziecięcego.  

Układ odpornościowy dziecka umacnia się przez kilkanaście pierwszych lat jego życia. Kiedy dziecko jest w wieku nastoletnim, jego układ immunologiczny uzyskuje pełną sprawność, u osób starszych z kolei zdolności obronne organizmu stają się coraz mniejsze. Seniorzy, po małych dzieciach, są kolejną grupą, która jest najbardziej narażona na infekcje. 

Odporność wrodzona (nieswoista) – to indywidualna cecha każdego organizmu, która od pierwszych chwil życia chroni go przed atakiem drobnoustrojów. To stanowiące barierę ochronną skóra i błony śluzowe a także komórki fagocytarne – komórki układu odpornościowego neutrofile i makrofagi, które mają zdolność pochłaniania patogenów. Te zlokalizowane w węzłach chłonnych komórki są fundamentem systemu naturalnej odporności organizmu. Mówi się, że pierwszym „zastrzykiem odporności” jest naturalny poród, dziecko dostaje też przeciwciała matki podczas karmienia piersią.  

Odporność nabyta (swoista) to przeciwciała wytworzone przez organizm w odpowiedzi na kontakt z patogenami, z którymi styka się on w ciągu swojego życia. Każda infekcja, z jaką mierzy się dziecko po raz pierwszy, mobilizuje jego komórki odpornościowe do wytwarzania przeciwciał, które w przypadku kolejnej takiej infekcji będą umiały sobie z nią poradzić. Drogą szczepień możemy wpływać na wywoływanie odporności nabytej, by chronić organizm przed zapadaniem na najbardziej niebezpieczne choroby.  

Sprawność układu immunologicznego dziecka jest więc wypadkową uwarunkowań genetycznych, realizowanego zgodnie z zaleceniami lekarskimi kalendarza szczepień, ale także immunologicznej odpowiedzi na infekcje, na jakie zapada dziecko, diety i sprzyjającego wzmacnianiu odporności trybu życia.

Ważnym czynnikiem wpływającym na odporność dziecka jest jego własna flora bakteryjna bytująca w jelitach. Mikrobiota jelitowa zapewnia sprawne działanie komórek układu odpornościowego, które nie pozwalają na rozwój patogenów. Zdrowa flora bakteryjna spełnia także wiele innych zadań ważnych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, m.in.: 

• poprawia kondycję błony śluzowej jelit i uszczelnia ściany ich nabłonka, 
• łagodzi objawy nietolerancji laktozy, 
• skraca długość i łagodzi przebieg biegunek wirusowych, bakteryjnych i poantybiotykowych, 
• łagodzi kolki i sprzyja sprawnemu trawieniu, 
• łagodzi zmiany skórne powstałe na tle uczuleniowym, 
• zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób metabolicznych (otyłości, cukrzycy) w wieku starszym.  

Proces tworzenia mikrobioty jelitowej kształtuje się do około 2. roku życia, jednak pod wpływem różnych niekorzystnych czynników chorobotwórczych skład mikrobioty zmienia się w kolejnych latach.  

Wzmocnieniu odporności dziecka sprzyja uregulowany tryb życia zapewniający odpowiednią do wieku dawkę snu. Podczas nocnego odpoczynku aktywizują się procesy naprawcze organizmu i odżywiane są jego komórki oraz zwiększają się zapasy limfocytów.  

Niebagatelne znaczenie ma także minimalizowanie stresu u dzieci, który obciąża układ nerwowy i wpływa na pogorszenie dobrostanu dziecka w każdym momencie jego życia. Ważne jest także wdrożenie nawyków codziennej aktywności na świeżym powietrzu. Ruch to nie tylko dobre dotlenienie organizmu, ale także jego wzmocnienie. Zahartowany i oswojony z różnymi warunkami atmosferycznymi organizm skuteczniej odpiera ataki patogenów, lepsza kondycja pomaga także łatwiej uporać się z infekcją.  

Dużym obciążeniem dla immunologii dziecka jest dym papierosowy, który działa drażniąco na nabłonek dróg oddechowych dziecka i osłabia jego naturalną barierę ochronną. By wspierać organizm w budowaniu zdrowej flory bakteryjnej, warto unikać nadmiernej czystości. Naturalny kontakt z zarazkami pomaga organizmowi wytwarzać przeciwciała, które będą go chronić w czasie infekcji.  

Kluczem do budowania odporności jest przede wszystkim zbilansowania i zrównoważona dieta. W aptekach i sklepach ze zdrową żywnością znajdziemy także wiele preparatów bazujących na naturalnych składnikach, które mogą pomóc w ochronie organizmu przed patogenami. Mające postać kropli, żelków lub lizaków preparaty mogą pomóc w stanach niedoborów witamin i minerałów i wesprzeć proces odbudowy odporności.  

Takim działaniem cechuje się np. syrop z czarnego bzu, aceroli, jeżówki czy preparaty na bazie miodu (powyżej 12. miesiąca życia dziecka). Warto poszukać akceptowanej przez dziecko formy tranu bądź oleju z wątroby rekina zawierających niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3, a także witaminy A i D.  

Szczególnie witamina D dla dzieci jest niezbędna do ich prawidłowego rozwoju, a nasze organizmy nie wytwarzają jej w dostatecznych ilościach. Dobrym rozwiązaniem jest stosowanie probiotyków – obowiązkowo w czasie stosowania kuracji antybiotykowej, ale także profilaktycznie, w stanach wzmożonych infekcji. Potwierdzone skuteczne działania w przypadku obniżonej odporności albo w przebiegu infekcji ma także stosowanie preparatów zawierających zwiększoną dawkę witaminy C i rutyny.

W codziennym menu dziecka powinny znaleźć się produkty sprzyjające poprawie jego odporności. Warto zadbać, by była to żywność jak najlepszej jakości i jak najmniej przetworzona.  

Miód z pewnego źródła, czosnek, uznawany za skuteczny naturalny antybiotyk, syropy na bazie miodu i np. cebuli, napary z ziół, np. z lipy, dodawanie do posiłków przypraw mających właściwości wzmacniające odporność (imbir, cynamon).  

W diecie dziecka powinno się także znaleźć sporo produktów z dużą zawartością błonnika i mających właściwości probiotyczne. Kiszonki, maślanka, jogurty – wszystko to sprzyja odbudowie flory bakteryjnej jelit dziecka i poprawie jego odporności. Duże znaczenie w diecie małego dziecka ma także mleko i oczywiście woda – optymalne nawodnienie organizmu jest koniecznym warunkiem prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Brak odporności u dziecka najczęściej manifestuje się nawracającymi infekcjami, ale także chronicznym zmęczeniem i problemami ze snem. U wielu dzieci o gorszej kondycji immunologicznej świadczy też opryszczka, afty i pleśniawki, a także wysypki alergiczne. Osłabiony układ immunologiczny nie jest w stanie obronić dziecka przed patogenami. Wystąpienie takich objawów powinno być dla rodziców sygnałem, by skonsultować się z lekarzem.