Jakie ćwiczenia logopedyczne dla 5-latka?

Rozwój mowy dziecka jest procesem wieloetapowym, który trwa mniej więcej do 6.-7. roku życia (jest to kwestia indywidualna). Niemniej jednak dla każdego etapu – melodii, wyrazu czy zdania, przypisane są pewne normy, które stanowią podstawę oceny tego, czy rozwój mowy przebiega w sposób prawidłowy. 

Dlatego też zanim zaczniemy doszukiwać się problemu, gdy okaże się, że nasza pociecha ma trudności z prawidłową artykulacją głosek, warto wcześniej zastanowić się, czy jest to właściwe dla jej wieku. Niemniej jednak w przypadku wątpliwości warto udać się do logopedy, ponieważ odpowiednio wczesną interwencją możemy uchronić naszego malucha przed wadami wymowy, które są obecnie dość powszechnie spotykanym problemem w praktyce logopedycznej.

Podłożem wad wymowy, nazywanych również zaburzeniami artykulacji, jest niemożność wymówienia jednego lub większej liczby dźwięków mowy (fonemów). W rezultacie dziecko czy też osoba dorosła, aby ułatwić sobie zadanie, zniekształca głoski, pomija je lub zastępuje innymi, łatwiejszymi do wymówienia. Wady wymowy mogą mieć zróżnicowane przyczyny – począwszy od nieprawidłowej budowy aparatu artykulacyjnego (np. nieprawidłowy zgryz) przez zaburzenia kinetyczne i dyslalię słuchową aż po zbyt długie ssanie smoczka we wczesnym dzieciństwie. 

Do najczęstszych wad wymowy dzieci w wieku przedszkolnym zalicza się:

• dyslalię, czyli nieprawidłową wymowę jednej lub kilku głosek, co znacząco utrudnia zrozumienie mowy;
• mowę bezdźwięczną, czyli wymawianie głosek dźwięcznych – wszystkich samogłosek i niektórych spółgłosek (b, d, dz, dź, dż, g, j, l, ł, m, n, r, w, z, ź, ż) w sposób bezdźwięczny. W efekcie tego dziecko zamiast „góra” wymawia „kóra”, „woda” – „fota”, „dom” – „tom”. Niekiedy też może opuszczać głoski dźwięczne i zamiast „bułka” wymawiać „ułka”, „woda” – „oda” itp.;
• seplenienie, czyli nieprawidłową artykulację głosek: s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, ś, ź, ć, dź. Wyróżnia się kilka typów seplenienia, w tym m.in. boczne, międzyzębowe czy wargowo-zębowe;
• roratyzm, czyli nieprawidłową artykulację głoski „r”. Dziecko może ją opuszczać lub zastępować innymi głoskami (zwykle j lub l).

Proces leczenia wad wymowy uzależniony jest od kilku różnych czynników i zwykle przebiega w sposób indywidualny, dlatego też nie sposób jednoznacznie wskazać na jakiekolwiek ramy czasowe. 

Do czynników, które mają wpływ na przebieg leczenia, zalicza się: typ wady wymowy i stopień jej zaawansowania, wiek dziecka i jego otwartość na współpracę, przyczynę zaburzeń artykulacji (np. w przypadku nieprawidłowej budowy aparatu artykulacyjnego proces ten będzie bardziej skomplikowany). 

Dużo zależy też od samych rodziców, a dokładniej od tego, czy będą oni systematycznie wykonywali ćwiczenia logopedyczne z dzieckiem oraz zwracali uwagę na jego mowę na co dzień.

W przypadku podejrzenia u dziecka nieprawidłowości z rozwojem mowy, należy udać się do logopedy, który po konsultacji może zalecić wizytę u innych specjalistów (np. neurologa, laryngologa czy ortodonty) i wdrożyć odpowiednie postępowanie logopedyczne. 

Zwykle polega ono na systematycznych wizytach u logopedy (1-2 razy w tygodniu) oraz codziennym wykonywaniu ćwiczeń logopedycznych w warunkach domowych. Warto jednak pamiętać, że niekiedy ćwiczenia te mają charakter wyłącznie wspomagający. Mowa tu przede wszystkim o przypadkach, kiedy to wada wymowy u dziecka ma podłoże związane np. z nieprawidłowym zgryzem. W takiej sytuacji podstawą jest leczenie ortodontyczne.

Ćwiczenia logopedyczne warto wykonywać nie tylko w ramach terapii logopedycznej przy zdiagnozowanych wadach wymowy, ale również jako formę wspomagania rozwoju mowy u dziecka. W przypadku 5-letniego malucha ćwiczenia te powinny mieć formę edukacyjnej zabawy – w przeciwnym razie może je traktować jako przykry obowiązek. Natomiast jego nastawienie i chęć współpracy determinują skuteczność praktyk. Poniżej kilka propozycji prostych i ciekawych ćwiczeń logopedycznych.

1. Ćwiczenie oddechowe (wspomagające prawidłowy przepływ powietrza podczas mówienia). Do wykonania tego ćwiczenia potrzebujemy kilku akcesoriów: rurek i lekkich przedmiotów. Jest ono bardzo proste – dziecko dmucha w rurkę i dzięki temu przesuwa różne przedmioty. Ćwiczenie to może przybrać nawet formę rywalizacji – możemy przygotować dwie prowizoryczne bramki i piłeczkę pingpongową, dmuchając na nią rurkami, możemy rozegrać mecz ze swoją pociechą. 
2. Nauka logopedycznych wierszyków. Tu mamy spore pole do popisu – w internecie bez większych problemów znajdziemy rymowanki o różnym stopniu zaawansowania. 
3. Ćwiczenia wzbogacające zasób słownictwa. Wśród tego typu ćwiczeń można wymienić m.in. wymyślanie słowa o przeciwstawnym znaczeniu (np. kochać – nienawidzić) lub słów, które brzmią tak samo, a znaczą co innego czy też wyrazów bliskoznacznych. Bardziej zaawansowaną formą tego ćwiczenia jest odszukiwanie słów ukrytych w innych wyrazach (np. listonosz – list). 
4. Ćwiczenia rozwijające pamięć słuchową. Polegają one na wspólnym wymyślaniu zdania poprzez stopniowe dodawanie do niego poszczególnych części, a następnie poproszenie dziecka o powtórzenie całości [przykład: Kasia poszła (rodzic) do szkoły (dziecko), ale zapomniała (rodzic) odrobić pracy domowej (dziecko) etc.].