Dysbioza jako przyczyna problemów trawiennych u dzieci

Nauka o relacjach pomiędzy organizmem ludzkim a mikrobiotą, przechodzi aktualnie intensywny rozwój. Kiedyś powszechne było przekonanie, że przewód pokarmowy płodu jest jałowy. Obecnie wiadomo, że już w środowisku prenatalnym mikroflora mamy zasiedla przewód pokarmowy nienarodzonego dziecka, a w momencie porodu noworodek jest eksponowany na działanie czynników środowiskowych, w tym różnorodnych drobnoustrojów, które również kształtują jego mikrobiom. Na kolonizację przewodu pokarmowego dziecka wypływają także: sposób karmienia, podawane antybiotyki i wiek ciążowy płodu w momencie urodzenia. Istotnym czynnikiem jest także sposób porodu – jedno z najważniejszych wydarzeń odpowiadających za kształtowanie początkowego mikrobiomu jelitowego.

W czasie porodu siłami natury noworodek ma kontakt z florą bakteryjną pochwy. W przypadku porodu metodą cięcia cesarskiego element ten nie występuje.

Z badań oceniających profil mikrobiologiczny wiadomo, że u noworodków, które przyszły na świat przez cięcie cesarskie, kolonizacja bakteriami Lactobacillus i Bifidobacterium była mniejsza niż w grupie dzieci urodzonych naturalnie, a kolonizacja Bacteroides sp. nie występowała przed 2. miesiącem życia. Różnice dotyczące stopnia kolonizacji wykrywano do 7. roku życia w grupie dzieci urodzonych drogami natury w porównaniu do urodzonych cięciem cesarskim. [1]

Drugim najważniejszym wydarzeniem, które kształtuje nasz mikrobiom jelitowy, jest karmienie naturalne. Mleko matki ma wpływ na układ immunologiczny i korzystnie kształtuje populację bakteryjną w jelitach. Skład mleka kobiecego jest inny u każdej mamy i zawiera ponad 700 szczepów bakterii. Do najważniejszych z nich należą Lactobacillus i Bifidobacterium, które zasiedlają jelita dziecka, stanowiąc barierę ochronną dla szkodliwych mikroorganizmów. Kluczowe w rozwoju właściwej mikrobioty jelitowej dziecka są galaktooligosacharydy, czyli oligosacharydy mleka kobiecego, które stanowią pożywkę do wzrostu bakterii probiotycznych. Karmienie piersią wspiera prawidłową i fizjologiczną kolonizację układu pokarmowego dziecka. Korzystnie wpływa też na działanie układu immunologicznego, bo 70 proc. komórek odpornościowych znajduje się właśnie w jelitach. Dlatego lekarze podkreślają, że karmienie piersią powinno trwać minimum do końca 6. miesiąca życia dziecka i być kontynuowane tak długo, jak to możliwe przy jednoczesnym wprowadzaniu żywności uzupełniającej. A kiedy skład mikroflory dziecka zaczyna przypominać składem florę jelitową dorosłego człowieka? Jak wskazują badania, ma to miejsce około 2-3. roku życia dziecka.

Mikroflora jelit odgrywa kluczową rolę zarówno w zdrowiu, jak i chorobie. Ma istotny wpływ na kształtowanie się układu odpornościowego oraz na metabolizm, a kolejne badania sugerują, że relacja pomiędzy organizmem człowieka a jego florą jelitową, jest kluczowa dla jego dobrostanu fizycznego i psychicznego. By flora jelitowa sprzyjała zdrowiu, musi pozostawać w równowadze – czyli właśnie eubiozie (stan nierównowagi nazywamy dysbiozą). Eubioza, to stan kiedy bakterie komensalne (czyli współpracujące z człowiekiem) przewyższają bakterie patogenne, w jelitach nie ma oznak stanu zapalnego, a także warunków sprzyjającym przerostom bakterii patogennych.

Niestety dzisiejszy styl życia obfituje w czynniki sprzyjające powstaniu dysbiozy: antybiotyki, dieta uboga w warzywa, owoce i produkty nieprzetworzone, brak snu czy nadmierny stres – to tylko kilka z najbardziej popularnych czynników, przez które równowaga mikrobiologiczna u dzieci może ulec zaburzeniu. Genetyka również odgrywa istotną rolę w regulacji i składzie naszej mikrobioty jelitowej poprzez różnice w metabolizmie, produkcji śluzu, podatności na infekcje i inne czynniki. Dlatego na dysbiozę dziecka powinniśmy byś szczególnie wyczuleni, jeżeli sami mierzymy się z przewlekłymi dolegliwościami ze strony układu pokarmowego.

Zaburzenie składu mikrobioty jelitowej towarzyszy również wielu przewlekłym chorobom. Szacuje się, że dysbioza towarzyszy ponad 50 proc. chorych z zespołem jelita drażliwego, 30-40 proc. pacjentów z  chorobą Leśniowskiego-Crohna, 30-40 proc. przypadków przewlekłego zapalenia trzustki. Jest obecna u pacjentów z kamicą pęcherzyka żółciowego, z celiakią, u chorych z cukrzycą typu 2, otyłością i miażdżycą, u pacjentów z przewlekłymi chorobami wątroby. Zaburzenia mikrobioty jelitowej występują również w chorobach alergicznych, neurodegeneracyjnych, autoimmunologicznych a także w depresji, autyzmie i schizofrenii[1].

Objawy kliniczne są dość zmienne i często niespecyficzne – utrata łaknienia, odbijanie, nudności, biegunka, wzdęcia, gazy i ból brzucha. Do istotnych objawów należy także występowanie i nasilanie się nietolerancji pokarmowych IgG zależnych (związanych z immunoglobuliną G) oraz objawów alergicznych oraz przewlekłe zmęczenie. Przede wszystkim jednak u naszych pociech powinny nas zaalarmować wszelkie, nawet drobne, ale przewlekłe objawy.

Badania w kierunku dysbiozy warto wykonać także u dziecka, które było poddawane antybiotykoterapii, a także po hospitalizacji. Niestety, o wdrożenie antybiotyków u dzieci naprawdę nie jest trudno – w ciągu roku dzieci zapadają średnio na 8-10 infekcji, więc antybiotykoterapia bywa leczeniem z konieczności stosowanym przez pediatrów w przypadku powtarzających się infekcji najczęściej górnych i dolnych dróg oddechowych.

Tymczasem antybiotyki wpływają negatywnie na ogólny skład mikroflory jelitowej, prowadząc do zmniejszenia i zubożenia jej pod względem zróżnicowania gatunkowego. Badanie warto także wykonać jeśli dziecko cierpi na przewlekłą chorobę układu pokarmowego lub jeśli wiemy, że w rodzinie występuje historia takich chorób.

Diagnostyka dysbiozy polega na oznaczaniu ilości bakterii jelitowych i grzybów w pobranej od dziecka próbce kału. Takie badanie można wykonać np. w Instytucie Mikrobiomiki już od 3. roku życia dziecka. „Diagnostykę prowadzimy na podstawie próbki kału. Próbkę taką można pobrać w zaciszu własnego domu i przesłać ją do naszej placówki badawczej” – mówią mikrobiolodzy z Instytutu Mikrobiomiki. „Dzięki temu ani mały pacjent, ani jego rodzice nie muszą stresować się wizytą w przychodni. Wystarczy, że pobierze się próbkę maksymalnie 24 godziny przed przekazaniem jej kurierowi, czas pomiędzy pobraniem próbki, a przekazaniem jej do transportu, próbka powinna spędzić w lodówce. To w zasadzie jedyne wymogi. Do każdego naszego pacjenta wysyłamy specjalny zestaw ułatwiający pobranie próbki, to proces dla dziecka bezbolesny i bezstresowy”.

A co jeśli badanie wykaże, że dziecko mierzy się z dysbiozą jelitową? Jednym ze sposobów postępowania, które może przynieść poprawę stanu zdrowia, jest suplementacja specjalnie opracowanych preparatów o właściwościach eubiotycznych, czyli przyjmowanie produktów, których celem jest wprowadzenie równowagi mikrobiologicznej w jelitach (tzw. homeostazy). Wiele takich preparatów to probiotyki, jednak by miały one właściwości eubiotyczne, muszą być one dokładnie dobrane do sytuacji w jelitach dziecka, oraz jego stylu życia. „W aptekach jest bardzo dużo preparatów probiotycznych, jednak działanie hamujące rozrost patogenów, mają tylko konkretne szczepy, które powinny być podane w określonych dawkach, a nawet w określonej kolejności. Probiotyki probiotykom nie są równe, a podawanie ich ‘na chybił trafił’ daje niewielkie szanse na realną pomoc”.

Raz wprowadzoną równowagę najlepiej utrzymać jak najdłużej. Dlatego często, obok suplementacji specyficznymi probiotykami kluczowe jest wprowadzenie zdrowych nawyków do życia dziecka. Mikrobiom jelitowy w równowadze należy dobrze odżywiać – najważniejsza jest różnorodność. Talerz dziecka powinien być kolorowy od warzyw i owoców różnego rodzaju, a dieta bogata w produkty nieprzetworzone. Na mikrobiom wpływ ma również aktywność fizyczna (a najlepszy ta umiarkowana) oraz nawyki związane ze snem i wysypianiem. Mikrobiom jelitowy dziecka jest niejako odbiciem sposobu życia jego i jego rodziców dlatego wszelkie wysiłki, które będą przybliżać rodzinę do równowagi, będą korzystnie odbijać się na stanie zdrowia malucha i jego opiekunów.