Kiedy niemowlę nie reaguje na imię, czyli niepokojące zachowania dziecka

Dziecko zaczyna rozpoznawać dźwięk głosu matki w 5. miesiącu życia płodowego. Nieco wcześniej, bo już w 14. tygodniu ciąży, jego aparat słuchowy jest dojrzały. Dziecko słyszy szum krwi przepływającej przez naczynia, odgłosy z jelit i żołądka, a także bicie serca matki. Co ciekawe, noworodki i niemowlęta, podobnie jak w okresie płodowym, lepiej reagują na niskie dźwięki, więc lepiej słyszą głos taty niż mamy.

Urodzony w terminie noworodek potrafi reagować na głośne bodźce dźwiękowe (krzyk, klaśnięcie, hałas spowodowany upadkiem przedmiotu). Robi to na różne sposoby: 

• zamyka lub zaciska powieki (tzw. odruch uszno-powiekowy),
• gwałtownie rozkłada i składa ręce i nogi (odruch Moro, odruch przestrachu i obejmowania),
• przerywa ssanie piersi,
• odwraca wzrok i głowę w kierunku źródła dźwięku,
• budzi się z płytkiego snu, zaczyna szybciej oddychać.

Wraz ze wzrostem i rozwojem dziecka jego reakcje na dźwięki są bardziej złożone. 

Do 3. miesiąca życia dziecko reaguje na znane mu dźwięki, zaczyna się uśmiechać, kiedy słyszy znajome głosy. W tym czasie dziecko zaczyna głużyć, czyli nieświadomie wydawać dźwięki.

Między 4. a 6. miesiącem życia dziecko zaczyna gaworzyć, czyli świadomie wydawać dźwięki, a także naśladować te zasłyszane z otoczenia, reaguje na szelesty, próbuje zlokalizować źródło dźwięku, słucha wypowiedzi innych osób, potrafi zidentyfikować w otoczeniu głosy mamy i taty i  reaguje na nie. 

Między 7. a 9. miesiącem życia dziecko zaczyna reagować na swoje imię, próbuje  naśladować odgłosy otoczenia, zaczyna rozpoznawać wypowiedzi rodziców o zabarwieniu emocjonalnym – np. „nie wolno”, manipuluje zabawkami dźwiękowymi, aby wywołać dźwięk. 

Między 10. a 12. miesiącem życia dziecko zaczyna wypowiadać pierwsze słowa i rozumieć proste polecenia, zaczyna ruszać się na dźwięk muzyki, powinno także reagować na ciche wołanie po imieniu z odległości 1,5–3 m.

Słuch dziecka warto stymulować już od pierwszych dni zarówno życia płodowego, jak i po narodzinach. Wystarczy mówić do dziecka, śpiewać, słuchać kołysanek czy spokojnej, stonowanej muzyki. Przydadzą się zabawki dźwiękowe oraz grzechotki. Warto przyzwyczajać maluszka do dźwięków występujących w jego codziennym otoczeniu (odkurzacza, brzęku naczyń w kuchni, radia, telewizora, suszarki do włosów itd.) 

– Pamiętajmy, że nowonarodzony człowiek boi się głośnych dźwięków i reaguje na nie przestrachem i płaczem. Dlatego już od początku warto zadbać, by otaczać maleństwo spokojnymi i kojącymi dźwiękami. Nie należy ich całkowicie eliminować, ponieważ nie da się żyć w sterylnej ciszy, ale wybierać dźwięki, które będą pozytywnie wpływały na tworzenie się nowych połączeń nerwowych w mózgu – wyjaśnia Aleksandra Litwiniuk, pedagog specjalny i specjalista SI z Centrum Edukacji i Wspomagania w Rozwoju „Insignis” w Lublinie. 

Reakcja czy też brak reakcji na własne imię może być oznaką problemów ze słuchem, ale także, szczególnie u nieco starszych dzieci, z możliwością wystąpienia zaburzeń ze spektrum autyzmu. 

Co może wpływać na problemy ze słuchem?

• niedosłuch lub głuchota najbliższych krewnych (rodzice, rodzeństwo), 
• choroby zakaźne matki, takie jak: cytomegalia, kiła, różyczka, toksoplazmoza, 
• choroba alkoholowa matki, 
• wady wrodzone ucha lub twarzoczaszki u dziecka, 
• komplikacje podczas porodu, wcześniactwo i mała masa urodzeniowa (<1500 g), 
• zaburzenia oddychania wymagające wentylacji mechanicznej przez ponad 10 dni lub niewydolność serca w okresie noworodkowym, 
• żółtaczka wymagająca wymiennej transfuzji krwi, 
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. 

Przyczyna może być bardziej prozaiczna – zła higiena uszu dziecka. O ile produkcja woskowiny jest zjawiskiem całkowicie normalnym i nie powinna martwić, trzeba jednak pamiętać, że gdy uszy są zbyt często czyszczone, wówczas może dojść do jej nadmiernej produkcji. Podczas kąpieli należy przemywać małżowiny tak jak resztę ciała dziecka, wysuszyć ręcznikiem lub pieluszką, a nadmiar woskowiny usunąć przy pomocy specjalnych patyczków do uszu dla niemowląt. 

Kiedy małe dziecko nie reaguje na swoje imię, a co za tym idzie – nie mówi, albo mówi bardzo mało, rozważa się badania w kierunku spektrum autyzmu. Brak reakcji na swoje imię nie jest jednak jedynym branym pod uwagę objawem. 

Co może oznaczać brak reakcji na imię?

Pediatrzy sprawdzają słuch podczas każdej wizyty kontrolnej dziecka do ukończenia dwóch lat. Warto też samemu zwracać uwagę, jak dziecko reaguje na niespodziewane dźwięki i czy reaguje na swoje imię. Brak tych reakcji i – idąca z tym w parze – uboga mowa dziecka może bowiem być wskazaniem do kontaktu z pediatrą i psychologiem. 

– Oprócz braku reakcji na własne imię, są także inne, ważne w kontekście diagnozy zachowania, jakie obserwujemy u dziecka z podejrzeniem występowania spektrum  – dziecko nie robi „pa, pa”, unika czułości, wzdryga się przed dotykiem, nie powtarza prostych sylab i słów, wydaje się być nieobecne, jakby „za szklaną szybą” – mówi Aleksandra Litwiniuk.

W Polsce, w ramach  Programu Powszechnych Przesiewowych Badań Słuchu u Noworodków, realizowanego przez  Fundację Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy, wszystkie noworodki już w drugiej dobie swojego życia  przechodzą pierwsze badanie słuchu. Pozwala to ocenić aparat słuchu i określić czynniki ryzyka, jakie mogą mieć wpływ na wystąpienie problemów ze słuchem.  Badania trwają ok. 5 minut, są nieskomplikowane, niebolesne i całkowicie bezpieczne dla dziecka. 

Noworodek z prawidłowym wynikiem otrzymuje tzw. niebieski certyfikat, który jest wklejany do Książeczki Zdrowia Dziecka. Jeśli stwierdzone są nieprawidłowości, dziecko otrzymuje żółty certyfikat, a w ślad za tym idzie specjalny system kontroli słuchu,  przeprowadzenia dodatkowych  badań w placówce laryngologicznej lub audiologicznej, a jeśli sytuacja tego wymaga, także przeprowadzenie zabiegu korekcji wady. Wrodzone lub okołoporodowe uszkodzenie słuchu zazwyczaj wykrywane jest w ciągu pierwszych trzech miesięcy życia dziecka, a do 6. miesiąca dziecko niedosłyszące otrzymuje aparat słuchowy i rozpoczyna rehabilitację. Warto jednak wiedzieć, że poważne uszkodzenie słuchu występuje u około 2-4 na 1000 noworodków. 

Jeśli dziecko w wieku ok. 2 lat nie reaguje na imię, a dodatkowo obserwujemy u niego objawy wskazane powyżej, powinno się podzielić swoimi obawami z lekarzem pediatrą, a następnie wdrożyć diagnostykę. W Polsce autyzm stwierdzany jest zbyt późno – u dzieci najczęściej dopiero w wieku 5-6 lat – a wskazaniem do diagnozy staje się nieprzystosowanie do systemu edukacji.