Czym jest lęk separacyjny u niemowlaka?

Uważa się, że lęk separacyjny u niemowląt to naturalny mechanizm obronny potomstwa, które czuje się bezpiecznie, będąc przy rodzicach, a szczególnie koło mamy. Z biologicznego punktu widzenia taka bliskość gwarantuje większe szanse na przetrwanie gatunku. 

Lęk separacyjny to także wyraz niezwykłej więzi emocjonalnej między dzieckiem a mamą. Bierze się z braku niedostępnego jeszcze na tym etapie rozwoju myślenia perspektywicznego czy abstrakcyjnego. To dlatego dla maluszka nawet chwilowe zniknięcie mamy z pola widzenia może stanowić powód do rozpaczy, jakby było to zniknięcie na zawsze. 

Lęk separacyjny u noworodka czy niemowlęcia może mieć także podłoże związane z emocjami rodziców. W psychologii i psychiatrii mówi się o dziedziczeniu lęków, traum, stresów i innych zaburzeń. U podłoża lęków separacyjnych może leżeć także zbyt napięta atmosfera w domu rodzinnym lub zbytnia nadopiekuńczość rodziców.

Niekiedy przyczynami lęków separacyjnych u niemowląt są trudne doświadczenia, jak np. hospitalizacje dziecka lub rodzica, przeprowadzka, śmierć w bliskiej rodzinie. Czasem lęki powodowane są indywidualnymi predyspozycjami, nadwrażliwością emocjonalną, zaburzeniami rozwojowymi.

Uważa się, że szczególnie widoczne objawy lęku separacyjnego pojawiają się po 7. miesiącu życia, ale wielu rodziców zgłasza takie zachowania wcześniej. Lęk separacyjny można zaobserwować już u noworodków czy też u dzieci kilkumiesięcznych. Możliwy jest lęk separacyjny u niemowlaków 3-, 4-, czy 5-miesięcznych. Oczywiście są również dzieci, które nigdy nie wykazują objawów lęku separacyjnego. 

Lęk separacyjny u niemowląt może pojawiać się za dnia, gdy inna osoba przejmuje opiekę nad dzieckiem lub nocą, jeśli maluch śpi np. w sąsiednim pokoju wyposażonym w nianię elektroniczną. Niekiedy może dawać objawy psychosomatyczne, np. bóle brzucha, wymioty, biegunki.

Inne objawy lęku separacyjnego u niemowląt to m.in.:

• niepokój, pobudzenie, rozdrażnienie,
• zaburzenia łaknienia, niechęć do jedzenia,
• zaburzenia snu, trudności z zasypianiem, liczne wybudzenia,
• płaczliwość, nerwowość, histerie, 
• nadmierne wyciszenie i apatia.

Gdy pojawia się lęk separacyjny u niemowląt, przede wszystkim nie wolno lekceważyć problemu. Nie jest prawdą, że dziecko „musi się wypłakać” i nie należy reagować na jego emocje. To bardzo szkodliwy mit, którego konsekwencją mogą być zaburzenia u dziecka i bagaż emocjonalny na resztę życia. 

Żeby poradzić sobie z lękiem separacyjnym u dziecka, warto zastanowić się, kiedy i dlaczego pojawiają się objawy. By go zmniejszyć i zniwelować przydatne może być:  

1. Zapewnienie poczucia bezpieczeństwa i obecności stałych opiekunów (mama, tata, niania). Mama nie powinna być „skazana” na przebywanie 24/7 z dzieckiem, a więc warto sukcesywnie oswajać dziecko z obecnością innej osoby, która będzie przejmować opiekę. Dobrym rozwiązaniem jest dzielenie opieki pomiędzy rodzicami, co zbuduje więź i poczucie bezpieczeństwa u dziecka. 
2. Nie uciekać ukradkiem, nie udawać, że wychodzi się tylko do pokoju obok, aby tak naprawdę czmychnąć z domu. Poczucie bezpieczeństwa buduje się na uczciwości i zaufaniu. 
3. Oswajanie dziecka z chwilowymi nieobecnościami rodzica pomoże zminimalizować lęk separacyjny. Najpierw wyjście na dosłownie minutę, potem na kwadrans, a następnie powrót, pozwoli dziecku zrozumieć, że nawet jeśli rodzic wychodzi, to zawsze wraca.
4. Niektórzy bawią się w chowanego w wersji dla niemowląt, czyli w „a kuku”, zabawę polegającą na zasłanianiu twarzy rodzica, który następnie wyłania się zza zasłony. W ten sposób dziecko przyzwyczaja się do chwilowych nieobecności mamy czy taty. 
5. Wychodząc, nie należy przedłużać pożegnań. Jest to uniwersalna rada, która sprawdza się również później, podczas trudnych rozstań w przedszkolu i żłobku. 

Nie lekceważ objawów lęków u noworodka czy niemowlęcia. Nieprzepracowany we wczesnym dzieciństwie lęk separacyjny może wracać na późniejszym etapie rozwoju. Może przyczyniać się do trudności relacyjnych dziecka, do problemów na różnych etapach edukacji, przekładać na zaburzenia lękowe, natręctwa, nerwice.

Jeśli wszelkie próby uporania się z lękiem separacyjnym u niemowlęcia zawodzą, co jeszcze możemy zrobić? Czasem pozostaje tylko… przeczekać, aż objawy lęku separacyjnego miną z wiekiem. Najczęściej symptomy zaczynaj się po 9. miesiącu życia i nasilają do pierwszych urodzin. Później dziecko sukcesywnie przestaje bać się rozstań z rodzicami. Jest to więc dobry moment, aby w życiu niemowlęcia pojawiła się niania albo żłobek. 

W razie nasilania objawów i bezowocnych prób ich łagodzenia, warto pójść do specjalisty. Niektórzy zwracają uwagę, że lęki powinno przepracować zarówno dziecko, jak i rodzic. 

– Często to mówię, gdy jest dziecko z problemami, to rodzice na terapię – mówi Anka Jankowska, opiekunka żłobkowa. – Dotyczy to wielu sytuacji, np. gdy dziecko ma lęki albo bruksizm. Bardzo dużo lęków jest przekazywanych dzieciom nieświadomie, nawet już w ciąży dzieci chłoną emocje mamy. Jeśli w czasie ciąży było dużo stresu, to mogą się z tymi lękami borykać po narodzinach – zauważa specjalistka. 

Z uwagi na różne etapy edukacji najmłodszych, objawy lęku separacyjnego mogą ponownie wracać i ulegać nasileniu wraz z pójściem do przedszkola, zerówki (jeśli będzie to inna niż przedszkolna grupa/placówka) czy też do szkoły. Wraz z wiekiem dziecka pomocne mogą być techniki relaksacyjne, spacery na świeżym powietrzu i właściwa suplementacja m.in. witaminy D i magnezu.