Zakrztuszenie dziecka – co robić?

Zakrztuszenie spowodowane jest przedostaniem się ciała obcego do dróg oddechowych. Dochodzi wówczas do podrażnienia dróg oddechowych, co objawia się atakiem gwałtownego kaszlu. Zakrztuszenie może zdarzyć się każdej osobie, jednak zdecydowanie częściej takiej sytuacji doświadczają dzieci. Można zakrztusić się wszystkim: przedmiotem, pokarmem, nawet śliną. 

Zakrztuszenie to nie synonim zadławienia. W przeciwieństwie do zakrztuszenia zadławienie to zatkanie dróg oddechowych. To stan zagrożenia życia. Jeśli drogi oddechowe nie zostaną udrożnione, pacjent w krótkim czasie traci przytomność, następuje niewydolność krążeniowo-oddechowa. 

Zakrztuszenie może, ale nie musi spowodować zadławienia. Jeśli przy zakrztuszeniu kaszel będzie efektywny, przedmiot, który je spowodował, opuści drogi oddechowe. Jeśli nie nastąpi to samoistnie, należy udzielić odpowiedniej pomocy.

Do zakrztuszenia u dziecka dochodzi, gdy do dróg oddechowych dostaną się substancje lub ciała obce. Najczęstsze powody zakrztuszenia: 

• niewłaściwa pozycja karmienia dziecka lub niemowlęcia, która powoduje przedostanie się pożywienia do dróg oddechowych zamiast do dróg pokarmowych. Jeśli do dróg oddechowych dostanie się płyn (np. mleko), mówimy o zachłyśnięciu. Może być to powodem poważnych komplikacji zdrowotnych, m.in. zachłystowego zapalenia płuc. Dlatego tak ważne jest właściwe ułożenie lub posadzenie dziecka przy jedzeniu, a także pilnowanie go po posiłku (dotyczy szczególnie niemowląt i noworodków ze skłonnością do ulewania);
• źle rozdrobione, niewłaściwie pogryzione części jedzenia, podana dziecku za duża porcja na łyżeczce; 
• okruchy chleba, fragmenty jedzenia zaabsorbowane do dróg oddechowych z powodu poruszania się przy jedzeniu czy też jedzenia w czasie jazdy autem, a nawet wózkiem (w momencie „podskoku” wózka czy auta na nierówności drogi pokarm może wpaść do dróg oddechowych);
• mówienie w czasie jedzenia powodujące wpadnięcie, zassanie pokarmu do dróg oddechowych; 
• jedzenie podczas zabawy czy oglądania bajek i nieskupianie się przez dziecko na posiłku;
• rozśmieszanie jedzących dzieci;
• nawyk wkładania przedmiotów do ust: monet, klocków, drobnych elementów zabawek, koralików, jarzębiny itp.;
• zabawki niedostosowane do wieku dzieci, posiadające małe elementy, nietrwałe, mogące ulec rozgryzieniu, połamaniu; 
• jedzenie pokarmów niedostosowanych do wieku i możliwości dzieci, np. cukierków, drobnych draży, dropsów, twardych tabletek trudnych do przełknięcia 

Jeśli dojdzie do zakrztuszenia, należy dziecku pomóc. Na czym polega pierwsza pomoc przy zakrztuszeniu? 

– Przede wszystkim zachowajmy spokój. Instrukcje udzielania pierwszej pomocy dla dzieci i niemowląt wywieszane są w widocznych miejscach w placówkach opiekuńczych, przedszkolach i żłobkach. Myślę, że taka instrukcja jest również niezbędna w domu. W panice często zapominamy o rzeczach oczywistych, więc bardzo dobrze jest mieć pod ręką taki plakat czy ulotkę i od czasu do czasu powtarzać zawarte w nich informacje. Dobrze jest również odbyć kurs pierwszej pomocy, z uwzględnieniem dzieci i niemowląt. Pamiętajmy, że inaczej udziela się pierwszej pomocy dorosłym, a inaczej dzieciom – zwraca uwagę Anna Jankowska, opiekunka medyczna pracująca w żłobku. 

Gdy dochodzi do zakrztuszenia, musimy odróżnić sytuację, gdy drogi oddechowe są podrażnione, ale drożne, od sytuacji, w której doszło do częściowego lub całkowitego zatkania dróg oddechowych. Jak odróżnić te stany, gdy dziecko się zakrztusi?

• Dziecko kaszle i płacze, kolor skóry jest naturalny, oddech zachowany, nieświszczący – obserwujemy, nie interweniujemy. 
• Jeśli dziecko NIE wydaje dźwięków, kaszle bezgłośnie, nieefektywnie (czyli nie odkrztusza) lub nie kaszle, nie łapie oddechu, sinieje, mdleje – przystępujemy do udzielania pomocy. 

Pierwsza pomoc przy zakrztuszeniu 

• NIE klepiemy dziecka w plecy w pozycji pionowej (stojącej lub siedzącej) – jeśli ciało obce jest w drogach oddechowych, przemieścimy je głębiej. 
• Siadamy i kładziemy dziecko na swoim udzie lub na przedramieniu w przypadku noworodków i niemowląt. Dziecko układamy twarzą w dół. Jedną ręką rozchylamy usta dziecka, drugą uderzamy pięć razy między łopatkami. Obserwujemy, czy ciało obce wypadło, a dziecko zaczęło płakać i swobodnie oddychać. 
• Jeśli ciało obce nie wypadło, kładziemy dziecko na wznak na udzie lub na twardym podłożu. Uciskamy klatkę piersiową na głębokość ok. 4 cm w dolnej części mostka. Po pięciu uciskach przekładamy dziecko na brzuch, jak opisano wyżej, i ponownie pięć razy uderzamy pomiędzy łopatkami. 
• Rękoczyn Heimlicha – polega na klęknięciu za dzieckiem i położeniu mu między pępkiem a mostkiem obu swoich dłoni złożonych w pięści – jedna na drugiej. Pięć razy uciskamy przeponę dziecka. W razie potrzeby powtarzamy uderzenia w plecy (gdy dziecko jest w pozycji poziomej) i znowu wykonujemy rękoczyn Haimlicha.
• Jeśli dziecko straciło przytomność, należy przeprowadzić resuscytację krążeniowo-oddechową: 2 wdechy – 15 ucisków (u dorosłych i starszych dzieci 2 wdechy – 30 ucisków), aż do odzyskania oddechu lub przyjazdu pogotowia, które przejmuje pacjenta.

Zakrztuszenie to sytuacja poważna i niebezpieczna. Stanowi potencjalne zagrożenie życia dziecka. Dlatego należy podejść odpowiedzialnie i postarać się zminimalizować ryzyko zakrztuszenia. Pomogą w tym:

• jedzenie bez „rozpraszaczy” w postaci telefonu, tabletu, telewizora; 
• spożywanie posiłku w spokoju, skupieniu, w miejscu i pozycji do tego przeznaczonej (nie na leżąco itp.);
• unikanie jedzenia nieprzeznaczonego dla małych dzieci (dropsy, drobne cukierki itp.);
• przygotowywanie odpowiednio rozdrobnionych porcji, posiłki pokrojone na drobne kawałki;
• spokój po jedzeniu, pilnowanie odbicia;
• stała opieka rodzica, pilnowanie, aby dziecko nie zostawało samo podczas zabawy czy kąpieli (podczas której może dojść do zachłyśnięcia wodą);
• trzymanie drobnych przedmiotów poza zasięgiem dzieci;
• regularny przegląd zabawek, sprawdzanie, czy ich elementy są stabilne, bezpieczne; dostosowanie zabawek do wieku dziecka; 
• niezagadywanie i nierozśmieszanie dzieci w czasie jedzenia.