Skoki rozwojowe u dziecka – kiedy występują?

Skok rozwojowy to moment nabywania przez dziecko nowych umiejętności wynikających z rozwoju jego układu nerwowego. Często mylimy skoki rozwojowe z kamieniami milowymi i okresami krytycznymi w życiu dziecka. Te pierwsze to nauka siadania czy chodzenia. Okresy krytyczne natomiast to czas intensywnych zmian fizycznych – przyrostu masy ciała i wzrostu. 

Teoria skoków rozwojowych jest stosunkowo nowa. Jej twórcy – Frans Plooij i jego żona Hetta van de Rijt – prowadzili swe obserwacje w Tanzanii, a wyniki opublikowali w 1992 roku. Obserwując najpierw rozwój szympansów, a potem ludzkich niemowląt doszli do wniosku, że okres nabywania nowych umiejętności poprzedza krótkotrwały czas regresu. To jest właśnie skok rozwojowy. 

Każdy skok rozwojowy jest kolejnym krokiem w rozwoju umysłowym dziecka. Tworzą się nowe połączenia neuronowe, a obserwowane  w tym czasie zmiany w zachowaniu są właśnie skutkiem dostosowywania się organizmu do odpowiedniego reagowania na nowe bodźce.

Na przestrzeni pierwszych 15 miesięcy życia dziecka Frans Plooij i Hetta van de Rijt wyróżnili 10 skoków rozwojowych. W literaturze przedmiotu spotykamy także 7 skoków rozwojowych dziecka obejmujących 12 pierwszych miesięcy jego życia. Wydaje się jednak, że ten pierwszy wykaz pełniej oddaje specyfikę rozwoju dziecka, ponieważ obejmuje skoki rozwojowe w 2.  roku życia.   

• 1. skok – około 5. tygodnia życia dziecko zaczyna rozumieć coraz więcej wrażeń. Potrafi się już wystraszyć, a nawet zareagować płaczem na podniesiony głos w swoim otoczeniu.
• 2. skok – około 2. miesiąca życia maluch zauważa proste wzory, kształty, cienie na ścianie. W tym czasie z zainteresowaniem będzie obserwował pokazywane mu książeczki z obrazkami w wyraźnie kontrastujących kolorach – czerni i bieli. 
• 3. skok – około 3. miesiąca życia dziecko zaczyna bawić się swoim głosem. Wie już, że może używać go na różne sposoby – wydawać dźwięki głośniejsze i bardziej ciche.
• 4. skok – około 5. miesiąca życia niemowlę zaczyna już rozumieć, co się stanie, gdy upuści zabawkę. W tym czasie zaczyna świadomie wypuszczać zabawki z rąk. 
• 5. skok – około 6. miesiąca życia dziecko zauważa już, że różne rzeczy dzieli odległość i że wchodzą one ze sobą w relacje. 
• 6. skok – około 8.-9. miesiąca życia pojawia się umiejętność kategoryzowania – dziecko zaczyna dostrzegać cechy wspólne u zabawek i ludzi. Wie już, że wszyscy ludzie mają nosy, etc.
• 7. skok – przed ukończeniem 1. roku dziecko ma świadomość działania sekwencyjnego, wie, że aby osiągnąć cel musi wykonać odpowiednie kroki. Dziecko na przykład doskonale wie, co będzie się działo, kiedy zaczniemy nalewać wodę do wanienki. 
• 8. skok – 13-miesięczne dziecko odkrywa związek przyczynowo-skutkowy. Wie już, że jeśli rzuci jakimś przedmiotem poza zasięg swoich rąk, to już go nie dosięgnie. 
• 9. skok – około 15. miesiąca życia maluch potrafi modyfikować znane schematy zachowań – mamy wtedy wrażenie, że zaczyna chodzić „własnymi drogami”.
• 10. skok – 1,5-roczne dziecko w pełni przejawia indywidualizm i wprowadza swoje zasady do świata, w którym żyje. Wie, że może odpowiedzieć: tak lub nie. Zaczyna manifestować swoją wolność. W tym czasie u wielu maluchów zaczyna się już tzw. „bunt dwulatka”.

Przemiany synaptyczne (powstawanie nowych połączeń neuronowych) powodują u dziecka nerwowość, spadek apetytu, bojaźliwość, kurczowe trzymanie się rodziców i problemy z zasypianiem. Zazwyczaj rodzice nie kojarzą nagłego spadku samopoczucia dziecka z nadchodzącą zmianą. Zazwyczaj dopiero po fakcie zauważają, że nasilenie płaczliwości czy kilka nieprzespanych nocy poprzedziło pojawienie się nowej umiejętności u dziecka. 

U mniejszych dzieci okres poprzedzający skok rozwojowy może trwać kilka dni. U dzieci starszych – nawet kilka tygodni. W tym czasie mamy wrażenie, że dziecko jakby cofnęło się w rozwoju i ma trudności ze zrobieniem tego, co jeszcze kilka dni wcześniej wychodziło mu całkiem sprawnie. Kiedy skok rozwojowy nadchodzi, nowa umiejętność pojawia się z dnia na dzień. 

Kiedy możemy spodziewać się nadchodzącego skoku rozwojowego, nie powinniśmy narażać dziecka na zbyt wiele nowych bodźców. W tym czasie jego mózg pracuje z wytężoną siłą nad usystematyzowaniem i przyswajaniem nowych wiadomości.  Warto także, na ile to się uda, zadbać o spokojny sen dziecka. 

Warto także uświadomić sobie, że – podobnie jak w przypadku innych umiejętności – u każdego dziecka skoki rozwojowe mogą mieć nieco inny przebieg. Nie należy więc trzymać się sztywno wskazanych ram czasowych przypisanych do skoków rozwojowych. Każde dziecko rozwija się w swoim własnym tempie.