Chodzenie na palcach u dzieci – czy to powód do niepokoju?

Chodzenie na palcach jest niejednokrotnie naturalnym zjawiskiem w trakcie rozwoju. Ucząc się chodzić, maluch staje na palcach. U większości ta skłonność zanika z czasem samoistnie. W wielu przypadkach chodzenie na palcach i przez przedszkolaka nie powinno nas martwić – znaczenie ma tu także m.in. to, czy jest to jedyna forma, w jakiej dziecko stawia stopę, czy też robi to jedynie sporadycznie. Kiedy chodzenie na palcach powinno nas zaniepokoić?

– Wzorzec chodu dziecka rozpoczynającego chodzenie znacznie różni się od chodu dorosłego człowieka – zaznacza Anna Borowiecka, fizjoterapeutka metody NDT-Bobath FIZJOMED Prywatne Centrum Osteopatii i Fizjoterapii w Krakowie. – W pełni naturalne jest to, że dziecko początkowo chodzi ze stopami szeroko rozstawionymi, z miednicą w dużym przodopochyleniu, chwiejnie, z wysoko uniesionymi rękami oraz to, że rozpoczyna krok od przodostopia, a nie od pięty lub stawia całą stopę płasko na podłożu. Niepokojąca jest jednak sytuacja, gdy dziecko jedną ze stóp stale stawia na palcach lub gdy stawia tak obie stopy przez cały czas. Wówczas zachodzi potrzeba konsultacji ze specjalistą. Natomiast jeśli chodzenie na palcach jest okazjonalne, pojawia się chwilowo, a dziecko jest w stanie również obciążyć całą stopę, a ponadto w miarę upływu czasu i doskonalenia chodu coraz rzadziej prezentuje chodzenie na palcach, to nie powinno ono niepokoić rodziców – uspokaja fizjoterapeutka. – Uważa się, że do około trzeciego roku życia dzieci mogą sporadycznie prezentować taki chód, co więcej, u większości z nich ustąpi on spontanicznie w kolejnych latach. 

Powinnyśmy wyjść z założenia, że dziecko nie zrobi sobie samo krzywdy. Skoro jest to normalne zjawisko w trakcie rozwoju, czasowe chodzenie na palcach nie jest niezdrowe. Nie możemy jednak sami prowokować i potęgować tego stanu – np. prowadząc malucha, który nie chodzi samodzielnie, za rączki czy wsadzając go do chodzika.

Pamiętajmy jednak, że obciążenie całej stopy jest ważne dla właściwego chodu. Gdy chód na palcach utrzymuje się, może powodować zmiany w obrębie stopy i wpływać na postawę ciała. Samo stawanie na palcach może mieć różne przyczyny, także związane z różnymi nieprawidłowościami. Dlatego jeśli wydaje nam się, że dziecko zbyt długo lub zbyt często chodzi na palcach, skonsultujmy się ze specjalistą. Nawet jeśli okaże się, że to wciąż prawidłowe zachowanie, będziemy spokojniejsi.

– Myśląc o dziecku rozpoczynającym chodzenie, przyczyn chodzenia na palcach może być kilka – wskazuje Anna Borowiecka. – Może ono wynikać z nie w pełni wydłużonego jeszcze mięśnia biodrowo-lędźwiowego z uwagi na to, że dziecko do tej pory funkcjonowało głównie we wzorcach zgięciowych. Inną przyczyną może być osłabione napięcie mięśniowe w tułowiu. Chodzenie na palcach może być spowodowane także dysfunkcjami na poziomie neurologicznym, na przykład diplegią lub jeżeli dziecko stawia na palcach tylko jedna nogę – hemiplegią. Znaczenie może również mieć przetwarzanie sensoryczne, zwiększona wrażliwość w obrębie stopy, która powoduje unikanie przez dziecko pełnego obciążenia stopy.

Jak wspomina specjalistka, nie ma jednej przyczyny chodzenia na palcach. Jest to bardzo indywidualne w rozwoju dziecka i może być spowodowane różnymi czynnikami. – Jako fizjoterapeutka pracująca z dziećmi, mogę podpowiedzieć rodzicom, żeby obserwowali swoje dzieci i reagowali na sygnały, które ich niepokoją – sygnalizuje Anna Borowiecka. – Szybka konsultacja z fizjoterapeutą i odpowiednia diagnoza mogą uspokoić rodziców lub rozpocząć odpowiednio ukierunkowaną terapię, która wspomoże właściwy rozwój dziecka.

Jeśli coś nas niepokoi, warto skonsultować się z fizjoterapeutą, który spojrzy na nasze dziecko całościowo – na to, jak się zachowuje, jak stoi, jak siada, jak chodzi. Swoje kroki możemy także skierować do pediatry, który może zalecić nam wizytę w poradni ortopedycznej lub/i neurologicznej. Neurolog przeprowadzi badania mające na celu wykluczenie schorzeń neurologicznych, które mogą powodować chodzenie na palcach lub być z nim związane. To m.in.:

• porażenie mózgowe, 
• dystrofia mięśniowa,
• nadwrażliwość dotykowa w podeszwach stóp,
• dysfunkcje napięcia mięśniowego,
• problemy z rdzeniem kręgowym. 

Gdy schorzenia zostają wykluczone, dziecko trafia pod opiekę ortopedy, gdy potwierdzone – konieczna jest współpraca neurologa i ortopedy. We wszystkich sytuacjach konieczna jest regularna fizjoterapia i zajęcia z integracji sensorycznej. Większość tych dzieci objęta jest wczesnym wspomaganiem rozwoju.

Leczenie chodzenia na palcach, które nie ma podłoża neurologicznego, zazwyczaj polega na fizjoterapii i ćwiczeniach stopy, ukierunkowanych na dociążenie okolicy kości piętowych i rozciąganiu tylnej taśmy mięśniowo-powięziowej. To m.in. chodzenie w rytm muzyki, chodzenie w płetwach, czy wchodzenie na wzniesienia. Gdy nie przynosi efektów, lekarz może podjąć decyzję o operacji, np. wydłużenia ścięgna Achillesa (gdy chodzenie na palcach związane jest z jego skróceniem czy przykurczem).

Co z profilaktyką? Przede wszystkim powinnyśmy umożliwić stopom kontakt z podłożem, pełną ruchomość, odbieranie bodźców – tam, gdzie to możliwe, pozwólmy dziecku na chodzenie boso, a wybierając buty, sięgnijmy po te z płaską, miękką podeszwą. Miejmy także na uwadze, że buty z zaokrąglonym czubkiem mogą zachęcać dziecko do stawania na palcach. Podczas codziennych aktywności, zachęcajmy malucha do obciążania całej stopy – np. wykorzystując w zabawie kucanie czy chodzenie na czworaka.