Astma wczesnodziecięca – jak ją rozpoznać i leczyć?

Objawy astmy wczesnodziecięcej nie muszą występować u twojego dziecka już do końca życia. Zdecydowana większość dzieci, u których występowały objawy astmy w bardzo wczesnym dzieciństwie, nie będzie ich miała w starszym wieku. Jest jednak kilka wyjątków, np. występowanie astmy lub alergii u rodziców, czy atopowe zapalenie skóry u dziecka. Nasileniu objawów w starszym wieku sprzyja też częste chorowanie na zapalenie oskrzeli z obturacją.

Przyczyną astmy jest ograniczenie przepływu powietrza przez drogi oddechowe w wyniku ich przewlekłego stanu zapalnego. Na co dzień nie powoduje to problemów z oddychaniem, ale kiedy dziecko zetknie się z alergenem, może wywołać atak duszności. 

Wpływ na wystąpienie astmy wczesnodziecięcej mają czynniki indywidualne i środowiskowe. 

Czynniki indywidualne astmy

• predyspozycje genetyczne,
• atopia,
• nadreaktywność oskrzeli,
• płeć (astma częściej doświadcza dziewczynki),
• rasa (astma występuje częściej u rasy czarnej). 

Czynniki środowiskowe astmy

• alergeny w domu (pleśnie, roztocze kurzu, sierść zwierząt),
• alergeny w środowisku (pyłki roślin, pleśnie),
• zanieczyszczenie powietrza,
• palenie tytoniu (czynne i bierne), 
• infekcje wirusowe,
• niska masa urodzeniowa ciała,
• otyłość. 

Nadwrażliwość dróg oddechowych u astmatyków sprawia, że nawet niewielka infekcja, wysiłek czy kontakt z alergenem sprawiają, że dochodzi do zaostrzenia. Szczególnie objawy astmy wczesnodziecięcej mogą zaostrzyć się już przy niewielkiej gorączce czy nawet w trakcie biegania lub zabawy. 

Jeszcze kilkanaście lat temu używano określenia astma oskrzelowa, jednak mechanizm powstawania tej choroby jest o wiele bardziej złożony, a objawy obejmują wiele innych miejsc w organizmie chorego.

Astma może pojawić się w każdym wieku, choć – jak wskazują badania – najczęściej występuje w pierwszych latach życia dziecka. 1/3 przypadków astmy występuje przed ukończeniem 2. roku życia. Znaczna część przypadków, szczególnie tych o łagodnym przebiegu, ustępuje po okresie dojrzewania. Jednak co trzecie chore na astmę dziecko będzie astmatykiem w dorosłym życiu.

Charakterystyczne objawy astmy wczesnodziecięcej to: 

• duszność i trudności w oddychaniu,
• kaszel,
• świszczący oddech, który można wyraźnie usłyszeć,
• świsty nad płucami stwierdzane podczas badania lekarskiego. 

Objawy te mogą występować wszystkie razem, ale także w różnych połączeniach. Często kaszlowi u dziecka towarzyszy duszność, a u innych astmatyków świsty wysłucha lekarz podczas badania stetoskopem. Astmie u dziecka zawsze towarzyszy wyraźna reakcja na wysiłek – dziecko szybko się męczy, gwałtownie nabiera powietrza do płuc, czerwieni się albo blednie z niedotlenienia. 

Przyczyną takich reakcji jest skurcz oskrzeli, który utrudnia przepływ powietrza. Wraz z nasileniem obturacji dziecko może mieć także problemy z nabieraniem powietrza.

Podstawą leczenia astmy jest likwidowanie stanów zapalnych oskrzeli poprzez podawanie leków przeciwzapalnych – najczęściej sterydów. Leki te podawane są wziewnie i tylko w przypadku zaostrzenia objawów.

Diagnozowanie astmy u dzieci

Leczenie astmy w każdym wieku wymaga wykonania szeregu badań. U dzieci starszych podstawowym badaniem jest spirometria. Dziecko oddycha przy pomocy ustnika, a specjalna maszyna mierzy objętość i przepływ powietrza wdychanego i wydychanego. Badanie to wymaga współpracy z lekarzem, bo dziecko powinno prawidłowo reagować na wydawane polecenia (głębszy wydech, forsowny wdech). 

U dzieci małych, które trudno zmobilizować do takiej współpracy, rozpoznanie jest oparte na informacjach od rodziców i badaniem lekarskim. Ważną informacją dla lekarza jest szczegółowe opisanie świstów – zapyta, w jakich okolicznościach występują, co dzieje się, kiedy dziecko biega, jest spokojne i kiedy śpi. 

Ważną wskazówką do stwierdzenia astmy wczesnodziecięcej jest także częste występowanie u dziecka zapalenia oskrzeli z obturacją, czyli utrudnieniami oddechu. Jeśli w ciągu roku choroba taka występuje trzy razy, może to wskazywać, że u dziecka występuje astma wczesnodziecięca. Leki przy tym schorzeniu to krótko działające preparaty rozszerzające oskrzela w postaci wziewnej. 

Leki podawane przy astmie

Wielu rodziców obawia się leczenia sterydowego astmy u dzieci, jest wiele sprzecznych, a nawet nieprawdziwych informacji na temat ich szkodliwości i niepożądanych skutków ubocznych. Obawy takie były zasadne w odniesieniu do leków sprzed kilkunastu-kilkudziesięciu lat. Dzięki wieloletnim badaniom, obecnie mamy skuteczne leki na tę chorobę, a lekarze są zgodni, że większym problemem jest nieleczenie astmy wczesnodziecięcej, ponieważ grozi to gwałtownym zaostrzeniem objawów i może spowodować trwały uszczerbek na zdrowiu. W leczeniu astmy podaje się także leki przeciwleukotrienowe, które razem ze sterydami zmniejszają nadwrażliwość oskrzeli. 

U małych dzieci dobrym sposobem na podanie leków na astmę jest nebulizacja. U dzieci od 2. do 5. roku życia mogą być stosowane, szybsze w używaniu, leki w aerozolu. U dzieci starszych stosujemy komory inhalacyjne z ustnikiem. Zamiast leków w aerozolu można też podawać leki w inhalatorach proszkowych. W leczeniu astmy w każdym wieku dobrym sposobem podawania leków jest wykorzystywanie nebulizatora. 

Choć astma wczesnodziecięca jest utrudnieniem zdrowotnym, nie przeszkadza w prowadzeniu w miarę normalnego życia. Poza zaordynowanym leczeniem, warto także stosować się do kilku zasad. Ważne i wskazane jest prowadzenie aktywnego trybu życia, unikanie nadwagi, unikanie alergenów w środowisku i miejsc z zanieczyszczonym powietrzem.